Vakiflar dergiSİ

YAPIDAKİ DEĞİŞİKLİKLER:

Uzun bir tarih geçmişine sahip olan Sanayi Mektebi yapıldığından itibaren bir çok değişim geçirmiştir. Özellikle içinde, ihtiyaç nedeni ile zaman zaman çeşitli ilavelerin yapıldığı anlaşılmaktadır.

Sanayi Mektebinin zaman içinde uğradığı değişiklikleri, eski fotoğraflardan kısmen de olsa izleyebiliyoruz. İlk karşılaştığımız değişiklik, kulelerin piramidal külahlarının kaldırılarak boyutları ve örtüsünün değiştirilip, kiremit kaplı ve dışa taşkın saçaklı çatı ile kapatılmasıdır. Bir diğer değişiklik ise, balkon üzerinde yükseltilen üçgen alınlık ile alınlık üzerindeki yuvarlak pencerenin ve çatıdaki bacaların kaldırılmasıdır⁵⁷. Sanayi Mektebi’nde yapılan değişikliklerden biri de, yapıldığı yıllarda var olduğunu eski fotoğraflarda gördüğümüz ön cephedeki tek revaklı üçgen alınlıklı giriş kısmının kaldırılmasıdır⁵⁸. Daha sonra görülen bir başka değişiklik ise, zemin katta, önde kule çıkmalarındaki ve arkada aynı hizadaki pencerelerin genişletilerek alınlıklarının kaldırılmasıdır⁵⁹.

Tek revaklı giriş kısmının, piramidal külahların, balkon üstündeki yuvarlak pencere ve üçgen alınlığın, bacaların kaldırılması, bazı pencerelerin genişletilmesi gibi değişikliklerin ne zaman, hangi nedenle yapıldığı kesin olarak tespit edilememişse de bazı eski fotoğraflara dayanılarak değerlendirme yapılabilmektedir. 1920’li yılların başlarına tarihlenen "Konya ve Rehberi,1339" adlı yayındaki fotoğrafta pramidal külahlarının yerine çatının yapıldığı, balkon üstündeki yuvarlak pencere ve üçgen alınlığın kaldırıldığı ancak girişteki tek revaklı üçgen alınlıklı kısmın mevcut olduğu görülmektedir. Daha sonra, 1929 tarihli, Konya Vilayet Albümündeki fotoğrafta ise, tek revaklı giriş kısmının da, kaldırılmış olduğu görülmektedir⁶⁰.

____________________________________________________________________________

⁵⁴ - Aynı konuda bkz:

- ERDEM, Semiha, a.g.t., s:24-6

⁵⁵ - DÜLGERLER, O. Nuri, a.g.m., Bursa 1991, s: 44,

- SÖZEN, Metin - DÜLGERLER, O. Nuri, a.g.m, s:450.

⁵⁶ - Aynı konuda bkz:

- SÖZEN, Metin - DÜLGERLER, O. Nuri, a.g.m, s:446-50,

- DÜLGERLER, O. Nuri, a.g.m., Kütahya 1986, s:15,

- DÜLGERLER, O. Nuri, a.g.m., Bursa 1991, s: 45.

⁵⁷ - Albüm 1929,

- Türk Illustrasyonu Konya Fevkalade Nüshası, 23.4.1938.

- Konya ve Rehberi, 1339

⁵⁸ - Aynı konuda bkz:

- SÖZEN Metin, DÜLGERLER O. Nuri, a.g.m, s:446-50. “Yapının eğitime açılmasından sonra çekilen fotoğraflarda giriş revağının üçgen alınlığında bir kitabenin bulunduğu görülmekte ise de, yapılan tüm araştırmalara karşın bu kitabe bulunamamıştır" şeklinde bir yazı vardır.

- Ayrıca, 1339 tarihli Konya ve Rehberi, 1938 tarihli Konya Illustrasyon’u ve 1996 tarihli fotoğraflarla Geçmişte Konya ile, T.T.K fotoğraf arşivi ve Araştırmacı yazar A. Sefa Odabaşı’nın koleksiyonundaki eski fotoğraflarda ve kartpostallarda revaklı girişin var olduğu görülmektedir.

⁵⁹ - SÖZEN, Metin - DÜLGERLER, O. Nuri, a.g.m., s:451-4,

- Konya Illustrasyonu 1938,

⁶⁰ - Konya ve Rehberi,1339,

- Albüm 1929.

