Türk eposunda miFİk-diNİ obrazlar
«Kitab»da Müasir Azərbaycan dilində
Yüklə 0,67 Mb.
|
| «Kitab»da Müasir Azərbaycan dilində
əyər yəhər cilav cilov qusqun ququn ılqı ilxı uyan yüyən Bu cür fonetik dəyiĢikliyə uğrama at adlarında da müşahidə olunur: Qoŋur – Qonur Təpəlqaşğa – Təpəlqaqa Gög bədəvi - Göy bədəvi «Kitab»da kişnəmək mənasında işlənmiş «oğramaq» sözü (Bədəvi atlar issin görüb oğradıqda) M. Kaşğarinin «Divan»ında «okramak» formasındadır. Həmin söz Azərbaycan dilinin qərb şivələrində ilkin fonetik tərkib və mənasına uyğun şəkildə mühafizə olunur: oxranmax. Yaxud «Kitab»dakı binət (Tavlatavla şahbaz atları sorar olsam, binət kümüŋ?) sözü «minik» anlamlıdır. Həmin söz Azərbaycan dilinin Şahbuz şivələrində «minəx» (dördyaşar at) fonetik variantındadır» (Tanrıverdi Ə., 2012, s. 20-21). R. Nadirov haqlı olaraq yazır ki, «Azərbaycan məişətində,təsərrüfatında atın öz yeri olmuşdur. Şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri olan “Dədə Qorqud”, ”Koroğlu” kimi dastanlarda atın Azərbaycan xalqı üçün nə qədər önəmli olduğu aydın görünür. Nal ilə bağlı olan inanclar, at quyruğu ilə bağlı olan inanclar indinin özündə də qalmaqdadır. At da qadın kimi, papaq kimi kişinin atributlarından sayılırdı. Atının quyruğu qırxılan kişi təhqir edilmiş hesab edilirdi. Əslində at quyruğunu düymək də, qırxmaq da qədim türklərin adəti olmuşdur. Atla türkün vəhdəti barədə o qədər misallar gətirmək olar ki, əminliklə deyərdim ki, dünyanın heç bir yerində heç bir xalq heç bir heyvanla bu dərəcədə vəhdət təşkil edə biməzdi. Türk xalqları ən qədimdən atı minərdilər, atı arabaya qoşardılar, atın südünü içərdilər, ətini yeyərdilər, tükündən və dərisindən istifadə edərdilər, atla “dərdləşərdilər”, atla “qardaşlaşardılar”. Bu gün də bir çox türk xalqları qımız (kumıs) içər, atın ətindən mətbəxlərində istifadə edərlər. Onu da bildirim ki, türk xalqlarının yetişdirdiyi atlar içində ətlik-südlük məqsədlə istifadə edilən at cinsləri də var. Sırf minik atlarını isə minikdə, döyüşlərdə və əyləncələrdə istifadə edərdilər. Atın tükündən musiqi alətlərində, məişətdə istifadə edərdilər. Türk xalqlarında atla bağlı çoxlu atalar sözləri, deyimlər vardır: Azərbaycan At igidin qardaşıdır At muraddır Yuxuda at görən muradına çatar Atı atın yanına bağlayarsan,həmrəng olmasa da həmxasiyyət olar Ata dost kimi bax, düşmən kimi min İgid odur atdan düşə atlana, igid odur hər zəhmətə qatlana
Atı qamçı qovar, igidi həya Atın adı-sanı igidin əlindədir, igidin adı-sanı öz əlində Ağıllı atını təriflər, yarımçıq-arvadını, axmaq da öz-özünü Atı bir aya sınayarlar,insanı bir ilə Pis at yiyəsini qocaldar,pis arvad ərini Qaraqalpaq Min atı da qovanda birini yəhərləyərlər, bir atı da qovanda Atdan düşsən də, yəhərdən düşmə At bir aylıq yolu düşünər, dəvə birillik yolu, ulaq isə ayağının altındakını Dayçanı təriflə, ancaq ata min At alırsan - aulla məsləhətləş,arvad alırsan – qohumlarla Qırğız Arqamakı ox öldürər,cavanı-kasıblıq Qulun çox kişnəyəndə ilxısına bax, igid çox özündən deyəndə-alaçığına Atını vermək istəməyən yəhərə baxar, tərlanını vermək istəməyən-yerə At yorulandan sonra fikrini de, igid qocalandan sonra Qaçağan atın təri qurumaz, ərköyünün göz yaşı Qonağı yedirirsən, atını da yedirt Döyüş atı döyüşdə gərəkdir, qaçağan-hər gün Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|