Xəstəlikləri” fənni Giriş. Dişlərin və ağız boşluğu selikli qişasının anatomo- fizioloji xüsusiyyətləri haqqında qısa məlumat

Paradont xəstəliklərinin klinik-morfoloji xarakteristikası 
Gingivitlər  (gingivites)  diş  əti  kənarı  selikli  qişasının  alveolyar  çıxıntının  sümüyündə 
rentgenoloji  cəhətdən-müəyyən  dəyişikliklərlə  müşayiət  olunmayan  iltihabıdır. 
Gingivitə  həm  böyüklərdə  həm  də  uşaqlarda  tez-tez  təsadüf  edilir.  Belə  ki, 
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (1977) məlumatına görə uşaqların 80%-də gingivit 
vardır. A. İ.Politun (1967) göstərir ki, revmatizm xəstəliyinə tutulmuş uşaqların 61,7%-
də,  vərəm  xəstəliyinə  tutulmuşların  86,35%-də,  hepatoxolesistilə  tutulmuşların 
84,25%-də, oleqofreniyaya tutlmuşların 96,2%-də gingivit aşkar edilmişdir.  
Gingivitlərin  baş  verməsində  həm  yerli  (travma,  diş  ərpi),  həm  də  ümumi  (əsas  və 
müşayiət edən xəstəliklər) amillərin rolu sübut olunmuşdur.  
Hazırda  qəti  sübut  edilmişdir  ki,  ağız  boşluğunun  qeyri-gigiyenik  saxlanması 
nəticəsində baş vermiş diş əti kənarının selikli qişasının iltihabı (gingivit) patoloji diş 
əti  cibinin  əmələ  gəlməsinə,  epitelial  birləşmənin  və  dairəvi  bağın  pozulmasına  və 
sonralar alveol çıxıntı sümüyünün dağılmasına səbəb olur.  
Gingivitlər  klinik  cəhətdən  kəskin  və  ya  xronik  iltihab  gedə  bilər  onların  aşağıdakı 
formalarını ayırd edirlər: kəskin kataral, xoralı, hipertrofik, atrofik gingivitlər.  
Kəskin  kataral  gingivitə  başqa  gingivitlərə  nisbətən  daha  çox  rast  gəlinir.  Proses 
məhdud  sahədə,  1-2  diş  nahiyəsində  lokallaşanda  papillit  adlanır.  Lakin  çox  vaxt 
proses yayılmış xarakter daşıyır və diş əti kanalının selikli qişasının xeyli hissəsini və ya 
bütün diş ətini tutur.  
Prosesin yayılması və onun təzahür xarakteri xeyli dərəcədə etioloji amildən asılıdır.  

---

Diş  ətinin  iltihabına  səbəb  ola  biləcək  yerli  travmatik  amillər:  plombların,  protezin 
selikli  qişasını  zədələməsi,  diş-çənə  anomiyaları,  çeynəmə  funksiyasının  pozulmas, 
ağız boşluğuna pis qulluq olunması və s.  
Kəskin kataral gingivitin  əmələ gəlməsində ümumi amillər-orqanizmin reaktivliyinin 
dəyişməsi,  keçirilən  və  müşayiət  edən  xəstəliklər,  hipovitaminozlar  və  s.  böyük  rol 
oynayır.  
Kəskin kataral gingivit zamanı dişləri təmizləyərkən, bəzən bərk qidanı çeynəyərkən 
diş  ətindən qan  gəlir.  Bu  vaxt  ağrı  olur.  Müayinə  vaxtı  diş  əti  selikli  qişanın  ödemi, 
hiperemiya aşkara çıxarılır, lakin patoloji diş əti cibləri olmur. Bir qayda olaraq, bu vaxt, 
xüsusən  dişlərin  anomaliyası  və  çeynəmə  funksiyasının  pozulması  zamanı,  xeyli 
miqdarda yumşaq diş ərpi, diş daşı və ya digər qıcıqlandırıcı amil aşkar olunur.  
Çox  vaxt  kəskin  kataral  gingivit  ürək-damar,  endokrin  sistemlərinin,  mədə-bağırsaq 
yolunun xəstəlikləri fonunda baş verir.  
Kəskin kataral gingivit tez sağalır, lakin bəzən, xüsusən yaşlılarda xronik gingivitə keçir. 
Bu  vaxt  xəstə  ya  şikayət  etmir,  ya  da  azacıq  ağrı  və  qangəlmə  olduğunu  göstərir. 
Müayinə zamanı diş əti kənarının hiperemiyası, bütün diş ətinin və ya onun müəyyən 
nahiyəsinin göyümtül çalarlı olması müəyyən edilir. 
Həm kəskin, həm də xronik proses zamanı diş ətinin selikli qişasının yodlu məhlulla 
işləyərkən  dişarası  məməciklərin  selikli  qişasının  boyandığı  qeyd  olunur.  (Şiller-
Pisaryev sınağı)  
Rentgenoloji  müayinə  zamanı  sümük  toxumasında  patoloji  dəyişikliklər  aşkara 
çıxarılmır.  
Patomorfoloji  cəhətdən  kataral  gingivitin  etiologiyasını  göstərən  səciyyəvi 
xüsusiyyətləri yoxdur. Proses diş ətinin limfoid, plazmatik hüceyrələrlə infiltryasiyası, 
birləşdirici  toxumaya  vegetasiyası  və  epitelinin  deskvamasiyası  hadisəsi  aşkara 
çıxarılır. Göstərilən əlamətlər (epitelinin dəyişilməsi və infiltryasiya hadisəsi) ancaq diş 
əti məməciklərinin ən üst qatında olur.  
Xoralı gingivit çox vaxt kəskin kataral gingivitin nəticəsi kimi baş verir. Xəstəlik daha 
çox  gənclərdə  (30  yaşa  qədər)  müşahidə  olunur.  Uşaqlarda  daşçıxarma,  kəskin 
herpetik stomatit və digər infeksion xəstəliklər zamanı rast gəlinir. Xəstələr şiddətli 
ağrılardan (xüsusən yemək zamanı), ağızdan pis iy gəlməsindən, ağız suyunun çox ifraz 
olmasından, ümumi vəziyyətin pisləşməsindən şikayətlənirlər.  
Müayinə  zamanı  diş  ətinin  selikli  qişasının  kəskin  görünən  hiperemiyası  fonunda 
dişarası məməciklərin asan qopan bozumtul kütlə şəklində nekroz sahələri müəyyən 
edilir. Nekroz sahələri məhdud ola bilir, bəzən isə bütün diş əti kənarını tutur. Belə 
halda, o elə bil ki, kəsilmiş kimi görünür. Nekroz sahəsinə toxunduqda ağrı olur və qan 
gəlir.  
Diş ətinin nekroz sahəsindən götürülmüş materialın bakterioloji tədqiqi zamanı çox 
miqdarda fuzobakteriyalar və spiroxetlər olan qarışıq flora aşkara çıxarılır.  
Xoralı-nekrotik  gingivit  uzun  müddət  davam  etdikdə  alveolyar  çıxıntının  dişarası 
çəpərində dəyişikliklər başlayır ki, bu da rentgenoloji tədqiqatla müəyyən edilir.  