Buna dayanılarak tek revaklı üçgen alınlıklı giriş dışındaki bölümlerin, 1920’li yılların başlarından önce değiştirilmiş olabileceği, 1920’li yılların başlarında mevcut olan üçgen alınlıklı giriş revağının ise, 1929 öncesinde kaldırılmış olabileceği anlaşılmaktadır. Bütün bunlar 1920’li yılların başlarından itibaren yapının büyük bir değişim geçirdiğini göstermektedir. Yapının iki farklı fotoğrafının bulunduğu 1938 tarihli başka bir dergide ise, zemin katta ön ve arka cephelerin ortasındaki pencerelerin genişletilmesi gibi, bazı değişiklikler dikkati çekmektedir. Buna göre, 1929-1938 yılları arasında da yapıda bazı değişiklikler yapılmıştır⁶¹. Bu genişletilen pencereler, son onarıma kadar o şekilde kalmış, son onarımda diğer değişikliklerle birlikte orijinal haline dönüştürülmüştür.

Bunun dışında, bazı pencerelerin değişikliğe uğraması, çinilerin kimilerinin dökülmesi, kimilerinin üzerlerinin badana ile kapatılması yada çalınması gibi, cephede zaman içinde ihtiyaç, ihmal ve kötü kullanım nedeniyle yapılan değişiklikler cephe düzenini tamamen bozmamış ancak etkili görünümünü kaybetmesine neden olmuştur⁶².

1969 yılında Karatay Lisesi olarak hizmete açılırken dış ve iç duvarların sıva ve badanalarının yenilenmesi bazı mekanların ahşap bölmeler ile ayrılması, zemin katta merdiven altına tuvaletlerin eklenmesi gibi çeşitli değişiklik ve onarımlar yapılmıştır.

1977 yılında Karatay Lisesi’nin taşınması ile boş kalan yapının büyük bir kısmının ahşap olması nedeni ile yangına dayanıksız olduğu ileri sürülerek yıkılmak istendiği, yerine İl Özel İdaresi tarafından işhanı yapılmak istendiği, 1977 yılında yapılan yazışmalardan anlaşılmaktadır. Bu tarihten sonra yapı anıt olarak tescilli olmasına rağmen yangına karşı dayanıksızlığı zaman zaman dile getirilmiş⁶³, yıkılarak yerine işhanı yapılması teklif edilmiştir⁶⁴. Ancak Koruma Kurulunca teklif reddedilmiştir.

30 Mart 1979 tarihindeki yangında döşemeler, çatı, merdiven, kapı ve pencere doğramaları, tavan gibi ahşap aksamı tamamen yanan yapının kagir cephelerinin bazı yerleri ve çini süslemeleri de zarar görmüştür. Sıvaların ve çinilerin yer yer dökülmüş olduğu, kulelerde ve bazı duvarlardaki çatlakların tehlikeli bir durum oluşturduğu, yetkililerin yangın sonrasında yaptığı incelemelerde belgelenmiştir. Bu belgelerde, taşıyıcı elemanlarda yer yer çatlaklar meydana gelmişse de, zemin ve birinci kata ait dış duvarların kısmen sağlam kaldığı belirtilmiştir. Kısaca bu yangında yapının sadece dört duvarının kaldığı, tüm ahşap aksamın kömür haline geldiği ve çatı örtüsünün tamamen yandığı kayıtlardan anlaşılmaktadır.

Bütün bu nedenlerden yangın sonrası yapının, kaldırılarak yerine modern bir işhanı yapılması tekrar düşünülmüş, ancak tarihi bir doku içinde olması nedeni ile uygun görülmemiştir⁶⁵. Kültür Bakanlığı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 10.11.1979 gün ve A-1996 sayılı kararı ile tescilinin devam ederek onarılmasına karar verilmiştir. Yine Yüksek Kurulun 15.11.1979 gün ve A-2456 sayılı karar ve 21.7.1983 gün ve A-3918 sayılı bir başka kararı yapının rölövelerinin hazırlanmasını ön görmüştür⁶⁶. 1979 yangınında bu şekilde büyük hasar gören yapının 1982 yılında Özel İdare tarafından onarılmasına karar verilmiş, bunun üzerine İl Özel İdaresi ile Selçuk Üniversitesi Mimarlık ve Mühendislik Fakültesi Döner Sermayesi İşletmesi arasında yapılan protokol gereği proje hazırlığına başlanmıştır⁶⁷.

