TüRKÇE – DİLBİLGİSİ kelime (sözcük)

e. Çince ve Japonca adların yazılışı

 Çince ve Japonca adlar, Türkçede yerleşmiş biçimlerine göre yazılır. Kişi isimlerinde tire kullanılır^19[9]:

Pekin, Şanghay, Tokyo, Hiroşima, Osaka, Sun Yat-sen, Lin Yu-tang...

  

23. Diğer Türklere Ait İsimlerin Yazımı

 Türk devlet ve topluluklarına ait isimler, ünlüler bakımından Türkiye Türkçesine, ünsüzler bakımından ilgili Türk toplumundaki kullanıma göre yazılır:

Azerbaycan, Özbekistan, Taşkent, Semerkant, Bakû, İslâm Kerimov, Nebi Hazri...

Saparmurad Niyazov, Gasım Gasımzade...

 Öteden beri tanınan şahısların isimleri Türkçedeki yaygın imlâları ile yazılır:

Cengiz Aytmatov...

 

Lâtin alfabesinde bulunmayan harfler kullanılmaz:

Baxtiyar Bahtiyar, Baykoñur Baykonur...

 

 

NOKTALAMA İŞARETLERİ
1. NOKTA ( . )

2. VİRGÜL ( , )

3. NOKTALI VİRGÜL ( ; )

4. İKİ NOKTA ( : )

5. ÜÇ NOKTA ( ... )

6. SORU İŞARETİ ( ? )

7. ÜNLEM İŞARETİ ( ! )

 

 

NOKTALAMA İŞARETLERİ

 

Yazıda karışıklıkların önüne geçmek, yanlış okumayı önlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, cümlenin yapısını ve duraklama yerlerini belirlemek, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek için kullanılan işaretlere noktalana işaretleri^20[1] denir.

 Yazıdaki trafik işaretleri olarak da tanımlayabileceğimiz noktalama işaretleri şunlardır:

 

 

1. NOKTA ( . )

 

„Hüküm, yargı bildiren, tamamlanmış cümlelerin sonuna konur:

 

Türk’üm.

Okul açıldı.

 

“Artık ana dili büsbütün işitilmez olmuştu. Hasan, köşeye büzüldü; bir şeyler soran olsa da susuyordu, yanakları pençe pençe, al al olarak susuyordu. Portakal bahçelerine dalmış, göğsünde bir katılık, gırtlağında lokmasını yutamamış gibi bir sert düğüm, daima susuyordu.” (Eskici; Refik Halit Karay)

 

„Bazı kısaltmaların sonuna konur:

 

Prof., Doç., Dr., İst., s., vb., Cad., Sok., Alm., Ar., Far., Fr., İng.

 

Nokta kullanılmayan kısaltmalar:

 

TBMM, TDK, D, B, K, G, KB, GB, KD, GD (sekizi de yön),

m, cm, g, kg, l, C, Fe

 

„Sayılardan sonra sıra belirtmek için “–ncİ” ekinin yerine kullanılır:

 

50. yıl kutlamaları, Cumhuriyet’in 75. yılı, yılın 365. günü

IV., II. Mehmet, XV. yüzyıl

 

„Üçlü gruplara ayrılan sayılar arasına konur^21[2]:

 

12.584.000, 325.355.254

 

„Tarihlerde gün, ay ve yıl rakamlarının arasına konur.

 

05.02.1972, 119.12.1996, 29.X.1923

 

Ay adları harfle yazılırsa nokta kullanılmaz:

 

29 Ekim 1923

 

„Saat bildiren sayılarda saat ile dakika arasına konur:

 

08.30, 14.40, 23.58, 00.20^22[3]

 

„Bir yazının maddelerini gösteren rakam ve harflerden sonra konur:

 

I. II. A. B. 1. 2. a. b. i. ii.

 

„Bibliyografyada her künyenin sonuna konur:

 

Agâh Sırrı Levent, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara 1960.

 

„Matematikte çarpı işareti yerine konur:

 

4.5=20

 

 

2. VİRGÜL ( , )

 

„Cümlede birbiri ardınca sıralanan, eş görevdeki kelime ve kelime grupları arasına konur:

 

Uzun boylu, sarışın, gözlüklü ve^23[4] sevimli bir çocuktu. (sıfatlar arasına)

Kalemini, defterini, çantasını ve hırkasını alıp gitti. (nesneler arasına)

Ali, Veli, Selâmi! Kivi getirin!^24[5] (hitap kelimeleri arasına)

Babası, annesi, dayısı ve halası onu sürekli şımartıyorlardı. (özneler arasına)

Eve gelirken insanlara, arabalara, evlere, atlara, ağaçlara onları bir daha göremeyecekmiş gibi bakıyordu. (dolaylı tümleçler arasına)

 

Sessiz dereler, solgun ağaçlar, sarı güller

Dillenmiş ağızlarda tutuk dilli gönüller (FNÇ)

 

„Aralarında biçimce ve anlamca ilgi bulunan (sıralı) cümlelerin arasına konur:

 

Umduk, bekledik, düşündük.

