Ünden bugüN

HOBYAR MESCİDİ

80

81

HOCAPAŞA CAMÜ

şit ham veya işlenmiş ürünü, malı tüketen bir merkezdi. Böyle bir olgu her türlü ticaret hizmetinin de ekonominin boyutlarına göre olağanüstü denilebilecek biçimde şişkinleşmesine yol açmıştı. Osmanlı' nın karmaşık ve merkeziyetçi devlet örgütlenmesi de, geniş bir devlet bürokrasisinin ve idari personelin varlığım birlikte getirmişti. Bütün anılan hizmetler büyük ölçüde istanbul'da toplanmıştı. Ayrıca ulaşım ve taşımacılıkta insan gücünün ağırlıkta olduğu bu çağlarda, hamallardan kayıkçılara, posta tatarlarından arabacılara kadar çeşitli işlerde çalışanlar vardı. Öte yandan, kişiye özel hizmetler sarayda ve konaklarda olduğu kadar sıradan evlerde de, ailenin sosyal ve ekonomik durumuna göre değişen sayı ve. nitelikte halayıklar, cariyeler, ahretlikler, aşçılar, kâhyalar vb tarafından görülür; hanenin toplumsal konumuna ve ekonomik durumuna göre bunların sayısı değişirdi; örneğin, yalılarda hamlacılar (kürekçiler), zengin evlerinde kilerciler, vekilharçlar, bazı konaklarda sayıları onu, yirmiyi geçen hizmetkâr ordusuna katılırdı.

Cumhuriyet sonrasında istanbul'un başkent konumu ve toplumsal görüntüsü tümüyle çözülüp değişti. Ancak kent ekonomisinin çeşitli sektörleri içinde, ticaretin yamsıra hizmetler de, 1950'lere kadar mutlak, daha sonra ise göreli olarak oransal üstünlüklerini büyük ölçüde korudu.

Faal nüfusun işkollarına dağılımına bakıldığında, toplum hizmetleri, sosyal ve kişisel hizmetler, ulaştırma, haberleşme ve depolama, bankalar, mali kurumlar, sigortacılık ve 1975 sayımına kadar ordu hizmetlerini de içeren (daha sonraki sayım yıllarında ordu mensupları toplum hizmetleri grubuna alınmıştır) iyi tanımlanmamış faaliyet alanlarının toplamı olan hizmet sektöründe yer alanların faal nüfusa oranı 1955'te yüzde 55,6,1965'te yüzde 52,7, 1975'te yüzde 53,4, 1985'te yüzde 53,6, 1990'da yüzde 52,8'dir. Bu oranlara ev hizmetlerinde gündelikçi olarak çalışan ancak istatistiklerde görünmeyen ve ev kadını sayılanlar vb sigortasız çalışan ve işsiz görünenler de eklenirse, yüzde 55'e varan bir hizmet sektörünün varlığından söz edilebilir, istanbul hizmet sektörünün Türkiye' de aynı sektörün yarattığı katma değer i-çindeki payı, sadece serbest meslek ve hizmetler alt bölümünde, 1980'de yüzde 20,8, 1985'te yüzde 24,6, 1990 başlarında yüzde 27 civarındadır. Daha geniş olarak ticaret, ulaştırma ve mali kuruluşlarda üretilen hizmetler de göz önüne alındığında bu pay örneğin ticarette 1990'larda yüzde 40, ulaştırmada yüzde 25 civarıdır.