Yangın sonrasında bu şekilde bürokratik kararlar alınırken yapı da yanmış hali ile 1984 yılına kadar harap bir vaziyette kalmıştır⁶⁸. 1985-88 yılları arasında gerçekleştirilen Sanayi Mektebi onarımı⁶⁹ sırasında, inşasından itibaren bilinen yayınlara, eski fotoğraflara, sözlü bilgilere ulaşılmaya çalışılmış, ilgililerin yangın sonrasında yaptığı saptamaları ile bu bilgilerin birleştirilmesi

____________________________________________________________________________

⁶¹ - Konya Illustrasyonu 1938.( İki farklı sayfada yapının iki farklı fotoğrafı var.)

⁶² - K. K. K., a.g.d,

- ERDEM, Semiha, a.g.t., s:21-2,

- Konya Etnografya Müzesi Kayıtları.

⁶³ - K. K. K., a.g.d.

⁶⁴ - SÖZEN, Metin - DÜLGERLER O. Nuri, a.g.m., s:449.

⁶⁵ - K. K. K., a.g.d,

- ERDEM, Semiha, a.g.t, s:21.

⁶⁶ - DÜLGERLER, O. Nuri, a.g.m., Bursa 1991, s: 45-6.

⁶⁷ - K. K. K., a.g.d.

⁶⁸ - DÜLGERLER, O. Nuri, a.g.m., Bursa 1991, s: 45-6.

⁶⁹ - ERDEM, Semiha, a.g.t., s:23-8.

sonucu 1901 yılından bugüne kadar Sanayi Mektebi’nin sürekli değişiklik ve eklerle günümüze ulaştığı tespit edilmiştir⁷⁰.

1981 yılında harap bir vaziyette bulunan yapının çevresindeki bazı atölye binaları da oldukça bakımsız durumda iken⁷¹, bir bölümü sonradan Merkez Bankası ve Emlak Vergi Dairesi yapılmak üzere yıkılmıştır⁷².

Restorasyon çalışmaları sırasında, eserin öz benliğini yitirmeden çağdaş ve daha dayanıklı malzemelerin kullanılmasına dikkat edildiği, yapılan çalışmalar ile dış cephede eskiyi koruma yoluna gidildiği, içte yeni düzenlemeler yapıldığı anlaşılmıştır. İçte yer alan tüm ahşap döşemeler değiştirilmiş ve daha dayanıklı malzemeler ile yenilenmiş⁷³, zemin ve birinci katta küçük odaların koridorlara olan açıklıklarında, yeni fonksiyon gereği değişiklikler yapılmıştır⁷⁶. Örtü sisteminde de yeni çalışmalar yapıldığı anlaşılmıştır.

Dış cephede yer alan ve bir çoğu yangın sırasında harap olmuş çiniler aslına bağlı kalınarak Kütahya’da yeniden yapılmıştır. Yeni çinilerin Sanayi Mektebi’nin orijinal çinilerini hazırlayan Hafız Mehmet Emin Usta’nın torunlarının yönettiği Metin Çini Fabrikası’na yaptırıldığı, büyük rastlantı sonucu orijinal desenlerin fabrikanın arşivinde bulunduğu, desenlerin buradaki kalıplardan çalışıldığı öğrenilmiştir. Ancak zeminde o eski beyazlığın sağlanamadığı, çini zemininin beyaz olması için taban üzerine astar çekilmesi istendiği fakat yaptırılamadığı, benzer sorunlarla çini boyutlarında da karşılaşıldığı, gerçek çini boyutları 20x20 cm olmasına karşın, yeni çinilerin 25x25 cm ölçüsünde yapıldığı kaynaklarda belirtilmiştir. Bunlara benzer sorunların kalıp, duvar, taş, demir, kurşun ve ahşap işçiliğinde de karşılaşıldığı restorasyon sorumluları tarafından da ifade edilmiştir. Bütün bunlara rağmen restorasyon çalışmaları sırasında cephelerin özgün biçimine kavuşturulmasına çalışılmıştır. Bunun için piramidal külah, üçgen alınlıklı tek revaklı giriş kısmı, balkon üstündeki üçgen alınlık ile yuvarlak pencere ve bacalar yapılmış, pencereler orijinal şekline dönüştürülmüştür.

