Üzrə tədqiqat Müəlliflər qrupu

9-cu cədvəl

2007-cı ilin əvvəlinə elmin sahələri üzrə tədqiqatçıların sayı

Yekuna görə, nəfər və cins bölgüsü, faizlə

İxtisas qrupları	Yekuna görə faizlə		Cins bölgüsü
	Qadınlar	Kişilər	Qadınlar	Kişilər
Humanitar elmlər	15,4	12,3	57,1	42,9
Tibb elmləri	7,5	4.9	61,9	38,1
Təbiət elmləri	41,5	45,4	49,3	50,7
Kənd təsərrüfatı elmləri	6,0	8,7	42,4	57,6
Texniki elmlər	24,2	22,4	53,5	46,5
İctimai elmlər	5,4	6,3	47,8	52,2
Cəmi, faizlə	100	100	51,5	48,5
nəfər	6 029	5669	-	-

(Mənbə: Azərbaycanda qadınlar və kişilər-2007)

Tədqiqatlarla məşğul olan qadınların 41,5 faizi təbiət elmləri ilə məşğuldur. Qadıi-tədqiqatçıların 24 faizi texniki, 5,4 faizi humanitar, 7,5 faizi tibb, 6 faizi kənd təsəərrüfatı və 5,4 faizi ictimai elmlər sahəsində araşdırmalar aparır (Sxem 9).

Sxem 9. Tədqiqatçı qadınların elmin sahələri arasında bölgüsü

Tədqiqat institutlarında çalışan tibb elmləri üzrə tədqiqatçıların 62 faizi, humanitar elmlər üzrə 57 faizi, texniki elmlərdə 54 faizi, təbiət elmlərində isə 49 faizi qadınlardır (Sxem 10). İctimai və kənd təsərrüfatı elmləri ilə məşğul olan qadınların sayı nisbətən azdır.

Sxem 10. Elm sahələri üzrə tədqiqatçıların cinsi bölgüsü

2007-ci ilin əvvəlinə ölkəmizdə elmi tədqiqat və işləmələrlə ümumiyyətlə 17973 mütəxəssis məşğul olmuşdur ki, onların da 11698 nəfərini (65 faizi) tədqiqatçılar təşkil etmişdir. Mütəxəssislərin hər beş nəfərindən birinin elmlər doktoru, elmlər namizədi alimlik dərəcəsi olmuşdur. Bundan başqa, elmi-tədqiqat bölmələrində tədqiqat və işləmələri yerinə yetirən, lakin elmi-tədqiqat bölmələrində ştatda olmayan 11591 elmi pedaqoji işçi ali məktəblərdə çalışırlar. Onların yarıdan çoxu elmlər doktoru və elmlər namizədi alimlik dərəcəsinə malikdirlər. Elmi dərəcəsi olanların qender əmsalını təhlil etdikdə məlum olur ki, fərq xeyli böyükdür. Belə ki, həm elmlər namizədləri (sxem 11), həm də elmlər doktorları (sxem 12) arasında kişilər çoxluq təşkil edir. Bununla belə, elmlər namizədlərinin ümumi sayında qadınların xüsusi çəkisi illər üzrə sürətlə artmaqdadır: 2000-ci ildə ölkədə elmlər namizədi elmi dərəcəsi olan 8380 nəfərin 30,8 faizi (2572 nəfəri) qadın olduğu halda, 2006-cı ildə 8644 nəfərin 59,5 faizi, yaxud 3062 nəfərini qadınlar təşkil edib. Qeyd olunan dövrdə ölkədə kişilər arasında elmlər namizədlərinin sayı 5808-dən 5582-yə düşdüyü (başqa sözlə, 4 faiz azaldığı) halda, elmlər namizədi olan qadınların sayı 2572-dən 3062-yə yüksəlib (yəni 19 faiz artıb).

Sxem 11. Elmlər namizədi olan qadın və kişilərin sayının dinamikası

2000-ci ildə ölkədə elmlər doktoru elmi dərəcəsi olan 1512 nəfərdən 152-si, yaxud 10 faizi qadın idisə, artıq 2006-cı ildə 1696 nəfərin 226-sı, yaxud 13,3 faizi qadınlar olub. Bu dövr ərzində elmlər doktoru dərəcəsinə malik qadınların sayı 49 faiz (74 nəfər), ki.ilərin sayı isə cəmi 8 faiz (110 nəfər) artıb.

Sxem 12. Elmlər doktorları olan qadın və kişilərin sayının dinamikası

2007-ci ilin əvvəlinə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının 57 həqiqi üzvündən 2-si və 99 müxbir üzvündən 9-u qadın olub.