Hizmet sektörünün ve bu sektörde çalışanların istanbul'un çeşitli bölge, ilçe ve semtlerine dağılımı da özellikler gösterir. 1990 Genel Nüfus Sayımı'na göre, Büyük-çekmece, Çatalca, Silivri, Şile, Yalova gibi köyleri bulunan ve kırsal-tarımsal faaliyetlerin ağır bastığı ilçeler hariç, diğer istanbul ilçelerinde istatistiklerde toplum hizmetleri ile sosyal ve kişisel hizmetlerde çalışanlar olarak belirtilen dar anlamda hizmet kesimindeki faal nüfusun toplam

faal nüfusa oranı en yüksek Beşiktaş (yüzde 29,9) ve Adalar (yüzde 26,3) ilçelerin-dedir. Askeri birliklerin bulunduğu Beykoz (yüzde 23,35), Şişli (yüzde 23,03), Üsküdar (yüzde 22,73), Kadıköy (yüzde 22,69) ilçeleri, Beşiktaş ve Adalar'ı izlemektedir. Kâğıthane (yüzde 5,96), Gaziosmanpaşa (yüzde 12,86), Küçükçekmece (yüzde 14,66), Bayrampaşa (yüzde 13,64), Zeytinburnu (yüzde 16,06) hizmet sektöründe çalışanların diğer sektörlerde ö-zellikle de sanayide çalışanlara oranla en düşük olduğu ilçelerdir.

Hizmet sektörü turizm, konaklama, ticaret, ulaştırma ve haberleşme, bankacılık vb iyi tanımlanmamış denen, büyük çoğunlukla çeşitli hizmetleri içeren çalışma alanlarını da kapsayacak şekilde genişletilecek olursa, Adalar (yüzde 72,49), Beşiktaş (yüzde 72,47), Kadıköy (yüzde 71,18), Üsküdar (yüzde 66,03), Şişli (yüzde 62,12), Sanyer (yüzde 63,05), Fatih (yüzde 61,38) ve Eminönü (yüzde 61,38) hizmet sektörünün en yaygın olduğu ilçelerdir. Kâğıthane (yüzde 39,46), Kartal (yüzde 40,48), Gaziosmanpaşa (yüzde 42,66), Zeytinburnu (yüzde 44,20) ilçelerinde hizmet kesimi, sanayi ve tarım lehine gerileme göstermektedir.

Ticaret ve turizm özellikle Eminönü'n-de, Adalar'da, Kadıköy, Fatih, Beşiktaş ve Üsküdar'da gelişmişken, Kartal (sadece yüzde 18,97), Pendik (yüzde 28,48), Eyüp (yüzde 28,10), Zeytinburnu (yüzde 28,14), Beykoz (yüzde 29,22), Gaziosmanpaşa (yüzde 29,80), ticaret ve turizmin ve bu hizmet kesimlerinde çalışan nüfusun görece geri olduğu ilçelerdir. Bu veriler aynı zamanda çeşitli ilçelerin sosyoekonomik düzeylerini yansıtmak bakımından da önemlidir, istanbul'da hizmet sektöründe çalışanların çok büyük çoğunluğu ücretlidir. Öte yandan istatistik saptamalardan kaçan ve ayakkabı boyacısından gündelikçi temizlikçilere, piyango bayiinden sigara satıcılarına kadar pek çok kişiyi içeren geniş bir tanımlanmamış hizmetler kesimi vardır.

1990 Genel Nüfus Sayımı'na göre istanbul'da aşçı, garson, barmen, otel ve diğer konaklama ve eğlence yerlerinin yönetici ve işleticilerinin sayısı 128.000, güvenlik ve koruyucu hizmet personelinin sayısı 23.000, kâhya, hizmetçi, uşak, temizlikçi, ütücü vb sayısı 22.000'i aşkındır. Ancak özellikle gündelikçi, hizmetçi, bahçıvan vb türünden, sigorta kapsamı dışında kalan ve nüfus sayımı sırasına beyan edilmemiş bir kesimin çok geniş olduğu sanılmaktadır. Yine 160.000 civarında çeşidi taşıt kullanıcısı, otobüs, minibüs, taksi şoförü bulunmaktadır. Ticaret ve satış personeli sayısı 370.000'e yakındır, idari personel ve benzeri çalışanlar 210.000 civarındadır.

istanbul hobyar mescidi

Eminönü Ilçesi'nde, Büyük Postane'nin arkasında, Aşir Efendi Caddesi'ndedir. "Hub-yar" "Hoca Hubyar Mescidi" veya "Büyük Postane Camii" olarak da bilinir. Mimar