Tamamlanmaya çalışılan çatının yanlardaki kalkan duvarlarının şeffaf bırakıldığı ve bu arada 1987 yılı sonlarında restorasyona devam edilirken, yeni bulunan bazı resimlerle çatının gerçek durumunun belirlendiği, ancak değiştirilemediği öğrenilmiştir. 1988 yılında restorasyonu tamamlanan yapı yeni düzenlemelerle İl Özel İdare Binası olarak kullanıma açılmıştır.

Sonuç olarak;

Konya Valisi Mehmet Ferit Paşa’nın girişimi, Mühendis Şefik Bey’in tasarımı ve uygulaması, Mehmet Emin’in çini süslemeleri ile oluşan Sanayi Mektebi, I. Ulusal Mimarlık Dönemi’nin başlarında yapılmış, Konya’daki ilk örneklerden biridir. Plan, cephe ve süsleme özellikleri açısından önemlidir⁷⁵. Artık geçen yüzyıl dediğimiz XX yüzyıl başında yapılmış bulunan Konya’daki bu Eski Sanayi Mektebi, dönem mimarisinin değerlendirilmesinde önemli bir örnektir⁷⁶.

Konya Sanayi Mektebi; mimari açıdan olduğu kadar, toplumun değişik alanlarda ihtiyaçlarını karşılayacak sanatkar insan yetiştirme ve üretim yapma açısından da ayrı bir önem taşımaktadır. Konya’da, o zamana kadar usta çırak sistemiyle yetişerek topluma hizmet eden insanların, Sanayi Mektebi gibi bir okuldan mezun olmuş, eğitimli kişiler olarak yetiştirmesi bir sosyal olayı da, ortaya koymaktadır. Kamuya hizmet eden, bu tarihi yapının, günümüze ulaşması ve hala kullanılıyor olması, ayrıca sevindiricidir. Okul olarak yapılmışsa da, bugün farklı bir amaca hizmet eden, Konya Sanayi Mektebi, kuruluşundan itibaren hem mimarisi, hem de eğitime verdiği hizmet yönünden her zaman önem taşımıştır.

____________________________________________________________________________

⁷⁰ - DÜLGERLER, O. Nuri, a.g.m., Bursa 1991, s: 45-6.

⁷¹ - SÖZEN, Metin - DÜLGERLER O. Nuri, a.g.m., s:447

-Yapı, Karatay Lisesi olarak kullanılırken, çevresindeki atölye binalarının yıkımı hakkında 1975 yılından itibaren bazı kararlar alınmıştır. Bu konuda bkz:

- ANONİM, "Karatay Lisesi’nde Bulunan Eski Binalar Yıkılacak" YENİ KONYA GAZETESİ, 11.4.1975, s:1 ve 12.4.1975 tarihli gazetenin üçüncü sayfasında

- "Bu Binalar Yakında Yıkılacak" başlıklı yazılarda "Mülkiyeti Özel İdare’ye ait iken Hazineye satılan Eski Sanat Okulu bahçesindeki atölye ve binaların yıkılmasına başlanılacaktır. Bunların yıkımı ve enkazın satışı için ihale 30 Nisan’da İl İdare Encümeni’nin Salonunda yapılacaktır." belirtilmiştir.

⁷² - K. K. K., a.g.d,

- ERDEM, Semiha, a.g.t., s:21.

⁷³ - SÖZEN, Metin-DÜLGERLER, O. Nuri, a.g.m, s:446-47- 50.

⁷⁴ - ERDEM, Semiha, a.g.t., s:23-8.

⁷⁵ - DÜLGERLER, O. Nuri, a.g.m., Bursa 1991, s: 43-44-46,

- SÖZEN, Metin-DÜLGERLER, O. Nuri, a.g.m, s:446-47-50.

⁷⁶ Konuyla ilgili daha geniş bilgi için bkz.

- FIRAT Nurcan, 1900-1930 Yılları Arasında Konya’da Türk Mimarisi, Ank.Ün.Sos.Bil.Ens. Arkeoloji ve Sanat Tarihi (Sanat Tarihi) ABD, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ank. 1996

Şekil 1: Konya, Sanayi Mektebi Ön Cephe Çizimi. (Kaynak: M. Sözen, Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı, Ank. 1984)

Şekil 2: Konya, Sanayi Mektebi Yan Cephe Çizimi. (Kaynak: M. Sözen, Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı, Ank. 1984)

Şekil 3: Konya, Sanayi Mektebi Bodrum Kat Planı. (Kaynak: M. Sözen-O.N. Dülgerler, "Konya'da Sanayi Mektebi" DOĞUMUNUN YÜZÜNCÜ YILINDA ATATÜRK'E ARMAĞAN, İst. 1981, s: 437-60)

