Umumiy mа’lumоtlаr. Yong’in, yonish va portlash haqida malumot

6-§. Yong‘inni o‘chirish
45. Yong‘in vaqtida quyidagi holatlar bo‘lishi mumkin:
odamlarning ko‘pligi, yordamga muhtojligi;
binolar qurilishining murakkabligi;
tik va qiya yo‘nalishlarda texnologik qurilmalar, yonuvchi materiallar, ayvonlar, tuynuklar, derazalar, bo‘shliqlar va ventelatsiya tizmalari orqali olovning tarqalishi;
haroratning tez ko‘tarilishi va issiq havo oqimlarining ochiq joylarga o‘tishi;
modda va materiallarning issiqlik ta’sirida gaz-bug‘ havo aralashmasini hosil qilishi;
tutun, zaharli gazlarning ajralishi va ularning tez tarqalishi;
elektr kuchlanishi ostidagi asboblarning mavjudligi;
bosim ostida turgan idish va asbob sig‘imlarining portlashi;
bino, qurilma va texnologik uskunalarning buzilishi hamda qulashi;
bino ichida ko‘p miqdorda ilmiy, moddiy va boshqa qimmatbaho boyliklarning mavjudligi.
46. Yong‘inni quyidagi usullar orqali o‘chirish mumkin:
kuch va vositalarni hal qiluvchi yo‘nalishga kiritish;
yong‘in o‘chirish vositalarini uzluksiz ta’minlash;
yonayotgan materiallar ustiga sovituvchi yong‘in o‘chirish vositalarini uzatish;
yong‘in maydonida yoki uning atrofida yonmaydigan gaz yoki bug‘ aralashmalarini hosil qilish va yong‘in jarayonini kimyoviy to‘xtatish;
yong‘inni o‘chirish vositalari yordamida yonayotgan material atrofida yoki yong‘in maydonida va havo orasida himoya qatlamini hosil qilish.
47. Yong‘inda odamlarga xavf solishini, portlash xavfini, olovning tez tarqalishini hamda yong‘in o‘chirishni ta’minlaydigan harakat hal qiluvchi yo‘nalish hisoblanadi.
Kuch va vositalar hal qiluvchi yo‘nalishga kiritilgandan so‘ng boshqa yo‘nalishlarga joylashtiriladi.
48. Yong‘inda harakatlarning hal qiluvchi yo‘nalishini ta’minlash uchun quyidagi ishlar amalga oshiriladi:
yong‘in insonlar hayotiga xavf solsa va ularni qutqarishga dastaklarni berish zarurati bo‘lsa, kuch va vositalar qutqaruv ishlarini bajarish uchun joylashtiriladi;
portlash xavfi tug‘ilganda, yong‘in o‘chirish ekipajlarining harakati qayerda portlash xavfining oldini olishni ta’minlasa, kuch va vositalar o‘sha yerga joylashtiriladi va kiritiladi;
binoning bir qismi alanga bilan qoplangan bo‘lib, olov uning boshqa qismlariga yoki qo‘shni binolarga tarqalayotgan bo‘lsa, kuch va vositalar shu tomonga joylashtiriladi hamda olovning tarqalishi ko‘p zarar keltiradigan tomonga kiritiladi;
yakka bino alanga bilan qoplanib, qo‘shni binolarga tarqalish xavfi bo‘lmasa, asosiy kuch va vositalar yong‘inning eng jadal sur’atlar bilan yonayotgan joyiga kiritiladi;
bino alanga bilan o‘ralib yonayotgan joy muhim ahamiyatga ega bo‘lmasa va yaqin turgan binoga o‘tish ehtimoli bo‘lsa, kuch va vositalar ushbu bino tomonidan kiritiladi.
49. Yonayotgan xonada va uning yonidagi xonalarda tutun, gaz bo‘lgan taqdirda yong‘in o‘chirish bilan birgalikda ushbu xonalardan gaz va tutunni chiqarib yuborish choralari ham ko‘riladi. Bunda tutunlarni tortish uchun maxsus tutun tortuvchi va shamollatuvchi qurilmalar, ventelyator va brezent qopchiqlardan foydalaniladi.
50. Shaxsiy tarkib egallab turgan yong‘in o‘chirish uchastkasidan (bundan keyingi o‘rinlarda YoO‘U deb yuritiladi) faqat yong‘inni o‘chirish rahbari yoki YoO‘U boshlig‘ini ruxsati bilan YoO‘Udan ketishi mumkin.
Yong‘inni bartaraf etish uchun birinchi navbatda ichki yong‘in o‘chirish jo‘mraklari, o‘rnatilgan yong‘in o‘chirish qurilmalaridan foydalaniladi.