4. Azərbaycan iqtisadiyyatında qadınlar

Artıq yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Azərbaycanda qadınlar əhalinin əksər hissəsini (51,2%) təşkil edir. Əhalinin cinsi tərkibinə görə yoxsulluq səviyyəsinin təhlili göstərir ki, 2002-ci ildə olduğu kimi 2003-cü ildə də kişilər üzrə yoxsulluq səviyyəsi 44,4%, qadınlar üzrə isə 44,9%-dir. Kişilərin və qadınların yoxsul olmaq ehtimalı az və ya çox dərəcədə eynidir. Qadın və kişilər yoxsulluğun fərqli aspektləri ilə müxtəlif səviyyələrdə üzləşirlər. Məsələn, məşğulluq üzrə məlumat göstəricilərindən aydın olur ki, qadınlar arasında işsizlik riski daha yüksəkdir. 2006-cı ildə ölkədə iqtisadi fəal əhalinin sayı 4 milyon 264,2 min nəfər olub ki, bunların 3 milyon 973 min nəfəri məşğul olanlar tə.kil edib (10-cu cədvəl). İqtisadi qeyri-fəallıq səviyyəsi qadınlar arasında (68,4 faiz) kişilərə nisbətən (31,6 faiz) daha yüksəkdir. Evdə çalışan əhali iqtisadi qeyri-fəal əhalinin 30,3 faizini təşkil etdiyi halda, bu kateqoriya üzrə qadınların nisbəti 44,2 faizdir. Bu ona dəlalət edir ki, iqtisadi qeyri-fəal qadınlar əsasən uşaqlara qayğı, təmizlik və digər haqqı ödənilməyən işlərlə məşğul olurlar.

İqtisadi fəal əhalinin sayı (10-cu cədvəl)

	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006
İqtisadi fəal əhali -cəmi, min nəfər	3748.2	3763.4	3777.5	3801.4	3865.0	3906.5	4264.2
İqtisadi fəal əhalinin ümumi sayından məşğul olanlar - cəmi, min nəfər	3704.5	3715.0	3726.5	3747.0	3809.1	3850.2	3973.0
Məşğulluq xidmətlərində işsiz statusu alan şəxslər - cəmi, nəfər	43739	48446	50963	54365	55945	56343	53862
kişilər	19283	21808	23088	25313	26669	27265	26323
qadınlar	24456	26638	27875	29052	29276	29078	27539
İşsizliyə görə müavinət alanlar - cəmi, nəfər	2768	3117	3292	3111	3084	2087	2281
kişilər	1313	1520	1601	1808	1887	1316	1488
qadınlar	1455	1597	1691	1303	1197	771	793

(Mənbə: Azərbaycanda qadınlar və kişilər-2007)

Dövlət məşğulluq xidməti orqanlarında işsizlil statusu alanlar arasında qadınlar kişilərdən bir qədər çoxdur. Xüsusilə, 2000-2004-cü illərdə bu fərq kifayət qədər ciddi rəqəmlərdə (təqribən 4000-4500 nəfər olmaqla) ifadə olunurdu. Son illər fərq xeyli dərəcədə azalıb (sxem 13).

Sxem 13. Məşğulluq orqanlarında işsizlik statusu alanların cinslər üzrə sayı

Maraqlıdır ki, işsizlik statusu alanlar arasında qadınlar çox olmasına rəğmən onlardan işsizliyə görə müavinət alanların sayında qadınlar azlıq təşkil edir (sxem 14). 2006-cı ildə işsizlik statusu almış kişilərin 5.6 faizinə, qadınların isə yalnəz 3 faizinə müavinət verilib. Ümumiyyətlə 2003-cü ildən başlayaraq ölkədə işsizliik statusu alanalr arasında işsizliyə görə müavinət odənilənlərin sayı azalmaqdadır. Bundan daha çox ziyan şəkənlər isə, 10-cu cədvəldən və 13 və 14-cü sxemlərdən göründüyü kimi, qadınlardır.

Sxem 14. İşsizliyə görə müavinət alanların cinslər üzrə sayı

Digər ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da qadın və kişilər iqtisadiyyatın müxtəlif sektorlarında qeyri-bərabər təmsil olunurlar. Buna baxmayaraq, qadınların üstünlük təşkil etdiyi sektorlar üçün adətən, nisbətən aşağı əmək haqqı və bir qədər aşağı status səciyyəvidir. Yuxarıdakı təhlildə artıq gördüyümüz kimi, hətta orta və ali təhsil sferasında şalışanlarlar arasında da qadınlar daha aşağı statuslu vəzifələrdə təmsil olunurlar. Qeyd edilməlidir ki, eyni vəzifədə çalışan kişi və qadınların əmək haqlarında heç bir fərq müşahidə olunmur. Fərq rəhbər vəzifələr/yüksək məvacibli işlərdə çalışan kişi və qadınların nisbətindən ibarətdir. Bütün məşğul qadınlar arasında dövlət müəssisələrində çalışanlar üstünlük (32,3 faiz) təşkil edir.

11-ci cədvəl