Я. М. Бядялов А. М. Аьайев с. Ж. Таьызадя

Amerika modelinin bəzi xüsusiyyətləri. Məlumdur ki, Qərbin inkişaf etmiş ölkələrinin müasir qarışıq iqtisadi modeli özünəməxsus müxtəlifliyə malikdir. Məsələn, yapon iqtisadiyyatı modeli ön planda ümumi milli mənafelərin irəli çıxarılması, ölkənin çiçəklənməsi naminə əhalinin müəyyən maddi qurbanlara getməyə hazır olması ilə xarakterizə olunur.

Amerika modeli sahibkarlıq fəaliyyətinin hərtərəfli təşviq edilməsinə (həvəsləndirilməsinə),əhalinin daha aktiv hissəsinin zənginləşdirilməsi əsasında qurulmuşdur. O, yüksək əmək məhsuldarlığına əsaslanır və şəxsi uğurun qazanılmasına orientasiya olunur.

Müasir dövrdə amerikan, avropa və yapon idarə etmə modellərinin mahiyyətcə yaxınlaşması müşahidə olunur. ETİ-nin və rəqabətin inkişafı onlar arasındakı fərqləri tarazlayır. Bununla bərabər, müəyyən fərqlər yenə də qalmaqdadır. Amerika modelində idarəetmə kadrlarının hazırlanması üzrə iş aparılır, idarəedici fəaliyyət baxımından zəngin təcrübə qazanılmışdır. Bununla əlaqədar olaraq istehsala çəkilən xərclərin təxminən 70%-i əməyin payına düşür.Amerikalı idarəedicilər istehsalın əmək qoruyucu metodlarının tətbiqinə orentasiya edirlər.Qərbi Avropa ölkələri üçün xammal və material ehtiyatlarının qıtlığı üzündən materialların qorunması metodu xarakterikdir. Yapon modeli isə tipik olaraq eksport-import əməliyyatlarına orentasiya edir. Amerika idarəetmə modelinin vacib xüsusiyyəti güclü tərəflərin mikrosəviyyədə(firma) və makrosəviyyədə (dövlət tənzimlənməsi) kompleks istifadəsindən ibarətdir. Amerikan firmaları istehsalın və əməyin təşkilinin effektivliyi və çevikliyi, istehsalın və idarəetmənin yüksək ixtisaslaşması ilə fərqlənirlər. Direktorlar şurasının əsas vəzifəsi müəssənin gələcək perspektiv inkişafını öyrənməkdən ibarətdir: orta təbəqə- marketinq, aşağı təbəqə(ustalar)-kollektivdə əmək münasibətlərinin təkmilləşdirilməsi, sağlam iş mühitinin yaradılması ilə məşğuldur. Istehsala bu cür yanaşma yüksək əmək məhsuldarlığını, məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsini və istehsal olunmuş məhsul vahidinə istehsal xərclərinin azaldılmasını təmin edir. Bu cür yanaşma ilə nəinki firmanın qorunması üçün, eləcə də dünyanın təsərrüfat əlaqələrində daha uğurlu inkişafı təmin etmək üçün kifayət qədər mənfəət əldə etməyə imkan verir.

ABŞ dolları dünya valyuta maliyyə sistemində əsas ehtiyat və hesablaşma olaraq qalmaqdadır.Qərb ölkələrinin mərkəzi banklarında valyuta rezervlərinin 2/3-i dollardan ibarətdir. Dünya ticarətində hesablaşmaların 50 %-i dollarla həyata keçirilir. Təbii olaraq, 80-cı illərdə bu, ABŞ və bütövlükdə dünya təsərrüfatının digər ölkələrinin iqtisadi yüksəkliyində müsbət rol oynadı.

Dünya təsərrüfat əlaqələrində ABŞ inteqrasiya proseslərinə diqqəti gücləndirməklə özünün dünya iqtisadiyyatında olan rolunun möhkəmləşdirilməsinə çalışır. Bununla əlaqədar, qeyd etmək lazımdır ki, ənənəvi inteqrasiya proseslərində daha çox diqqət Şimali Amerika Azad Ticarət Assosassiyasına (NAFTA) verilir.Belə ki, ucuz işçi qüvvəsi tətbiq etməklə digər inkişaf etmiş ölkələrlə uğurlu rəqabət aparır və beynəlxalq arenada özünün mövqeyini möhkəmləndirməklə iqtisadi artımının davam etməsini təmin edir.

Beləliklə, qeyd etdiyimiz fikirlərdən belə nəticə çıxarmaq olar ki, ABŞ-ın dünya iqtisadiyyatında olan lider rolu aşağıda qeyd olunan şərtlərlə səciyyələnir:

• 
  Amerikan kapitalizminin formalaşmasının tarixi xüsusiyyətləri;
  
• 
  Ölkənin zəngin təbii resursları;
  
• 
  İxtisaslı və dərrakəli fəhlələrin, mühəndis-texnik işçilərin, alimlərin əlləri ilə yaradılmış qüdrətli (güclü) istehsal potensialı;
  
• 
  Amerika xalqının zəhmətsevərliyi, onun aktiv yaradıcı fəaliyyətilə çalışması.