Ümummilli Lider

II BÖLMƏ
MÜDRİK TÖVSİYƏLƏR VƏ ELMİ AXTARIŞLAR
Füzuli BAYAT

filologiya üzrə elmlər doktoru, professor,

AMEA Folklor İnstitutunda “Müasir folklor”

şöbəsinin müdiri
MƏDƏNİ və MİLLİ KİMLİYİN FORMALAŞMASINDA FOLKLORUN ROLU
Biz öz tarixi köklərimizlə, milli köklərimizlə,

mənəvi dəyərlərimizlə fəxr edə bilərik.
Heydər ƏLİYEV
a) Sosial-mədəni kimlik

Türk etnosu tarixin bilinən çağlarından etibarən yazıya deyil, sözə önəm verdi, fəlsə­fə­lərini, tarixlərini, dünyaya ba­xışlarını, rituallarını sözlü kültür de­diyimiz folklor vasitə­silə sonrakı nəsillərə ötürdü. Min illər keçdi, sözün var olduğu yerdə ədəbi-estetik düşüncələrini böyük bir zövqlə yaşatdı, sözü sosiallaş­dırmaq­la ictimailəşdirdi. Fərdi düşün­cələrini “kollektivləş­dir­mək” yolu ilə var olmağın pasportu sa­yılan mədəni kimlik­lərini yaratdı. Zaman-zaman başqa xalq­lardan təsirləndikləri kimi, onlara da təsir etdi. Yazının icadı ilə də şifahi mədəniyyətə əsaslanan milli kimliyini ya­ratdı. Ancaq hər nə qədər acı da olsa, min illər boyu kimli­yimizi təyin və təs­bit edən folkloru vaxtında top­layıb yazıya ala bilmədik və beləliklə, bu zəngin söz xəzi­nəmizin qiymət­li məhsulları yox olub getdi. XXI yüzilə qədəm qoyarkən ar­tıq klassik mənada folklorun dəyişdiyini, bir çox əski şey­lə­rin də unudulduğunu gördük.

Folklor dediyimiz dəyərlər sistemi təkrarlarla fasiləsiz yaşayan, mübarizə edən, ənənə içində var olan və var olduq­ca da yaşamağa davamlı sözə söykənən şifahi mədə­niy­yə­ti­mizdir. Ancaq folklorun əvvəlki icra mühiti dəyişmiş, elektronik, texnoloji xariqələrlə də yeni bir çağ başlamışdır. Televizor, kino, teleseriallar, kompyuter çağında təkrarlara söykənən şifahi xatırlama yerini yeni bir xatırlama mexaniz­minə tərk etmişdir (Xatırlama, yada salma və elektronik mə­dəniyyətin yaşama təsiri ilə bağlı aşağıdakı qaynaqlara baxmaq olar: Connerton P. Toplumlar nasıl anımsar, İstan­bul, 1999; Dupont F. Edebiyatın yaratılışı. Yunan sarhoşlu­ğun­dan latın kita­bına, İstanbul, 2001; Assmann J. Kültürel bellek. Eski yük­­sek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik, İstan­bul, 2001; Sanders B. Öküzün A’sı. Elektronik çağda yazılı kültürün çöküşü ve şiddetin yükselişi, İstanbul, 2000; Jacoby R. Belleğini yitiren toplum, İstanbul, 1998). İndi çay­xa­nalar­da, kənd mərkəzlərində, qəsəbələrdə, qonaq­lıqlarda ge­dən söh­bətlər televizorda görünəni və kitablardan oxunanı (burada oxu­­ma­ğın da çox azaldığını demək lazım­dır) yeni­dən danış­maq­la məhdudlaşmışdır.