Şekil 4: Konya, Sanayi Mektebi Zemin Kat Planı. (Kaynak: M: Sözen, Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı, Ank. 1984)

Şekil 5: Konya, Sanayi Mektebi Birinci Kat Planı. (Kaynak: M. Sözen, Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı, Ank. 1984)

Şekil 6: Konya, Sanayi Mektebi Çatı Katı Planı. (Kaynak: M. Sözen-O.N. Dülgerler, "Konya'da Sanayi Mektebi" DOĞUMUNUN YÜZÜNCÜ YILINDA ATATÜRK'E ARMAĞAN, İst. 1981, s: 437-60)

Foto 1: Konya, Sanayi Mektebi'nin güneye bakan ön cephesinden genel görünüş. (1996)

Foto 2: Konya, Sanayi Mektebi'nin güneye bakan ön cephesinden ayrıntı. (1996)

Foto 3: Konya, Sanayi Mektebi'nin güneye bakan ön cephesinden ayrıntı. (1996)

Foto 4: Konya, Sanayi Mektebi'nin güneye bakan ön cephesi ve doğuya bakan yan cephesinden genel görünüş. (1996)

Foto 5: Konya, Sanayi Mektebi'nin batıya bakan yan cephesinden genel görünüş. (1996)

Foto 6: Konya, Sanayi Mektebi'nin kuzeye bakan arka cephesinden genel görünüş. (1996)

Foto 7: Konya, Sanayi Mektebi'nin batıya bakan ön cephesinde, pencere alınlığındaki, tuğralı ve mühendis Şefik Bey'in adının olduğu kitabeli, çini panonun eski bir fotoğrafı. (Kaynak: M. Sözen-O.N. Dülgerler, "Konya'da Sanayi Mektebi" DOĞUMUNUN YÜZÜNCÜ YILINDA ATATÜRK'E ARMAĞAN, İst. 1981, s: 456)

Foto 8: Konya, Sanayi Mektebi'nin güneye bakan ön cephesinde, zemin kat pencerelerinden batıdaki üçlü pencereler ve kemer içindeki çiniler. (1996)

Foto 9: Konya, Sanayi Mektebi'nin doğuya bakan yan cephesinde, pencere alınlığındaki, çini ustasının adını veren çini panonun, eski bir fotoğrafı. (Kaynak: M. Sözen-O.N. Dülgerler, "Konya'da Sanayi Mektebi" DOĞUMUNUN YÜZÜNCÜ YILINDA ATATÜRK'E ARMAĞAN, İst. 1981, s: 455)

Foto 10: Konya, Sanayi Mektebi’nin yan cephelerindeki zemin kat üçlü pencerelerinden ve üzerlerindeki çinilerden bir örnek. (1996)

Foto 11: Konya, Sanayi Mektebi'nin, ön cephede, birinci kattaki üçlü pencereleri ve basık kemerler içlerindeki çiniler. (1996)

Foto 12: Konya, Sanayi Mektebi'nin içi; zemin kat ile, buradan birinci kata bakış ve merdivenler. (1996)

Foto 13: Konya, Sanayi Mektebi'nin içi; birinci kattan zemin kata bakış ve merdivenler. (1996)

Foto 14: Konya, Sanayi Mektebi'nin içi; birinci kat ve birinci kattan çatı katına çıkış merdiveni. (1996)

Foto 15: Konya, Sanayi Mektebi'nin içi; birinci kattan balkona çıkış. (1996)

Foto 16: Konya, Sanayi Mektebi'nin içi; birinci kat idare odalarından biri. (1996)

Foto 17: Konya, Sanayi Mektebi'nin içi; birinci katta toplantı odası. (1996)

Foto 18: Konya, Sanayi Mektebi'nin eski kartpostallardaki görüntüsü. (1901) (Kaynak: TTK Fotoğraf Albümü, O.F. SAĞLAM Koleksiyonu, 390 - O.N. Dülgerler "Konya'nın Dünü ve Bugünü" KONYA, Ank 1984, s: 9-12.V. resim:8)

Foto 19: Konya, Sanayi Mektebi'nin eski fotoğraflarından birisi. (Kaynak: Fotoğraflarla Geçmişte Konya, Konya Büyükşehir Belediyesi, İst. 1996, s:80)