51. Nafas olishga yaroqsiz muhitda yong‘in o‘chirish ishlari himoyalovchi gazniqoblarda o‘tkaziladi, tutun tortgichlar va yoritish vositalaridan foydalaniladi hamda ko‘pik yoki sachratma suv berish yo‘li bilan yuqori haroratni pasaytirish choralari ko‘riladi.
52. Yer osti inshootlarida yong‘in o‘chirish vaqtida nasos-eng tarmoqlarini bir maromda ishlashi uchun nasos bosimi inshootning chuqurligiga mos ravishda pasaytiriladi.
Zaxira yong‘in o‘chirish yenglari birinchi navbatda hal qiluvchi yo‘nalishda ishlayotgan dastaklarga tortiladi.
53. Yong‘inni o‘chirish vaqtida qurilish inshootlari (ustunlar, tirgovuchlar, to‘siqlar) holati kuzatiladi va ular yuqori harorat ta’siridan himoya qilinadi.
54. Yonayotgan tom va uning tagida shaxsiy tarkibning to‘planishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
55. Zaruriyat tug‘ilganda, elektr va gaz tarmoqlarini uzib qo‘yish choralari ko‘riladi.
56. Yong‘inni o‘chirish vaqtida binolarning bo‘shliqlari, shamollatish, axlat tashlash va boshqa tuynuklari tekshiriladi.
57. Kuchaygan yong‘inni o‘chirishga “A” dastagi orqali suv beriladi, so‘ngra uni lafet dastakka almashtiriladi, yong‘in bartaraf etish oxirida esa yanada kichikroq dastakka almashtiriladi.
58. Bino inshooti bo‘shliqlarida va shamollatish tuynuklaridagi yong‘inlarga “B” dastagi va ko‘pik dastaklari orqali suv va ko‘pik beriladi.
59. Birinchi yetib kelgan yong‘in o‘chirish avtomobili orqali yong‘in joyiga yaqin o‘rnatilib hal qiluvchi yo‘nalishga suv beradi, keyingi kelgan yong‘in o‘chirish avtomobili esa yaqindagi suv manbaiga o‘rnatilib undan asosiy yeng yo‘llari tortiladi.
Birinchi avtomobilda suv tugagach, suv berilayotgan dastak suv manbaiga o‘rnatilgan ikkinchi avtomobildan tortilgan asosiy yeng yo‘lidagi suv ayirgichga ulanadi.
60. Suvni bir-biriga oshirib berish holatida, kerakli yong‘in o‘chirish avtomobillarining soni, asosiy yeng yo‘llarini o‘tkazish usullari aniqlanadi. Quvvati kuchli nasosga ega bo‘lgan yong‘in o‘chirish avtomobillari suv manbaiga o‘rnatiladi va undan yong‘in joyiga asosiy yeng yo‘li tortiladi.
61. Yonayotgan xonani ko‘pik bilan to‘ldirishda yong‘inni o‘chirish rahbari quyidagilarni aniqlaydi:
ko‘pik to‘ldiriladigan xonaning hajmini;
ko‘pik oqishga xalaqit beruvchi to‘siqli qurilmalarni;
kerakli miqdordagi ko‘pik hosil qiluvchi modda, ko‘pik dastaklari va ularni o‘rnatish joyini;
ko‘pikning belgilangan yo‘nalishda harakatlanishiga sharoit yaratish uchun tutun tortish moslamalarini joylashish joyini.
62. Ortiqcha suv quymaslik uchun quyidagilar zarur:
ko‘pik, kukun, aralashmali suvlar va jo‘mrakli dastaklarning ishlatilishi;
suv berishni o‘z vaqtida tugatish yoki dastaklarni tashqariga olib chiqish.
63. Yong‘inda odamlarga xavf yo‘q bo‘lib hamda yong‘in tarqalishi cheklangan bo‘lib, kuch va vositalar bilan yong‘in bartaraf qilinishi ta’minlangan bo‘lsa, yong‘in qurshab olingan hisoblanadi.
64. Yong‘in o‘chirilgan va qayta yong‘in hosil bo‘lishining oldini olish ehtiyot choralari ko‘rilgan taqdirda yong‘in bartaraf qilingan hisoblanadi.
65. Kuch va vositalarning qisqartirilishi yong‘in bartaraf qilingandan keyin yoki yong‘inda ishlar hajmi kamaygandan so‘ng amalga oshiriladi.
66. Yong‘in xavfsizligi qismiga qaytib kelingandan keyin qisqa vaqt ichida yong‘in o‘chirish texnikasi va vositalarini tayyor holga keltirish chora-tadbirlari ko‘rilishi lozim.