Türk dünyasi iŞletme fakültesi uluslararasi iLİŞKİler böLÜMÜ YÜksek lisans biTİrme tezi

2.1.3.2. Meşru Müdafaa Kapsamında Kuvvet Kullanma

Uluslararası hukukta kuvvet kullanma yasağının her türlü ihlali hukuka aykırılık doğurmamaktadır. Milli hukuk sistemleri gibi, uluslararası hukuk da bazı bu gibi durumlarda hukuka uygunluk nedenlerinin olabileceğini kabul etmektedir.¹⁴⁴

Meşru müdafaa, XX. yüzyıla kadar olan dönemde kuvvet kullanılmasına hak kazandıran siyasi gerekçelerden başka bir anlam ifade etmiyordu. Daha geniş bir tanım olan varlığını koruma hakkı içinde yer aldığından ayrı bir hukuki içeriğe sahip olduğunu söylemek de imkansızdı.¹⁴⁵

Meşru müdafaa, XX. yüzyılda kuvvet kullanılmasına getirilen yasaklarla yeni bir anlam ifade etmeye başladı. Nitekim, BM Antlaşması, iki durumda ulusararası ilişkilerde kuvvet kullanılmasını hukuka aykırı bulmamaktaydı. Bu durumlardan biri ortak güvenlik sistemi gibi algılanan Güvenlik Konseyi kararıyla BM’in güçe başvurması, diğeri ise devletlere münferiden tanınan bireysel veya kolektif meşru savunma hakkı çerçevesinde kuvvet kullanılmasıdır. BM Antlaşması’nın 2. maddesinin 4. fıkrası devletlere uluslararası ilişkilerinde kuvvet kullanma ile ilgili geniş kapsamlı bir yasağı öngördüğünden dolayı, kuvvet kullanmak, BM Güvenlik Konseyi’nin kararı olmadan veya 51. madde gereğince meşru savunma hakkı kapsamına girmediği sürece, 2. maddenin 4. fıkrasını ihlal eden hukuka aykırı bir eylemde bulunmak gibi algılanması gerekmektedir.¹⁴⁶

BM Antlaşması’nın 51. maddesine göre, Antlaşma’nın hiçbir hükmü üye devletlerden birinin silahlı saldırıya uğraması durumunda, Güvenlik Konseyi milletlerarası barış ve güvenliğin muhafaza edilmesi için gerekli önlemleri alıncaya kadar, münferit veya müşterek meşru müdafaa hakkına halel getirmemektedir.¹⁴⁷

Yukarıda da belirtildiği gibi, meşru savunma hakkı tarihin hiçbir döneminde yasaklanmamıştır ve bu BM Antlaşması için de geçerlidir. Lakin, zamanla bu hakkın hukuki sınırları ve koşulları düzenlenmiştir. Meşru savunma hakkının koşullarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

1. 
   Silahlı saldırıya uğrama;
   
2. 
   Güvenlik Konseyi’ne bilgi vermek ve onun el koyması halinde meşru savunma hakkı kapsamındaki eylemleri durdurmak;
   
3. 
   Orantılılık;
   
4. 
   Zaman bağlantısı.
   

1. Silahlı saldırıya uğrama: BM Antlaşması 51. maddesinde de vurgu yapıldığı gibi, meşru müdafaa hakkına başvurulması yalnız hukuka aykırı bir biçimde saldırıya uğranıldığında mümkündür. Hangi tarafın ilk önce kuvvete başvurduğunu belirlemek de oldukça zordur, ama zamanla bu hususla bağlı konular Uluslararası Adalet Divanı (UAD) kararları ile netlik bulmuştur.

2. Güvenlik Konseyi’ne bilgi vermek ve onun el koyması halinde meşru savunma hakkı kapsamındaki eylemleri durdurmak: BM Antlaşması 51. maddesinde de yer aldığı üzere, meşru savunma hakkına başvuran devlet bu hakka ilişkin yaptıklarını BM Güvenlik Konseyi’ne hemen belirtmelidir. Ayrıca, BM Güvenlik Konseyi, barış ve güvenliğin sağlanması için gerekli adımları attığı andan itibaren, meşru savunma çerçevesinde kuvvete başvurma hakkına son verilmelidir.¹⁴⁸

3. Orantılılık: 51. maddede bulunmamasına rağmen uluslararası örf ve adet hukukunda meşru savunma hakkı, kullanılan kuvvetin saldırıya veya tehdite oranlı olması gerektiği ilkesine dayanmaktadır.¹⁴⁹

4. Zaman Bağlantısı: Yine 51. maddede yer verilmemekle beraber, meşru savunmanın anlamı gereği, silahlı saldırı ile meşru savunma eylemi arasında zaman bakımından bir bağlantı da olmalıdır. Nitekim, meşru savunma fiili silahlı saldırıyı takip etmelidir. ¹⁵⁰

Sonraki başlık altında, uluslararası hukukta kuvvet kullanma yasağı ve bu yasağın istisnası olan meşru müdafaa hakkı çerçevesinde Ermenistan-Azerbaycan çatışması, Dağlık Karabağ konusu işlenerek, Ermenistan’ın kuvvete başvurarak Azerbaycan topraklarını işgal etmesi ve Azerbaycan’ın meşru müdafaa hakkının niteliği incelenecektir.