Maddi ne`mətlərlə yanaşı mə`nəvi ne`mətləri də xatırlamalıyıq. Məsələn, qonaq getdiyimiz evdə xoş münasibət gözəl zövqlə bəzədilmiş süfrədən daha qiymətlidir. Mə`rifətli insanlar üçün mə`nəvi ne`mətlər maddi ne`mətlərdə qat–qat üstündür. Allaha yaxın insanlar mə`nəvi ne`mət-lərdən daha çox ləzzət alırlar.
Bəli, Allah-taala öz bəndələrinə mehribandır və onlarla mərhəmətlə rəftar edir. O, öz bəndələrinə peyğəmbərlər vasitəsi ilə hətta Allahla necə danışmağı da öyrədir. Namazda xəyalımız kənara uçarkən bu xəyalı geri qaytaran da Odur.
Qəflətdən qurtulub, Allaha qarşı diqqətli olmaq üçün müxtəlif yollar var. Amma bütün bu yollar mə`rifətə, həqiqətin kəşfinə aparır. Namazda müt`i olmaq istəyiriksə, yenə də ilahi mə`rifətdən faydalanmalıyıq.
Pərvərdigara, sonsuz lütfünə sığınıb, bizi qəflətdən oyatmağını istəyirik! Qəlbimizi özünə qarşı müt`i buyur! Namazlarımızı “Sənə xüşu ilə ibadət edənlərin namazlarından qərar ver! Amin!
QƏRBDƏ İQTİSADİ İNKİŞAFIN SƏBƏBİ
Dini iqtisadi inkişafa əngəl bilənlərin nəzərinə digər bir mühüm nöqtəni çatdırmaq lazım gəlir. Bir çox qərb alimləri Avropanın XVI-XVII əsrlərindən başlayaraq iqtisadi dir-çəlişinin səbəbini protestanlıq əxlaqından görürlər. Protestanlıq üç məsihi məzhəbindən biridir. Bünövrəsi XVI əsrdə qoyulmuş bu məzhəb öz ardıcıllarını pərhizkarlığa və dünyaya bağlanmamağa çağırır. Məşhur alman alimi Maks Veber «Protestant əxlaqı və kapitalizm ruhu» kitabında iddia edir ki, qərb cəmiyyətindəki iqtisadi inkişaf protestanlıq məzhəbindən doğmuşdur. O, yalnız protestant məzhəbli Avropa ölkələrinin əsaslı inkişafını öz müddəasına sübut gətirir. Onun nəzərincə, insanları dünyapərəstlik və israfçılıqdan çəkindirən bu məzhəb həqiqi inkişaf üçün şərait yaratmışdır. Bu məzhəbin ardıcılları qənaətcil olur və kapital toplamağa çalışırlar. Bu kiçik kapitallar, hansısa mərhələdə, bankların və böyük müəssisələrin yaranmasına səbəb olur.
Biz Maks Veberin dedikləri ilə tam şərik olmasaq da, onun haqqında danışmaqla nəzərinizə çatdırmaq istəyirik ki, hətta dini e’tiqadı olmayanlar da qənaəti iqtisadi inkişaf üçün amil bilirlər. Demək, qənaət etməyi bacaran millətlə-rin iqtisadi qüdrətə çatmasında təəccüblü bir şey yoxdur. Digər bir tərəfdən, fikri-zikri dünya ləzzətləri dalınca qaçmaq olan insanlar öz israfçılıqları ilə bütün cəmiyyət üçün problem yaradırlar. Əyyaşların tə’birincə, «yaxşı kef etmək üçün» böyük pullara ehtiyac var. Böyük pullar isə, adətən, oğurluq, rüşvət, sələmçilik, bir sözlə, cinayət yolu ilə ələ gəlir. Varlı bir əyyaş il ərzində ölkənin milli gəlirinə bərabər pulu eyş-işrətə xərcləməkdən çəkinmir. Əgər qərbin inkişafla paralel əxlaqi inkişaf olsaydı, məsələn, SPİD və qorxulu zöhrəvi xəstəliklər həmin ölkələri bürüməzdi. Demək, əxlaqsızlığa və onun acı nəticələrinə külli miqdarda pul xərcləyən iqtisadiyyatın əxlaq və qənaətlə heç bir əlaqəsi ola bilməz.