Foto 20: Konya, Sanayi Mektebi'nin 1920'li yılların başlarındaki görünümü. (Kaynak: M. Muhlis, Konya ve Rehberi, Konya 1339)

Foto 21: Konya Sanayi Mektebi'nin eski fotoğraflarından birisi. (Kaynak: "Konya Sanatlar Mektebi" ALBÜM, Vilayet Hususi İdareleri Faaliyetlerinden, 1929)

Foto 22: Konya, Sanat Okulunun (Sanayi Mektebi'nin) eski bir görüntüsü, (Kaynak: Türk ILLUSTRASYONU Konya Fevkalade Nüshası, 23 Nisan 1938)

Foto 23: Konya Şehir Parkı ve Sanat Okulunun (Sanayi Mektebi'nin) eski bir görüntüsü. (Kaynak: Türk ILLUSTRASYONU Konya Fevkalade Nüshası, 23 Nisan 1938)

Foto 24: Konya Sanayi Mektebi'nin 1982 yılındaki görünümü. (Kaynak: - O.N.Dülgerler "Konya'nın Dünü ve Bugünü" KONYA, Ank. 1984, s: 9-12. V, resim:9)

Yrd. Doç. Dr. Şahabettin ÖZTÜRK* - Yrd. Doç. Dr. Mehmet TOP**

HAKKÂRİ MEYDAN MEDRESESİ

Hakkâri ili Türkiye'nin güneydoğusunda yer alan oldukça engebeli bir coğrafi yapıya sahip yerleşim alanlarından biridir. Coğrafyasının oluşturduğu zorluklar ve diğer yerleşim alanlarına uzaklığı dolayısıyla eski bir tarihi olmasına karşın, mimari eserler bakımından fazla zengin değildir.

Hakkâri'nin 1535'de Osmanlı idaresine girmesiyle birlikte yerel Hakkâri Beyleri tarafından yönetilmeye devam edilmiştir¹. Hakkâri'de Osmanlı Döneminde inşa edilen en önemli mimari eserler arasında Zeynel Bey Medresesi ile Meydan Medresesi sayılmaktadır. Bunlardan Zeynel Bey Medresesi XVI. yüzyılın ikinci yarısında Zeynel Bey tarafından, diğerini ise XVIII. yüzyılın başlarında inşa edilmiş olan Meydan Medresesi'ni oluşturmaktadır.

Zeynel Bey Medresesi'nin büyük ölçüde yıkılmış olmasına karşın, Meydan Medresesi'nin sağlam ve anıtsal yapısı haklı olarak kendini Hakkâri'nin sembolü durumuna getirmektedir.

Yüzüncü Yıl Üniversitesi tarafından hazırlanan ve Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıkları Kuruma Kurulunun 29.03.2002 tarih ve 2839 nolu kararı ile Rölöve, Restorasyon, Çevre Düzenleme, Kullanım ve Tesisat projeleri kabul edilmiştir.

1. Medresenin İncelenmesi

1.1. Konumu

Meydan Medresesi, Hakkâri merkez Biçer Mahallesi'nde bulunmaktadır. Kale Altı Mezarlığı'nın doğu tarafındaki düz bir platforma kurulmuştur. Günümüzde medresenin kuzey ve batı tarafına Belediye Çocuk Parkı, güneyinde ise sonradan inşa edilen dört katlı konut yer almaktadır. Medresenin güneyinde kısmen meskenlerin çevrelediği düz bir alan, doğu yönü ise yol ile çevrelenmektedir (Çiz. 1, 11a; Res. 1).

Hazırlanan projeye göre medresenin çevresinde yer alan konutlar ve çocuk parkı kaldırılarak çevresi otopark, bahçe ve yeşil alan yapılarak yeniden düzenlenmiştir. Ayrıca, tüm bu birimler ihata duvarı ile çevrelenerek koruma altına alınmıştır.

1.2. Tarihçe

Giriş kapısı üzerindeki kitabesine göre medrese, 1112/1700-1701 tarihinde yaptırılmıştır. Kapı üzerindeki iki satır ve dört bölümden oluşan kitabenin büyük bir bölümünü Kur'ân-ı Kerim'den ayetler oluşturmaktadır. Bu nedenle kitabeden medreseyi kimin yaptırdığı anlaşılamamıştır.

