Ünden bugüN

KARABAIJ BAHÇESİ

440

441

KARABET KİLtSESİ

ilki 1791'e tarihlenen Bostancıbaşı defterlerinde emlak-ı hümayundan olan Koca Yusuf Paşa Sarayı'nın Karaağaç Sahil-sarayı ile "şalope" denilen bir tür küçük çaplı yelkenli savaş gemilerinin yapıldığı 10 gözlü tersane arasında yer aldığı kaydedilmiştir. Bu ifadeden, 16. yy'da sahilde yer alan Ebussuud Bahçesi ile tepedeki Yusuf Efendi Bahçesi'nin daha sonra birleştikleri ve Ebussuud Bahçesi adının zamanla unutulduğu anlaşılmaktadır. Bostancıbaşı defterlerinde şalope tersanesinden sonra da Sokollu Mehmed Paşa'nın oğlu ibrahim Han'ın çocuklarına geçmiş o-lan, "Ibrahimhanzadelerin çifte yalısı" kaydedilmeye devam etmektedir ki, bu da ailenin devamlılığına işaret etmektedir.

Diğer yandan Fındıklılı Mehmed Ağa' nın Süabdar Taribi'nde l682'de IV. Mehmed, Karaağaç Sahilsarayı'na göç ettiğinde içoğlanlannın Yusuf Efendi Bahçesi'ne yerleştirildiğine dair bir kayıt bulunması, sarayın 17. yy'da padişahın bütün maiyetinin ikametini sağlayacak kadar geniş olmadığını ve Koca Yusuf Efendi Bahçesi'nin giderek Karaağaç Sahilsarayı Bahçesi'ne katılmış olabileceğini düşündürmektedir. 1705-1707 arasında Yusuf Efendi Bahçe-si'nde gerçekleştirilen onarını sırasında burada bir hırka-i şerif odası, oda-i has ve hazine odası onarılırken, bir kasr-ı hümayun ile kilerli, seferli ve teberderan ağalarına ait üç adet yeni koğuş inşa edilmiş olması da Yusuf Efendi Bahçesi'nin zamanla Karaağaç Sahilsarayı'na katılmış olduğuna işaret etmektedir. Bu bilgiler ışığında Meîling'in Eyüp sahillerini resmeden gravüründe şalope tersanesinin hemen yanında bir bahçe içinde gösterilen yapıların aslında Yusuf Efendi Bahçesi'ndeki kasr-ı hümayun ile koğuşları gösterdiği, asıl Karaağaç Sahilsarayı'nın bu gravürde resme-dilmediği anlaşılmaktadır.

Karaağaç Sahilsarayı ve Bahçesi 18. yy' da özellikle III. Alımed döneminde (1703-1730) itibar görmüştü. Çok sayıda arşiv belgesi bu saraya yapılan göç-i hümayunları, burada ve Yusuf Efendi Bahçesi'nde yapılan çeşitli onarımları kaydetmektedir. 1700, 1704-1708 arasında gerçekleştirilen onarımlarda sahilsaraym harem dairesinde hünkâr divanhanesi, valide sultan odası ve köşkü, hamam, suyolları ile selamlıkta hünkâr odası, buraya bitişik hazine, bahçede kameriyeler, limonluk, hasahır vb yenilenmişti. Adı geçen mahallerden mekân organizasyonu tam olarak anlaşılamasa da Karaağaç Sahilsarayı'nın tam teşkilatlı bir Osmanlı sarayı olduğu görülmektedir. Sarayın harem dairesinin Karaağaç Bahçesi'nde, selamlığının da Yusuf Efendi Bahçesi'nde gelişmiş olduğu da anlaşılmaktadır. Bu keşif defterlerinde ayrıca her bir mekânda yer alan eşyalar da kaydedilmiştir.

III. Ahmed'in saltanatının bu ilk yıllarında gerçekleştirilen onarım sırasında ayrıca Karaağaç Bahçesi'ni çevreleyen tepelerin ağaçlandırılması da düşünülmüş ve izmit'ten ıhlamur, karaağaç, meşe, dişbudak, gürgen, çınar gibi ağaç fidanlarının gönderilmesi istenmişti. Bu, Haliç sahilinin bu

kıyısındaki tepelerin aslında çıplak olduğunu, buraların Boğaziçi'ndeki bazı korularda da söz konusu olduğu gibi, özellikle 19. yy'da yoğun bir çaba ile, Karaağaç Korusu gibi koruların büyütülmesiyle yeşillendiğini kanıtlamaktadır.

Karaağaç Sahilsarayı ve Bahçesi III. Selim dönemine (1789-1807) dek padişahların sık sık buraya göç etmeleri nedeniyle oldukça bakımlıydı. Ancak III. Selim buraya itibar göstermeyince sahilsaray kısa zamanda harabeye dönüştü. II. Mahmud (hd 1808-1839) Kâğıthane Sarayı'nın onarılmasını isteyince, bir kısım inşaat malzemesi Karaağaç Sahilsarayı'ndan sağlandı. 1826' da Asâkir-i Mansure-i Muhammediye(->) kışlalarının inşasında kullanılmak üzere Karaağaç Sahilsarayı tamamen yıkıldı.

Bibi. Erdoğan, Bahçeler, 163-166; R. E. Koçu, "Bostancıbaşı Defterleri", istanbul Enstitüsü Mecmuası, IV (1958), s. 2981-2982; Evliya, Seyahatname, I, 284-285; Kömürciyan, istanbul Tarihi, 32, 199; Inciciyan, istanbul, 95-96.

TÜLAY ARTAN