Dini göstərişlərə əməl edən insanları dünya və axirət səadəti gözləyir. Pərhizkarlığı, qənaə-ti, zöhdü, təqvanı tənbəllik kimi başa düşmək olmaz. İnsanları kamillik zirvəsinə səsləyən bir din heç vəchlə tənbəlliyə səs verə bilməz. İslam tənbəlliyə deyil, pərhizkarlığa, qənaətə, Allaha təvəkkül etməyə çağırır. Bir-birinə zidd bu iki məsələni qatışdırmaq insanların nöqsanıdır. Bizim nöqsanlı qavrayışımız səbəbində inkişa-fa çağıran də’vətlər geriliyə çağırış kimi yozulub.
Bu gün iqtisadi cəhətdən geri qalmış müsəlmanları izzətli hesab etmək olarmı? Yuxarıdakı iki ayədən belə nəticə çıxarmaq olar ki, müsəlmanlar gecə-gündüz çalışıb kafirlərə möhtac olmadan qurtardıqdan sonra izzətə çata bilərlər. Əgər bir şəxs bu iki ayəni həyata keçirmək üçün elm və iqtisadiyyatda bir addım irəli atarsa, bu iş həmin şəxs üçün ibadət sayılar. «Biharül-ənvar» kitabında belə bir rəvayət nəql olunur: «İbadət ondur onun doqquzu halal ruzi qazanmaqdır». İnsanları bu cür tə’limlərə çağıran dini tənbəlliyə çağırışda ittiham etmək olarmı? İslam, ailəsinin ehtiyaclarını ödəmək üçün zəhmət çəkib, tər tökən insanı alqışlayır. Əngəl dində yox, bizim qavrayışımızda və tərzi-təfəkkürümüzdədir. İslamı düzgün analayıb, onun göstərişlərinə əməl edən insanı yalnız səadət gözləyir.
Ön söz 3
bİrİncİ dərs 3
təzkiyə (Paklanma) ANLAYIŞI VƏ ONUN ƏHƏMİYYƏTİ 4
Peyğəmbərlərİn İkİ əsas hədəfİ 4
Alİmlərİn rolu 4
TƏHSİL MƏRKƏZLƏRİNDƏ TƏRBİYƏNİN ROLU 6
TƏZkİYƏ MƏFHUMU 7
İNSAN TƏRBİYƏSİNİN SƏCİYYƏVİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ 8
İKİNCİ DƏRS 11
NƏFS VƏ ONUN TƏRBİYƏSİ 11
ƏVVƏLkİ DƏRSƏ BİR NƏZƏR 11
NƏFSİN NÖVLƏRİ (ƏMMARƏ, LƏVVAMƏ, MÜTMƏİNNƏ) 12
TƏBİİ (HEYVANİ) VƏ QÜDSİ (İLAHİ) NƏFSLƏR 14