Ancak, o yıllarda Osmanlı Devleti'ne bağlı Hakkâri bölgesinin yöneticisi olan İzzeddin oğlu İbrahim Bey tarafından yaptırılmış olabilir². Kitabede Kur'ân-ı Kerim’den seçilen ayetlerde İbrahim isminin geçmesi bunu teyit etmektedir. Ayrıca, medresenin 1472 tarihli bir Akkoyunlu eseri olduğuna dair görüşler mevcuttur³. Yapım tarihi üzerindeki kitabeyle kesin olarak belirlenen medresenin bu tarihte yapılmış olması mümkün görülmemektedir. Kitabe, iki parçadan oluşan mermer üzerine nesih bir hatla iki satır halinde yazılmıştır. 0.30x0.90 m ölçülerindeki kitabelerin metni şöyledir (Res. 2):

Ve iz bevve 'na li-İbrahime mekane'l-beyti en la tuşrik bî şey'en. (el-Hac-26). Fetevekkel alallah kale İbrahimu veccehtu vechiye lillezi feterassemavati ve'l-ardı (el-En'am - 79). Zakiren bi-tarihihi fetevekkel alallah sene - 1112.

1959'da yapıdan bahseden Oktay Aslanapa, iki katlı yapının revaklı avlusunun yıkık olduğunu bildirmektedir⁴. Bu da medresenin önceleri büyük ölçüde yıkılmış olduğunu ortaya koymaktadır. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1984 yılında onarımı gerçekleştirilmiştir.

____________________________________________________________________________

* Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü Öğretim Üyesi.

^** Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi.

¹ M. Tuncel, "Hakkâri" Mad. Diyanet İslam Ansiklopedisi C. 15, S. 206; B. Darkot "Çölemerik" Mad. İslam Ansiklopedisi, C. 3, s. 441.

² O. Kılıç, XVIII. Yüzyıl İlkyarısında Osmanlı Devleti'nin İdari Taksimatı, Elazığ 1997, s.193.

³ M. Tuncel, a.g.m., s. 206.

⁴ O. Aslanapa, "1959 Haziran'ında Bir Doğu Anadolu Gezisinden Notlar", Milletlerarası I. Türk Sanatları Kongresi, Ankara 1959, s. 27.

Ancak, yapıya herhangi bir işlev verilmediği ve onarımı yapılmadığı için yapı tekrar kendi kaderine terk edilmiştir.

1.3. Plan ve Mimari Özellikleri

Medrese, 18.25x23.40 m. ebadında dış ölçülere sahip, enine dikdörtgen bir alana oturmaktadır. Yapı iç avlulu, iki katlı ve iki kanatlı, düz damlı medreseler grubuna girmektedir (Çiz. 2, 3, 6). Yapıya güney cephenin ortasındaki bir taç kapı vasıtasıyla girilmektedir⁵ (Res. 3-4).

Yapı, 6.10x10.20 m. ölçülerindeki boylamasına dikdörtgen avluyu dört yandan, iki kat halinde revaklar çevrelemektedir (Çiz. 3-4; Res. 5-6). Alt kat revakları değişik şekillerde başlık ve kaideleri olan silindirik gövdeli sütunlara, ikinci katta ise payelere oturmaktadır (Çiz. 4-5). Her iki katta kuzey ve güneyde üçer, yanlarda dörder revak gözü yer almaktadır. Bunlar yuvarlak basık kemer formunda olup, her bir bölümün üzeri basık beşik tonozlarla örtülmüştür. Yapının içerisine girildiğinde, ilk dikkati çeken hususun alt kat revaklarındaki sütun başlık ve altlıklarının olduğu görülmektedir. Her birisi değişik şekillerde düzenlenmiş başlıklar, mukarnaslı ve bilezikli olarak karşımıza çıkmaktadır (Res. 7-10).

Avlunun doğu ve batı tarafında iki kanat halinde sıralanan medrese hücreleri yer almaktadır (Çiz. 2-3). Batı kanatta hem alt ve hem de üst kat, birbirine yakın ölçülerde dörder hücreden meydana gelmektedir. Hücreler, 3.00x4.80 m ölçülerinde enine dikdörtgen planlı olup, üzerleri beşik tonozlarla örtülüdür. Hücre kapıları dikdörtgen biçimde, düz atkılı ve oldukça küçük tasarlanmıştır. Batı duvarı ortasındaki birer mazgal pencere hücreleri aydınlatmaktadır. Ayrıca, hücrelerin muhtelif yerlerine yerleştirilmiş dolap ve ocak nişleri yer almaktadır (Çiz. 11c). Son yapılan onarımlarda harçla sıvanmış durumdaki hücrelerin orijinal özellikleri kaybolmuştur.

