Ünden bugüN

KARABAIİ BAHÇESi

Osmanlı döneminde bugünkü Kabataş(-») civarında olduğu tahmin edilen bahçe.

Arşiv belgelerinde 1583'ten itibaren "Bahçe-i Bali-i Siyah", 1668 sonrasında i-se "Bahçe-i Karabali" adlarıyla karşımıza çıkmaktadır.

Salomon Schweigger, 1608'de yayımlanan seyahatnamesinde Karabali Bahçesi'ni tasvir ederken bir de gravür eklemiştir. Bu gravürde tipik Iran bahçeleri tarzında olduğu söylenilen Karabali Bahçesi'nin düzgün bir biçimde dörde bölünmüş olduğu (çarbağ), bahçenin iki bölümünde değişik ağaç cinsleri, üçüncü bölümünde sebze ya da çiçek tarhları ve dördüncü bölümünde de iki köşk ve fıskiye ile ağaçlar bulunduğu, bu bölümleri ayıran ve birbiriyle kesişen yolların kenarlarında da servi ağaçlarının dizildiği görülmektedir. Sıradan bir evden farklı olmayan köşk karşısında düş kırıklığına uğradığını nakleden Schweig-ger burada yüzülebilecek ya da yıkanılabi-lecek büyüklükte bir de havuz bulunduğunu kaydetmiştir. Ayrıca gravürde görülen ikinci yapının da küçük bir kulübe olduğunu söyleyen Schweigger, Karabali Bahçesi'nde arada sırada at yarışları düzenlendiğini anlatmaktadır.

Evliya Çelebi, bugünkü Kabataş ile Beşiktaş arasında denizin II. Osman döneminde (1618-1022) doldurulmuş olduğunu iddia ederken, 18. yy yazarlanndan İn-ciciyan ise denizin doldurulmasının asıl I. Süleyman (Kanuni) zamanında (1520-1560) gerçekleştiğini, ancak daha sonra I. Ahrned döneminde (1603-1617) bir genişlemenin söz konusu olduğunu ileri sürmektedir. Yazara göre bu işlemi Bektaşî Karaabalı Mehmed Ağa adıyla tanınacak olan Karabolus adlı bir kişi üstlenmiş; bu bölge daha sonraları Karabali Bahçesi o-larak bilinmişti. Mehmed Süreyya Sicill-i Osmanfde bahçenin banisini müteferrika zümresinden, daha sonra arpa emini, mat-bah emini ve III. Mehmed'in sünnet dü-

ğününde sur-ı hümayun emini olan Karabali Zihni Çelebi olarak göstermektedir. Karabali Bahçesi ile Beşiktaş Bahçesi(->) arasında yer alan dolgu alanın hem kendisi, hem de birleştirdiği ve üzerinde köşkler, sahilsaraylar inşa edilen Kabataş-Be-şiktaş kıyısının tamamı ise Dolmabahçe a-dıyla anılır olmuştur.

III. Ahmed'in emriyle 1704'te istanbul hasbahçelerinde bulunan saray, köşk ve kasırların onarımları sırasında tutulan keşif defterlerinde Karabali Bahçesi'nde bir cirit meydanı kasrı ve bir yeni köşkün adı geçmektedir. Ayrıca bu kasır ve köşkün mefruşatı da kaydedilmiştir. Bu keşif defterlerinin incelenmesi bu yapıların mekân organizasyonuna da ışık tutacaktır.

Bibi. Erdoğan, Bahçeler, 170; Sicill-i Osmanî, II, 5; S. Schweigger, Ein newe Reyssbeschrei-bung auss Teuchland nach Constantinopel undjerusalem, Nuremberg, 1608, s. 126-127.

TÜLAY ARTAN