NƏFS VAHİDDİR 14
NƏFSİN TƏRBİYƏSİNDƏ MƏQSƏD 15
NƏFSİN İNkİŞAFıNıN AMİLLƏRİ VƏ ONUN QARŞISINI ALAN MANEƏLƏRİ 16
ÜÇÜNcÜ DƏRS 17
NƏFSİN TƏkAMÜL VƏ TƏNƏZZÜLÜ 17
NƏFSİN İNkİŞAFı VƏ SÜQUTU 18
NƏFSİN TƏkAMÜLÜ 19
ALLAHA YAXıNLıQ 20
İNSANI NƏFSİN TƏRBİYƏSİNƏ SÖVQ EDƏN AMİLLƏR 21
cƏHƏNNƏMİN YARANıŞ FƏLSƏFƏSİ 22
DÖRDÜNcÜ DƏRS: 24
kAMİLLİYİN ZİRVƏSİ ALLAHA YAXıNLıQDıR 24
kAMİLLİk FİTRİ İSTƏkDİR 24
ALLAHA YAXıNLıQ kAMİLLİk ZİRVƏSİDİR 26
ALLAHA YAXıNLıĞıN MƏ`NASı 27
YAXıNLıQ, YOXSA YAXıNLıĞıN ƏSƏRLƏRİ?! 30
BEŞİNcİ DƏRS: 31
KAMİLLİYİN SİRRİ BƏNDƏLİKDİR 31
KAMİLLİYİN ZİRVƏSİ 31
İLAHİ MƏQAMA ÇATMAQDA BƏNDƏLİYİN ROLU 32
ALLAHIN BİZİM İBADƏTİMİZƏ EHTİYAcI VARMI? 33
BƏNDƏLİK MƏQAMINA NAİL OLMAĞIN YOLU 34
BƏNDƏLİK BUXOV DEYİL 35
BƏNDƏLİYİN MƏRTƏBƏLƏRİ 36
ALTINcI DƏRS: 38
ÖZÜNƏPƏRƏSTİŞ SÜQUT AMİLİDİR 39
ƏVVƏLKİ MÖVZULARA BİR BAXIŞ 39
ƏN DƏRİN SÜBUT 40
YÜKSƏLİŞ VƏ SÜQUTUN MƏRTƏBƏLƏRİ 41
ŞİRK VƏ GİZLİ KÜFR 42
SÜQUTUN KÖKÜ ÖZÜNƏPƏRƏSTİŞDİR 44
İMAN VƏ YƏQİNİN ƏLAQƏSİ 45
ALİM YOLUNU AZA BİLƏRMİ? 45
YEDDİNcİ DƏRS: 47
İNSANİ ŞƏXSİYYƏT AXTARIŞINDA 47
QƏFLƏT İNSANLIĞA ZİDDİR 47
ÖZÜNDƏN XƏBƏRSİZLİK 48
ŞƏXSİYYƏT SAHİBİ OLMAQDA AXİRƏT İNANcININ ROLU 50
SƏKİZİNcİ DƏRS: 52
QƏFLƏTDƏN QURTULUŞ 52
ÖTƏN MÖVZULARA BİR NƏZƏR 52
QƏFLƏTDƏN AYILMAQ ÜÇÜN İLK ADDIM 54
MƏSƏLƏNİN SURƏT BARƏDƏ TƏSƏVVÜR ƏLDƏ ETMƏK YOLU 55
SONRAKI ADDIMLAR 57
DİQQƏT! 58
DOQQUZUNcU DƏRS: 60
QƏFLƏTİN SƏBƏBLƏRİ 60
QƏFLƏTƏ SƏBƏB OLAN AMİLLƏRİN ƏQLİ CƏHƏTDƏN ARAŞDIRILMASI 60
AYƏ VƏ RƏVAYƏTLƏRDƏ QƏFLƏTİN SƏBƏBİ 62
DÜNYA QƏFLƏT, YOXSA TƏ:AMÜL VASİTƏSİDİR? 63
NƏFSİN PAKLAŞDIRILMASINDA DAVAMİYYƏTİN ROLU 64
ONUNcU DƏRS: 65
ALLAHI XATIRLAMAĞIN ŞƏXSİYYƏTƏ TƏ`SİRİ 65
“MAİDƏ” SURƏSİNİN 105-cİ AYƏSİ 65
NƏFSİ TANIMAQLA ALLAHI TANIMAQ OLAR 66
