Вәһһаби Мәзһәби

Üçüncü fəsil

Övliyaların qəbri kənarında məscidin tikilməsi

Övliyaların qəbri kənarında məscid tikmək düzgündürmü? Əgər düzgündürsə, onda Peyğəmbərin məsihilər və yəhudilər haqqında söylədiyi hədisin mənasına necə istinad etmək olar? O hədis belədir: “Allahın Rəsulu peyğəmbərlərin qəbirlərini ibadətgah seçən iki dəstəyə lənət göndərib. Övliyaların qəbri kənarında məscid tikmək bu hədisin ziddinə deyilmi?”

Cavab: İslamın qanunlarına diqqət yetirsək, görərik ki, övliyaların qəbri kənarında məscid tikmək heç də haram sayılmır. Allahın sevimli bəndələrinin dəfn olunduğu yerin ətrafında məscid tikməkdə məqsəd Allaha ibadət və təbərrükdən başqa bir şey ola bilməz. Bundan əlavə, belə yerlərdə məscid tikilirsə, övliyaları ziyarət edənlər ziyarətdən qabaq və yaxud ziyarətdən sonra öz vacibi ibadətlərini yerinə yetirirlər. Bir halda ki, qəbirləri ziyarət etmək, ziyarətdən qabaq, yaxud sonra namaz qılmaq haram sayılmırsa, onda vacib əməlləri yerinə yetirmək və Allaha ibadət etmək üçün övliyaların qəbri kənarında məscid tikməyin heç bir eybi yoxdur və eyni zamanda da haram deyildir.

Əshabi-Kəhfin əhvalatına nəzər saldıqda görərik ki, bu iş (övliyaların qəbri kənarında məscid tikmək) İslamdan qabaqkı dinlərdə olan qayda-qanuna uyğun bir əməldir. Quran bunu bizə tənqidsiz nəql edir.

O dövrün insanlarına üç yüz doqquz il keçəndən sonra Əshabi-Kəhfin əhvalatı bəlli olan zaman onlar Əshabi-Kəhfin şan-şöhrətini ucaltmaq üçün iki dəstəyə ayrıldılar.

Bir dəstə dedi: “Övliyaların məzarı üzərində tikili inşa edək. Bununla onların adlarını, nişanə və tarixlərini qoruyub saxlayaq.” Quran bu haqda belə buyurur: “Onların üstündə bir bina tikin.”¹

Başqa bir dəstə dedi: “Onların qəbri üstündə (mağaranın üstündə) təbərrük üçün məscid tikək...”

İslamın təfsir alimlərinin bu ayə haqqında ümumi fikirləri belədir²: Birinci dəstə müşriklər, ikinci dəstə isə Allaha ibadət edənlərdən ibarət idi.³ Çünki Quran bu haqda belə buyurur: “Bu mübahisədə qalib gələnlər “övliyaların məzarı üzərində məscid tikək” deyənlərdir.”⁴

Tarixdən belə məlum olur ki, Əshabi-Kəhfin əhvalatı tovhidin şirkə⁵ qalib gəldiyi vaxt ilə üst-üstə düşür. Müşriklərin gücü zəifləmiş və artıq xalqı bütpərəstliyə dəvət etməyə cürətləri yox idi. Sözsüz ki, möminlər qalib gəlmişdilər və onların qəbir üzərində Allaha ibadət məqsədi ilə məscid tikmələri onların Allah bəndələri olmalarını bir daha sübut etdi.

Əgər, həqiqətən, övliyaların qəbri üzərində və yaxud kənarında məscid tikmək haram sayılırsa, nəyə görə möminlər belə bir təklif irəli sürdülər? Nəyə görə Quranda du hədis nəql edilərkən, Allah möminləri tənqid etmir. Quranda bir işin tənqidsiz və etirazsız nəql olunması onun düzgünlüyünə, haram olmamasına dəlil deyildirmi? Allah müşriklərin əməllərindən danışırsa, mümkün deyil ki, onları tənqid etməsin. Belə sübut üsul elmində “Təqrir” adlanır. Bu iş dünyada möminlər arasında davam etmiş və qəbir sahibinə bir növ ehtiram əlaməti olmuşdur. Yaxşı olardı ki, vəhhabilər hədisə əsaslanmamışdan qabaq Qurana nəzər salıb, sonra hədisə müraciət edəydilər.

