Vilayət bağçası BİrİnCİ cİld

Köhnə fikir

Buna əsasən, on doqquzuncu əsrdə Avropada elm və imanın ayrılığı fikri nəhayət, dünyanı bu vəziyyətə saldı. Köhnə xəbərlərin yazıldığı bu qəzet indi bir ziyalının, yaxud qeyri-ziyalının əlinə düşür, o bunun yeni xəbər olduğunu güman edib oxumağa və danışmağa başlayır. Bu, günün məsələsi deyil, dünənin məsələsidir, on doqquzuncu əsrə aiddir. Biz iyirmi birinci əsrin astanasındayıq, dünya o gündən indiyə qədər on dəfə fırlanıb.

İslam quruluşunda hakimiyyət üçbucağı

Mənim əziz bacılarım, qardaşlarım və övladlarım! Bilin ki, İslam quruluşunda elm, ayıqlıq və iman bir-birinin yanında və yanaşıdır. İslam dövləti nəinki elmlə din arasında ziddiyyət və müharibəni qəbul etmir, hətta inanır ki, iman, elm və ayıqlıq əl-ələ verib böyük bir qüvvə yarada bilərlər. Elmsiz iman faydasızdır. Çünki elmsiz iman əlsiz insana bənzəyir. Fərz edin, bu insan öz ağlı, səyi ilə bir qızıl xəzinəsi tapdı, amma onu götürmək üçün əli yoxdur. Elm vasitədir, əl və barmaqlar kimi insana zəruridir. Məhz buna görədir ki, dünyanın ən üstün mömini olan əziz və müqəddəs peyğəmbərimiz Məhəmməd ibn Abdullah (s) elm arxasınca getməyi əmr etdi və bu əmr yerinə yetirildi. Peyğəmbərin vəfatından hələ iki əsr ötmədən ərəb bölgəsinin mərkəzliyi ilə İslam dünyasında elm bayrağı ucaldı. Elm onlara məxsus deyildi, müsəlmanların elmdən xəbərləri yox idi. Onlar elmi digər yerlərdən öyrəndilər. Çünki Peyğəmbər buyurmuşdu: "Elm Çində olsa belə, gedib öyrənin”.⁴⁰ Əgər lazım olsa, elm öyrənmək üçün dünyanın o tərəfinə də gedin. Müsəlmanlar elmi öyrəndilər və inkişaf etdirdilər. Hicri təqvimi ilə 4-5-ci əsrlərdə Cənubi Avropada, bugünkü İspaniyada İslam dövləti qurulanda Avropanın ən yüksək universiteti ogünkü Andalusda yerləşirdi. Pier Russo Elmlər tarixi kitabında yazır ki, bir tacir oğlunu elm öyrənmək üçün universitetə göndərmək istəyirdi. O bu məqsədlə bir müəllimlə məshələtləşdi. Müəllim dedi ki, oğlunun dörd riyazi əməli öyrənməsini istəyirsənsə, Fransanın və Mərkəzi Avropanın bütün universitetləri bunu yaxşı öyrədərlər. Lakin daha yüksək elm öyrənməsini istəyirsənsə, gərək onu Andalusun İslam universitetlərinə göndərəsən. Bunu qərblilər yazıblar. Pier Russonun yazdığı Elmlər tarixi kitabı dini təmayüllərə qarışmadan elmlər tarixinə aiddir. Deməli, elmsiz iman faydalı deyil. İmansız elm də faydasızdır. Mən buna görə dedim ki, bu söz sizə müraciətdir. Əgər əlli il desəydik ki, imansız elm faydasızdır, keçmiş nəslin gəncləri inanmazdılar. Amma bu gün dünyada baş verən hadisələrə görə bu inanılasıdır. Elmin doğulduğu yer, onun xəsis və inhisarçı bölgəsi Avropa və Amerikadır. Onlar elm öyrətməyə xəsislik edirlər. Bu gün onlar çarəsizlikdən universitetlərinin qapısını hamının üzünə açmışlar. Başqa xalqların, xüsusən də Şərq və müsəlman xalqların elmi tərəqqi, ixtira və kəşflərlə tanış olmasına o zaman icazə verirlər ki, ya bu xalqlar o texnologiyaların oxşarını yaratmış, ya da həmin elm öz yerində moddan düşmüş olsun.