NƏFSİN KAMİLLƏŞMƏSİNDƏ ALLAHI TANIMAĞIN ROLU 68
ALLAHI ÇOX ZİKR ETMƏK 69
ŞƏHİD MÜTƏHHƏRİDƏN BİR XATİRƏ 71
ON BİRİNcİ DƏRS: 72
DİLİN ZİKRİ İLƏ QƏLBİN ZİKRİ 72
ÖTƏN MÖVZULARA BAXIŞ 72
QƏLB, YOXSA DİL ZİKRİ 73
DİL ZİKRİNİN BƏ`Zİ FAYDALARI 74
QƏLB ZİKRİNİN BƏ`Zİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ 75
QƏLB ZİKRİNİN NÖVLƏRİ VƏ dərəcəLƏRİ 76
SONSUZLUĞA DOĞRU 78
ON İKİNcİ DƏRS: 80
QƏLB ZİKRİNƏ APARAN YOL 80
HƏR ŞEY İLAHİ ZİKR ÜÇÜN ƏSASDIR 80
İLAHİ AYƏTLƏR BARƏDƏ TƏFƏKKÜR 81
ZAMAN VƏ MƏKAN 83
İLAHİ NİŞANƏLƏR 84
İLAHİ NİŞANƏLƏRƏ MÜNASİBƏT 84
BİGANƏLİK NÜMUNƏLƏRİ 85
ON ÜÇÜNcÜ DƏRS: 87
ZİKR ÜÇÜN ÜMDƏ MANEƏ 87
ÖTƏN MÖVZULARA BAXIŞ 87
UNUDULMUŞ BƏNDƏLƏR 88
ZİKRƏ DOĞRU BİR ADDIM 89
ZİKRİN AMİLLƏRİ VƏ MANEƏLƏRİ 90
MƏSXƏRƏÇİLƏR 91
“ZUMƏR” SURƏSİNDƏN İKİ AYƏ 92
gƏNcLƏR QARŞISINDA MƏS`ULİYYƏT 94
ON DÖRDÜNcÜ DƏRS: 96
TƏFƏKKÜRÜN ƏHƏMİYYƏTİ 96
DİQQƏTLİ OLMAQDA TƏFƏKKÜRÜN ROLU 96
TANIŞLIĞIN MÜQƏDDİMƏSİ DÜŞÜNcƏDİR 97
İLAHİ SİFƏTLƏR VƏ FE`LLƏR BARƏDƏ TƏFƏKKÜR 98
İLAHİ NE`MƏTLƏR BARƏDƏ TƏFƏKKÜR 98
ÖZÜN HAQQINDA DÜŞÜN! 100
YARANIŞ MƏQSƏDİ HAQQINDA TƏFƏKKÜR 101
İNSANIN HEYVANDAN ÜSTÜNLÜYÜ 102
ON BEŞİNcİ DƏRS: 104
DÜNYA VƏ AXİRƏTİN MÜQAYİSƏSİ 104
DAVAMLI TƏFƏKKÜR 104
DÜNYA VƏ AXİRƏT HAQQINDA 105
DÜNYA UŞAQ OYUNUDUR! 108
DÜNYANIN PUÇLUĞU 109
SƏHV NƏTİcƏ ÇIXARMAQDAN QORUNUN! 110
ON ALTINcI DƏRS: 112
İSLAM NƏZƏRİNDƏ DÜNYA 112
ÖTƏN MÖVZULARA BİR BAXIŞ 112
İSLAM TƏRKİ-DÜNYALIĞA ZİDDİR 113
HƏZRƏT ƏLİNİN (ə) DÜNYANI MƏZƏMMƏTİ 114
HƏZRƏT ƏLİNİN (Ə) BUYURDUQLARININ TƏFSİRİ 115
DÜNYAYA İKİLİ MÜNASİBƏT 116
DİNİ TƏ`LİMLƏR İNKİŞAFA MANEƏDİRMİ? 117
QƏRBDƏ İQTİSADİ İNKİŞAFIN SƏBƏBİ 120
On yeddİncİ dərs: 122
Təkamül YOLUNDA iman və saleh əməlin rolu 122
ÖTƏN MÖVZULARA BİR BAXIŞ 122