İndi isə vəhhabilərin dəlillərini araşdırırıq.

Vəhhabilər övliyaların məzarı kənarında məscid tikməyi haram edərkən nəyə əsaslanırlar?

Vəhhabilər bir neçə hədisə əsaslanmaqla övliyaların qəbri kənarında məscid tikməyi haram etmişlər. Biz bu hədisləri bir-bir araşdırırıq: Buxari “Səhih” kitabında “Yukrəhu min ittixazul-məsacidi ələl-qübur” fəslində bu haqda iki hədis nəql edir:

1) “Həsən ibn Həsən ibn Əli vəfat etdikdən sonra həyat yoldaşı onun qəbri üzərində çadır qurdu. O, bir ildən sonra bu çadırı götürdü. Bir nəfər soruşdu: “İtirdiklərini tapıblar?” Başqa bir nəfər cavab verdi: “Yox, ümidsiz olub vəziyyətlərini dəyişdilər”.

2) “Allah yəhudiləri və məsihiləri peyğəmbərlərin qəbirlərini məscid etdiklərinə görə öz rəhmətindən uzaqlaşdırdı. Ayişə deyir: Əgər Peyğəmbərin qəbrinin məscid olmasının qorxusu olmasaydı, müsəlmanlar onun qəbrini açıq yerdə (hasara alınmamış) dəfn edərdilər. Lakin qorxuram, Peyğəmbərin qəbrini məscid etsinlər”.¹

Müslüm ikinci hədisi “Səhih” kitabında qısa şəkildə nəql edir.

3) “Xəbərdar olun! Sizdən qabaqkılar peyğəmbərlərin və övliyaların qəbirlərini məscid etdilər. Siz heç vaxt qəbirləri məscid etməyin, mən sizi bu işdən çəkindirirəm”.²

4) “Ümmi Həbibə və Ümm Sələmə (Peyğəmbərin həyat yoldaşları) Həbəşistanda hicrət zamanı peyğəmbərin (Həzrət İsanın) təsvirini gördülər. Peyğəmbər (s) buyurdu: “Burada bir xeyirxah adam rəhmətə gedəndən sonra insanlar onun qəbri üzərində məscid tikib şəklini (rəsm əsərilə) çəkərdilər. Onlar Qiyamət günü ən pis adamlardır”.³

Nəsai “Sünən” kitabında “Ətəğlizü fi ittixazis-suruci ələl-quburi” fəslində İbn Abbasdan belə nəql edir: “Allahın Rəsulu qəbirləri ziyarət edən qadınlara, qəbri məscid qərar verən şəxslərə və qəbir üzərində şam (çıraq) yandıranlara lənət göndərib”.

İbn Teymiyyə belə əqidələrin banisi olmuş və Məhəmməd ibn Əbdül Vəhhab həmişə onun əqidəsindən bəhrələnmişdir.

O həmişə hədisi belə təfsir edirdi: “Övliyaların məzarı kənarında məscid tikmək düzgün deyil”.

İbn Teymiyyə belə yazırdı:

“Bizim alimlərimiz qəbrin üzərində məscid tikməyə icazə vermirlər”.⁴

Gəlin hədisi araşdıraq.

İlk növbədə həqiqi mənanı və əsl mətləbi başa düşmək lazımdır. Bir ayə başqa bir ayə ilə təfsir olunduğu kimi, eləcə də bir hədisi başqa bir hədis vasitəsilə təfsir etməklə şübhəni aradan qaldırmaq olar.

Vəhhabilər yalnız bir hədisə əsaslanaraq qəbrin üzərində və kənarında məscid tikməyi haram bilirlər. Onlar bütün hədislərə diqqət yetirsəydilər, Peyğəmbərin hədisdə nə səbəbə lənət göndərdiyini anlayardılar. Bunlar öz üzlərinə “ictihad” qapısını bağladıqlarından bir çox hədislərin mənasında xətaya uğraışlar. Hədislərə əsaslanmaq o zaman düzgün olar ki, onları söyləyən, rəvayət edən ravilər düzgün, imanlı adam olsunlar.

Əks halda, belə hədislərə istinad etmək olmaz. Hədislərin sənədi haqqında bəhs etmək çox vaxt aparar. Buna görə də yalnız hədisin mövzusu haqqında bəhs etməli olacağıq.