Doğu kanatta ise, altta üç, üstte iki hücre yer almaktadır. Her iki katın kuzey tarafında daha büyük tutulmuş mescit ve dershane olarak düzenlenmiştir. Üst kattaki 3.50x9.50 m. ölçüsünde dikdörtgen planlı ve üzeri beşik tonoz örtülüdür. Kuzeybatı köşeden bir kapıyla girilmektedir (Çiz. 2). Doğu duvarında iki, batı ve kuzey duvarında birer pencereyle aydınlatılmaktadır. Güney duvarı ortasındaki mihrap, üstten üç dilimli kemerle taçlandırılmış yarım daire planlıdır (Res. 12). Bunun güney tarafındaki diğer hücre, 3.50x5.50 m. ölçüsünde beşik tonoz örtülü olup, güney duvarında bir mazgal pencere, diğer duvarlarında ocak ve dolap nişleri yer almaktadır.

Alt kattaki mescit, 3.30x3,40 m. ölçüsünde dikdörtgen planlı olup, üst kattakine göre daha küçük tutulmuştur. Güney duvarı ortasındaki mihrap yarım daire planlı ve yarım kubbe kavsaralıdır (Res. 11). Kuzeybatı köşeden küçük, dikdörtgen bir kapıyla girilen mescidi, kuzey ve batı duvarındaki birer mazgal pencere aydınlatmaktadır. Ayrıca, muhtelif yerlerinde ocak ve dolap nişleri bulunmaktadır. Diğer iki odadan ortadaki oldukça küçük olup, beşik tonozla örtülüdür. Kuzey ve doğu duvarındaki birer dolap nişi ile batı duvarındaki köşeye kaydırılmış kapı ve bir mazgal pencere yer almaktadır. Güneydoğu köşesindeki oda, 3.40x4.90 m. ölçülerinde dikdörtgen planlı ve beşik tonoz örtülüdür. Güney duvarındaki mazgal pencere ile diğer duvarlara açılmış ocak ve dolap nişleri bulunmaktadır (Çiz. 2, 3, 11c).

Düzgün kesme taşlarla gerçekleştirilmiş yapının güney cephesi taç kapıyla hareketlendirilmiştir. Diğer cephelerde dikdörtgen açıklık şeklindeki pencereler dışında, herhangi bir hareketlendirici unsur göze çarpmamaktadır. Düzgün kesme taş kaplamalı yapının cepheleri zeminde 1.00 m. genişliğindeki tretuvarla koruma altına alınmıştır (Çiz.1). Cepheler zeminden 7.85 m. düz bir şekilde yükselerek tek kademeli dekoratif bir saçakla düz dama geçiş yapmaktadır. Cephelerde iki katlı olarak düzenlenen dikdörtgen formlu pencerelerden batıdakiler düzenli bir şekilde, diğerleri ise dağınık ve seyrek bir şekilde yapılmıştır (Çiz. 7-10; Res. 13-16).

____________________________________________________________________________

⁵ M. Top, "Hakkari ve Çevresindeki Sanat Eserleri Yüzey Araştırması, 1998", XVII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C. I, Ankara 2000, s. 4.

Taç kapı güney cephenin ortasında yer almaktadır. Kapı köşeden helezonik yivli bir kaval silme ve bunu takip eden mukarnaslı bir bordürle oluşturulmuş sivri kemerli şekilde, fazla derin olmayan bir girinti teşkil etmektedir (Res. 3). Mukarnaslar, kahverengi taşlarla iki sıra halinde, yelpaze dilimli olarak gerçekleştirilmiştir (Çiz. 11; Res. 4). Ortadaki asıl kapı açıklığı, oldukça küçük tutulmuş olup, üst ve yanlardan yekpare blok taşlarla sınırlandırılmıştır. Ayrıca, kapı ters "U" biçiminde üç yandan dolanan bir bordürle çerçevelenmiştir (Res. 4). Kahverengi taştan gerçekleştirilmiş bordürün üzeri kabartma, vazo ve çiçeklerle süslenmiştir. Kapının üst kesimine mermer kitabe yerleştirilmiştir. Bunun dışında iki yan kemer başlangıç hizasında, içleri geometrik yıldız desenli birer madalyon daha yer almaktadır.

Düzgün kesme taş ile inşa edilen medresede bağlayıcı malzeme olarak kireç harcı kullanılmıştır.