MÜNASİBƏTLƏR 125
ALLAHA YAXINLIĞIN ƏSASI İMAN VƏ SALEH ƏMƏLDİR 125
İMAN VƏ ELMİN ƏLAQƏSİ 126
İSTƏK VƏ İRADƏNİN ROLU 127
On səkkİzİncİ dərs: 129
İmanın ünvanı və mərtəbələri 130
ÖTƏN MÖVZULARA BİR BAXIŞ 130
MARKSİZM VƏ SİVİL DÜNYASI 131
QUR`AN AYƏLƏRİNDƏ İMAN MƏSƏLƏSİ 133
İMANla ELMİN FƏRQLƏRİ 134
İMANIN MƏRTƏBƏLƏRİ 135
İMANIN MƏRTƏBƏLƏRİNDƏN ÖTRÜ ME’YAR 136
İMANIN ALİ MƏRTƏBƏLƏRİNDƏN NÜMUNƏLƏR 138
On doqquzuncu dərs: 140
İmanı gücləndirmək yolları (1) 140
ZAHİRİ İMAN VƏ BATİNİ KÜFR 140
ZƏİF İMANLI QANE OLMUR 141
ELM İMANA YARDIMÇIDIR 142
İMAN VƏ İRADƏNİN QARŞILIQLI ƏLAQƏSİ VƏ BU YOLLA İMANIN GÜCLƏNDİRİLMƏSİ 144
İyİrmİncİ dərs: 147
İmanı gücləndirmək yolları (1) 147
ÖTƏN MÖVZULARA BİR BAXIŞ 147
İNSAN İNANDIĞINI İNKAR EDƏ BİLİR 148
QUR`AN və İMANI GÜCLƏNDİRMƏ AMİLLƏRİ 149
BİRİNCİ HAL 150
İKİNCİ HAL 151
ÜÇÜNCÜ HAL 153
İMANI GÜCLƏNDİRMƏ AMİLLƏRİNİN ƏLAQƏSİ 154
İyİrmİ bİrİncİ dərs: 157
İman və əməlin rabitəsi 157
ÖTƏN MÖVZULARA BİR BAXIŞ 157
İMANI GÜCLƏNDİRMƏNİN İKİ AMİLİ 158
İMAN VƏ SALEH ƏMƏL 160
GÜNAH İMANIN DÜŞMƏNİDİR 163
İyİrmİ İkİncİ dərs: 165
Günah insanı süquta aparır 165
KAFİRİN ƏMƏLİ FAYDASIZDIR 165
ƏN ZİYANKAR KƏSLƏR 167
NƏ ÜÇÜN “ƏN ZİYANKAR”? 168
GÜNAHIN AXIRI KÜFÜRDÜR 169
GÜNAHDAN QAÇMAĞIN YOLU 171
İyİrmİ üçüncü dərs: 174
Namaz təkamülün sirridir 174
BU SİRR GİZLİ DEYİL 174
QUR`ANDA NAMAZ HAQQINDA 175
NAMAZ BARƏSİNDƏ OLAN RƏVAYƏTLƏR 175
ƏN XEYİRLİ ƏMƏL 177
HALSIZ NAMAZ 179
İyİrmİ dördüncü dərs: 182
Niyyətin rolu 182
NAMAZA ÜÇ YANAŞMA 182
İBADƏTDƏ NİYYƏTİN ƏHƏMİYYƏTİ 183
RİYA NAMAZI PUÇA ÇIXARIR 184
NİYYƏT İKİ AĞIZLI QILINCDIR 186
İyİrmİ beşİncİ dərs: 187
Riya 187
NİYYƏT ƏSAS ŞƏRTDİR 187
RİYA VƏ ONUN NİŞANƏLƏRİ 188
GÖZƏ GÖRÜNMƏZ RİYA 190
HİDAYƏT VƏ RİYAKAR TƏBLİĞ 190
