V. S. Raxmanova

Lambdatsizm va paralambdatsizm
«L» tovushining noto‘g‘ri talaffuz etilishi lambdatsizmdir. 
Uni boshqa tovushlar bilan almashtirib talaffuz etilishi 
paralambdatsizm deyiladi.
«L» tovushining hosil bo‘lish mexanizmi quyidagicha: 
bu tovush talaffuzida lablarning qanday holatda bo‘lishi shu 
tovushdan keyin kelayotgan unliga bog‘liq. Tishlar orasida 
ma’lum oraliq bo‘lishi kerak. Til uchi yuqori tishlarga yoki 
milkka tegib turadi. Uning yonlari esa yuqori jag‘ tishlariga 
tegmasligi kerak, chunki «l» tovushi hosil bo‘lishida havo oqimi 
yon tomonlaridan o‘tadi. Ba’zilarida havo oqimi bir yondan, 
ko‘proq chap tomondan chiqadi. Bu normal holatdir. Tilning orqa 
qismi esa ko‘tarilib, til egar shakliga keladi. Yumshoq tanglay 
ko‘tariladi. Ovoz boylamlari jipslashadi.
Lambdatsizmning turlari rotatsizmning turlariga o‘xshashdir. 
Ular quyidagicha:

---

95
– «L» tovushi umuman talaffuz etilmasligi, masalan, shol-
g‘om-shog‘om, olcha-ocha;
– «L» tovushini yumshatibroq talaffuz etilishi, masalan, 
olcha-olcha, olma-olma, lug‘at-lyug‘at.
Burun lambdatsizmi. 
Bunda yumshoq tanglay tilning orqa 
qismi bilan jipslashadi, natijada havo oqimi burun bo‘shlig‘idan 
o‘tadi.
Paralambdatsizmlarga kelganda bularning turlari ham ko‘p, 
xususan «l» tovushi, «r», «v», «u» tovushlari bilan almashtirilib 
talaffuz etiladi. Masalan, gilos-givos, olma-ovma; lampa-uampa, 
olma-ouma, ro‘mol-ro‘mou. Ba’zan «l» o‘rniga ruscha «o‘» 
tovushiga o‘xshash tovush talaffuz etilishi mumkin. Masalan, 
olma-oo‘ma, olcha-oo‘cha, gilos-gio‘os. Paralambdatsizmning 
boshqa turlarida «l» tovushini «y», «n», «d» tovushlari bilan 
almashtirilishi mumkin, masalan, lampa-yampa, kalish-kayish, 
lola-nona, lampa-nampa, bola-boda, olma-odma.
Lambdatsizmni bartaraf etishda taqlid yo‘lini qo‘llash kam-
dan kam hollarda natija beradi. Chunki uning artikulatsiyasi 
murakkabroqdir. Bu tovushning talaffuzini yo‘lga qo‘yishdan ol-
din tayyorlov mashqlarini o‘tkazish foydalidir. Bularga lablarni 
cho‘chchaytirish, yoyish, cho‘zish kabi mashqlar kiradi. Til bi-
lan quyidagi gimnastika o‘tkaziladi: tilni keng yoyib ko‘rsatish, 
kurak shakliga keltirish, uni chaynash, tilning eng keng qismi-
da qog‘ozchani puflab tashlash, tilni keng qilib ko‘rsatish. Shu 
mashqlar orqali bola havo oqimini tilning yon tomonlaridan 
chiqarishga o‘rganadi, tilni kerakli holatda ushlay oladi.