Cemal Bey çantasını kapattı, yerinden kalktı, mahcup bir şekilde oradan ayrıldı.

Tozlu ve soluk kırmızı perdelerden yakıcı bir güneş taşıyor, bütün odayı dolduruyordu.

 

„Cümlede özel olarak vurgulanması gereken öğelerden sonra konur:

 

Binaenaleyh, biz her vasıtadan, yalnız ve ancak, bir noktainazardan istifade ederiz. (Atatürk)

 

„Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için (özne ile yüklen arasına başka öğeler girmişse) özneden sonra kullanılır:

 

Çocuk, soğuk bir kış günü ayrıldığı ve uzun zaman haberini dahi alamadığı köyünü artık unutmuştu.

 

„Cümlede isim olarak kullanılan adlaşmış sıfatlar, kendinden sonra gelen kelimenin sıfatı şeklinde anlaşılacaksa bu kelimelerden sonra virgül konur. Yani bir kelimenin kendinden sonraki kelimeyle ilgisi olmadığını göstermek için kullanılır.

 

Bu, tek gözlü, genç fakat ihtiyar görünen bir adamcağızdır.

İhtiyar, bekçiye müdür beyin içeride olup olmadığını sordu.

 

Bu cümlede ihtiyar kelimesinden sonra virgül olmasaydı bekçinin ihtiyar olduğu ve başka birinin bu ihtiyar bekçiye soru sorduğu anlaşılacaktı.

 

„Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur^25[6]:

 

Akşam, yine akşam, yine akşam,

Göllerde bu den bir kamış olsam. (AH)

 

„Kendisinden sonraki cümleye bağlı olan “hayır, yok, yoo, evet, peki pekâlâ, tamam, olur, hayhay, baş üstüne, öyle, haydi, elbette” gibi kelimelerden sonra konur:

 

Evet, kırk seneden beri Türkçe merhale merhale Türkçeleşiyor.

─Yoo, güvercinlerime dokunmayın, dedi.

 

„Hitaplardan sonra kullanılır:

 

Muhterem Hocam,

Arkadaşlar, bu sorular yarına kadar çözülmeli!

Efendiler, bilirsiniz ki, hayat demek, mücadele, müsademe demektir.

 

„Arasözlerin ve ara cümlelerin (içe içe birleşik cümlelerde iç cümlenin) başında ve sonunda kullanılır:

 

Cihan yıkılsa, emin ol, bu cephe sarsılmaz.

Bu söz, ister inanın ister inanmayın, doğrudur.

Arka sıradakilerden biri, gözlüklü olanı, bir soru sordu.

Dün Ali amcalara, eski komşumuza, gittik.

Doğup, büyüdüğü yerleri, memleketini, çok özlemişti.

Onu dün akşama doğru, saat beş gibi, Kızılay’da gördüm.

 

„Başkalarının sözlerinden yapılan veya yazanın kendine ait başka sözlerinden yaptığı alıntılar^26[7] tırnak içine alınmamışsa iki virgül arasında verilir, cümle alıntı bir sözle başlıyorsa bu alıntı cümlesinden sonra virgül konur:

 

Hepinizi çok iyi tanıyorum, dedi.

Onlar da, eğitimi en yüksek seviyeye çıkaracağız, demişlerdi.

Ben, buna ihtiyacım yok, dediysem de o dinlemedi.

 

„Yazışmalarda, başvurulan makamın adından sonra konur:

 

Türk Tarih Kurumu Başkanlığına,

 
„ Yazıların sonuna düşülen notlarda yer adıyla tarih arasına konur:

 

Kuşadası, 7 Şubat

 

„Sayıların yazımında ondalık bölümleri ayırmak için kullanılır. Nokta kullanılmaz:

 

22,4 2,5 125,255

 

„Bibliyografik künyelerde yazar adı, eser adı, basım evi vb. maddelerin arasına konur. Basım yeri ile tarihi arasına virgül konmaz:

 

Falih Rıfkı Atay, Tuna Kıyıları, Remzi Kitap Evi, İstanbul 1938

 

„Cümle içinde “ve, veya, yahut” bağlaçlarından önce ve sonra virgül kullanılmaz; başka noktalama işaretleri de kullanılmaz.