RİYA VƏ İXLAS HAQQINDA BİR HEKAYƏT 191
İyİrmİ altıncı dərs: 193
Niyyət və onun mərtəbələri 193
ALLAHA GÖRƏ GÖRÜLƏN İŞİN MƏFHUMU 193
NİYYƏTİN NÖVLƏRİ 194
DÜZGÜN NİYYƏT 195
NİYYƏTİN ALİ MƏRTƏBƏSİ 198
NİYYƏTİN TƏDRİCƏN SAFLAŞDIRILMASI 199
ALİ NİYYƏT VƏ İBADƏTİN BƏ`Zİ NÜMUNƏLƏRİ 200
İyİrmİ yeddİncİ dərs: 201
Namaz ruhİyyəsİ axtarışında (1) 201
HƏQİQİ NAMAZ 201
HƏQİQİ NAMAZA DOĞRU İLK ADDIM 203
İKİNCİ ADDIM 203
ÜÇÜNCÜ ADDIM 204
MƏRHUM AYƏTULLAH XANSARİ HAQQINDA BİR HEKAYƏ 205
QƏLB NAMAZI 205
ƏFSANƏ, YOXSA HƏQİQƏT? 206
İyİrmİ səkkİzİncİ dərs: 208
Namaz ruhiyyəsi axtarışında (2) 208
ÖTƏN MÖVZULARA BAXIŞ 208
NAMAZLAR ARASINDA FƏRQ 208
ƏN SON NAMAZ 209
ƏN BÖYÜK VARLIQLA GÖRÜŞ 210
“SANKİ ONU GÖRÜRSƏN!” 211
İyİrmİ doqquzuncu dərs: 213
İtaətkarların namazı 213
İTAƏTKARLIQ (XÜŞU) HƏQİQİ NAMAZA APARAN YOLDUR 213
“XÜŞU” NƏDİR? 214
XÜŞU EQOİZMİN ZİDDİDİR 215
ZAHİRİ VƏ HƏQİQİ XÜŞU 216
XÜŞUNUN MAHİYYƏTİ 217
XÜŞUNUN ƏMƏLƏ GƏLMƏ SƏBƏBLƏRİ 219
Otuzuncu dərs: 221
Namazda xüşu ƏLDƏ ETMƏYİN yolu (1) 221
“XÜŞU”, “XOF”, “XƏŞİYYƏT” 221
ALLAHIN BÖYÜKLÜYÜNƏ DİQQƏT 223
İLAHİ ƏZƏMƏTİN MƏ`NASI 224
PEYĞƏMBƏR (S) İLAHİ ƏZƏMƏTİ ƏTTAR ZEYNƏBƏ NECƏ ANLADIRDI 224
SONSUZ BÖYÜKLÜK 226
Otuz bİrİncİ dərs: 227
Namazda xüşu ƏLDƏ ETMƏYİN yolu (2) 227
ALLAHDAN QORXU 227
ALLAHDAN NƏ ÜÇÜN QORXMALIYIQ? 228
ALLAH QORXUSUNUN DƏRƏCƏLƏRİ 229
ALLAHIN NƏZƏRİNDƏN MƏHRUMLUQ QORXUSU 230
GÜNAH QORXUSU 232
Otuz İkİncİ dərs: 235
Namazda xüşu ƏLDƏ ETMƏYİN yolu (3) 235
ÖTƏN MÖVZULARA BİR BAXIŞ 235
XÜŞUNUN DÖRDÜNCÜ AMİLİ 235
MƏHƏBBƏTlƏ XÜŞUNUN ƏLAQƏSİ 236
İLAHİ MƏHƏBBƏTƏ NAİL OLMAQ YOLU 237
NE`MƏTLƏR AĞUŞUNDA QƏFLƏT 237
MƏ`NƏVİ NE`MƏTLƏRİN MADDİ NE`MƏTLƏRDƏN ÜSTÜNLÜYÜ 239
QƏRBDƏ İQTİSADİ İNKİŞAFIN SƏBƏBİ 240