---

Hipertrofik gingivit xronik hiperplastik prosesə aiddir və bir qayda olaraq, iltihabdan 
sonra başlayır.  
Hipertrofik  gingivitin  baş  verməsinə  çox  vaxt  uzun  müddət  təsir  edən  qıcıqlandırıcı 
amil, o cümlədən, diş əti altı və diş əti üstü diş daşının olması, dişləmin pozulması, 
yaxşı hazırlanmış protez səbəb olur. Bununla yanaşı, hormonal dəyişikliklər (gənclərdə 
yuvenil gingivit, hamiləlik gingiviti), dərman preparatları (difenin) və digər amillər də 
mühüm rol oynayır.  
Bir  sıra  müəlliflər  (İ.O.Novik,  1959;  D.Svrakov,  Y.Atanasova,  1962  və  b.)  hipertrofik 
gingivitin iki formasını ayırd edirlər: ödemli və fibroz.  
Adətən,  proses  ödemli  formadan  başlayır.  Bu  vaxt  diş  əti  məməciklərinin  ölçüləri 
böyüyür,  hiperemiyalaşır,  bəzən  göyümtül  çalara  malik  olur.  Zondlama  zamanı  çox 
vaxt  diş  daşı,  patoloji  diş  əti  cibi,  qangəlmə  aşkara  çıxarılır.  Qangəlmə  qidanı 
dişləyərkən və dişləri təmizləyərkən, bəzən də gecələr ola bilər. Dişarası məməciklərin 
ölçülərinin böyüməsi hesabına diş tacının 1/3 və daha çox hissəsi örtülür, diş əti kənarı 
isə şəbəkəli görkəm alır.  
Hipertronik gingivitin fibroz forması zamanı diş əti məməcikləri böyüyür, sıxlaşır, lakin 
rəngini az dəyişir, adətən, açıq-çəhrayı rəngdə qalır. Xəstələr diş ətinin görünüşünün 
dəyişildiyindən, nadir hallarda isə qan gəlməsindən, ağrı olmasından şikayətlənirlər. 
Diş əti məməciklərinin böyüməsi hesabına saxta dərin diş əti cibləri yaranır.  
Diş ətinin hipertrofiyası məhdud sahədə, məsələn, dişlərin vəziyyətinin anomaliyası 
zamanı  frontal  sahədə  ola  bilər,  lakin  o,  ümumiləşmiş  xarakter  də  daşıya  bilər. 
Hipertrofik gingivit uzun müddət davam etdikdə patoloji proses alt qatlara yayılır və 
həm  daşarası  çəpərin  sümük  toxuması,  həm  də  dişinin  bağlayıcı  aparatı  dağılır. 
Rentgenoloji  cəhətdən  bu,  alveolyar  çıxıntının  sümük  toxumasının  rezorbsiyası 
halında aşkara çıxarılır.  
Atrofik  gingivit  zamanı normal rəngli  diş  əti  dişin boyun  hissəsinə deyil,  kökünə  sıx 
birləşir. Bunun nəticəsində dişin kökü vestibülyar səthində.  
Bu patologiya zamanı patoloji ciblər və irinli ifrazat olmur. Çox vaxt diş daşı çökmür. 
Lakin dişə lazimi qulluq etmədikdə diş daşı əmələ gəlir. Bu vaxt diş əti kənarının selikli 
qişasının iltihabı baş verir. Atrofik gingivit uzun müddət davam etməsi və prosesin ləng 
şiddətlənməsi  ilə  xarakterizə  olunur.  Sümük  toxumasının  xeyli  itməsi  və  kökün 
üstünün açılması zamanı hiperesteziya baş verir. adətən, diş tərpənmir, bu diş arası 
çəpərlərdə sümük toxumasının uzun müddət saxlanması ilə izah olunur. Bəzi hallarda 
sümük toxumasının atrofiyası kök zirvəsi nahiyəsinə çatır.  
Rentgenoloji  təhqiqat  zamanı  dişarası  arakəsmələrdə  uzun  müddət  ərzində  sümük 
toxumasının saxlandığı aşkar olunur.