Ünden bugüN

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

İstanbul'un, dolayısıyla Türkiye'nin ilk ü-niversitesidir. Rektörlük makamı ile bazı fakülteleri Beyazıt'ta, kampusu ise Avcı-lar'dadır.

Kuruluş tarihi l Ağustos 1933 olmakla birlikte geleneksel anlamda, II. Mehmed' in (Fatih) İstanbul'da tesis ettiği ilk medresenin devamı sayılır. Buna dayalı olarak 5-10 Ekim 1993 arasında kuruluşunun 540. yıldönümü kutlanmıştır. İstanbul'daki 5 ü-niversitenin en büyüğü olan İstanbul Üniversitesi, 1933'te kapatılan Darülfünun' un(->) yerini almıştır.

İstanbul Üniversitesi'nin kurulmasıyla ilgili çalışmalar Cumhuriyet'in ilan edildiği (1923) yıllara dayanır. 1924'te çıkarılan 493 sayılı yasa ile Darülfünun bütçesinin Maarif Vekâleti'nden ayrılması bu çalışmaların ilk adımı sayılır. 1925'te Darülfünun'a hükm-i şahsiyet (tüzel kişilik) tanınması ikinci önemli girişimdir. Eğitim ve öğretim alanında ilkokuldan lise düzeyine değin birçok yeniliğin gündeme geldiği 1923-1928 arasında istanbul Darülfünunu'nun gerek bu alandaki yeniliklere gerekse diğer devrimlere uzak kalması ve yeni rejimin beklediği desteği vermemesi, Cumhuriyet hükümetini Darülfünun konusunda da köklü bir karara yöneltti. Hükümet, İstanbul Darülfünunu'nü "Türkiye münev-verliğinin beklediği salaha, inkişafa ve terakkiye" ayak uyduramamış, ülkedeki büyük devrimler karşısında sessiz kalmış bir "gözlemci" olarak görmekteydi. Bununla birlikte, ülkenin bu biricik kurumunu, salt siyasal bir değerlendirme ile gözden çıkarmanın da doğru olmadığı kabul ediliyordu. Bu nedenle, Türkiye'deki yükseköğrenim hizmetlerine ve bilimsel çalışmalara yön verecek bir üniversite devriminin gündeme getirilmesi, laik üniversite öğretimine geçişte, Darülfünun'un yerini alacak yeni bir öğretim kurumunun tesisi benimsendi. Bu amaçla 1930'da, Cenevre Üniversi-tesi'nce seçilip önerilen Prof. Albert Malc-he, Türkiye'ye davet edildi. Malche uzun bir çalışmadan sonra hazırladığı raporu 1932'de Maarif Vekâleti'ne sundu. Bu rapor, mevcut durumu ile Darülfünun'un yetersizliğini, bilimsel değerde eser çıkarta-maması, basit çevirilerin bile tez kabul edilmesi, öğretim üyelerinin ders dışında sorumluluk almamaları, takrirden başka bir metodun uygulanmaması gibi önemli gerekçelerle açıklamaktaydı. Atatürk i-se, İstanbul Üniversitesi projesine büyük önem vermekte ve bu adla kurulacak yeni bir üniversitenin, gerçek anlamda Batılılaşmanın ve bilimsel çağdaşlaşmanın merkezi olabileceği kanısını taşımaktaydı. Malche'in raporu ve Atatürk'ün görüşleri Bakanlar Kurulu'nun gündemine birlikte alındı. 5 Mayıs 1933'te Darülfünun'un kapatılması ile çağdaş yeni bir darülfünunun kurulması kararım içeren hükümet tasarısı TBMM'ye sunuldu. Tasarıda "üniversite" adından söz edilmediği halde Meclis Maarif Komisyonu'nda, "darülfünun" ve "üniversite" sözcüklerinin Türkçe olmadığı, Dil Heyeti'nce öz dilimizde bunların karşılığı bulununcaya kadar, uluslararası bir terim olan "üniversite" adının kullanılması görüşü benimsendi. 31 Mayıs 1933 tarih ve 2250 sayılı yasa ile de, Darülfünun' un kapatılıp, l Ağustos'tan itibaren İstanbul Üniversitesi'nin açılması için Maarif Vekâleti görevlendirildi. Yeni üniversite için Darülfünun öğretim üyelerinden, Avrupa'da öğrenim gören genç kuşaklardan ve yabancı profesörlerden yeni bir kadro oluşturulmasına da kanunda yer verilmişti. Üniversitenin açılması işiyle doğrudan ilgilenen Maarif Vekili Reşid Galib, l Ağustos 1933'te bir komisyon kurdu. Bu komisyonda bakanlığın üst düzey yöneticilerinden Rüştü (Uzel), Avni (Başman), Osman (Horasanlı) ile Prof. Kerim (Erim) ve Prof. Malche yer aldı. Komisyon rektörlüğe Dr. Neşet Ömer'i (Irdelp) uygun görürken, öncelikle 4 fakültenin açılması kararlaştırıldı. Bunlardan tıp fakültesinin dekanlığına Dr. Tevfik (Sağlam), edebiyat fakültesi dekanlığına Fuat (Köprülü), hukuk fakültesi dekanlığına Tahir (Taner) ve fen fakültesi dekanlığına da Kerim (Erim) getirildiler. Komisyon Darülfünun'un 88 profesör, 44 doçent ve 108 başasistan-asistandan oluşan öğretim kadrosundan 157'sini kadro dışı bıraktı. (Bu, tartışmaları yıllarca süren bir haksızlık konusu olmuştur.) Yurtdışından yetkin bilim adamlarının getirtil-mesinde ise, bir rastlantı olarak o yıllarda Almanya'daki faşizmden kaçan Musevi asıllı, sosyal demokrat bilim adamlarının sığınacak ülkeler aramaları nedeniyle iyi bir fırsat yakalandı. Kuruluş aşamasındaki İstanbul Üniversitesi'nin Batı ölçüleri ile temellendirilme-si bakımından, Almanya ve Avusturya'dan