“Àyyemgi Greciya- nıń gùlleniwi” temasında ótken bir saatlıq sabaq islenbesi klass

Ùyge tapsırmanı soraw:

Ùyge berilgen tapsırma boyınsha oqıwshılardıń qay dàrejede orınlaģanın qadaģalayman hàm ùsh topardan bir oqıwshıdan shıģarıp sorap bahalayman.

Qosımsha tarqatpa materiallarģa sorawlar jazıp tarqatpa materiallardı toparlarģa tarqataman:
1. Zardushtiyliktiń dàslepki izertlewshisi kim?
2. Òzbekstannıń eń àyyemgi màmleketleri qaysılar ?
3. Qıtayda birinshi màmleket qashan dùzildi hàm ol qalay atalģan?

Taza tema tùsindiriw:

Tema: § 24-25. Àyyemgi Greciyanıń gùlleniwi

Biziń eramızģa shekemgi IX-VII-àsirlerde diyqanshılıq hàm ónermentshiliktiń
rawajlanıwı menen qonıslar hàm qalalar sanı da artıp baradı. Grek qalalarınıń kópshiligi bir qansha qonıslardıń birlesiw jolı menen payda boladı. Bunday qalalar hàm olardıń àtirapında jaylasqan awıllar qala-màmleketlerdi payda etedi. Afina hàm Sparta màmleketleri eń ùlken màmleketler bolģan.
“Polis” dep atalģan barlıq qala- màmleketler óz armiyasına iye bolģan. Polisler bir-biri menen tez-tez urısıp turģan, sonıń ushın da àskerlerge tàlim-tàrbiya beriw hàm jaqsı qurallandırıwģa umtılģan. Àrmiyanıń tiykarın awır qurallanģan àskerler-goplitlar quraģan. Olar tórt mùyeshli tàrizde bir-birine tıģılıp alģan qatarlar menen sawash jùrgizgen. Jawıngerlik sapqa usı tàrizde dùziliw falanga dep atalģan.
Orta Greciyanıń qubla-shıģıs bóliminde tawlı Attika wàlayatı jaylasqan yarım ataw bar edi.Eramızģa shekemgi II mıń jıllıqta Attikanıń batıs bóleginde grekler “Akropol”, yaģnıy “Joqarģı qala” dep atalģan qorģan quradı. Bara-bara Akropol àtirapına adamlar kóship kelip jaylasa basladı, solay etip Afina màmleket payda boldı.
Attika xalqı ùsh ùlken toparģa bólingen edi, olardan: qullar, kóshpeliler (metekler) hàm puqaralar. Àkesi hàm anası azat afinalı bolģan erkekler ģana Afina puqarası bola alatuģın edi. Tek ģana puqaralar barlıq huqıqlardan paydalanatuģın edi.
Gùmis kànleri ónimi hàm duz qazıp alıw Afina màmleketine ùlken payda keltiretuģın edi. Bunnan tısqarı , Afina teńiz awqamınıń bekkemleniwi menen
Teńiz sawdası da rawajlandı. Afinanıń Pirey teńiz portınan elge mıńlap qullar hàm hàr qıylı tovarlar keltiriletuģın edi.
Afinada màmleket mektepleri bolmaģan. Ata-analar óz balaların oqıtıw ushın pedagogqa haqı tóler edi (grekshe “pedagog” sózi “balanı jolda baqlap barıwshı”) . Nızam boyınsha tek er balalar ushın bilim alıw màjbùriy edi.

Jeti jastan baslap balalarģa jazıw hàm esaplaw ùyretilgen. Metall tayaqsha-stil menen mum jaģılģan taxtayshaģa hàriplerdi jazģan. Pullı ata-analardıń perzentleri bolsa palestrlarda bilim alıwdı dawam ettiredi. Palestrda àdebiyat oqıtılıp, qosıq jazıw hàm muzıka ùyretiletuģın edi.

Er balalar 14 jastan baslap gimnastika menen shuģılanģan. Palestrda belgili mùsinshiler islegen mùsinler orın alģan. Mısalı, palestrlardıń birinde Mironnıń “Diskobol” hàm Poliklettiń “Nayzalı àsker” dep atalģan mùsinleri orın alģan.
Eramızģa shekemgi XII àsirde Qubla Greciya aymaģına kóshpeli doriylar bastırıp kirdi. Olar jergilikli qàwimlerdi baģındırıp, Sparta màmleketine tiykar saldı. Spartalılar qulģa aylandırılģan jergilikli xalıq ilotlar da tiykarınan grekler bolıp, olar menen bir tilde sóylesetuģın edi.
Greciyadan kóship kelgenler Sitsilya atawı jaģalıģı hàm Apenniń yarım atawı qublasına ornalasqan. Greklerdiń qonısları àste-aqırın qala-màmleketlerine aylana basladı. Derlik barlıq koloniyalar ģàrezsiz qulshılıq màmleketi bolģan. Olardıń xalqı Graciya qalaları-polisları menen turaqlı baylanısta bolģan. Grekler ózin bir pùtin xalıq-elinler dep esaplap, óz watanın Ellada dep ataģan.
Jańa eller menen tanısıw grek màdeniyatın bayıttı. Mısalı: biziń eramızģa shekemgi VIII àsirde Greciyada Finikiya àlipbesine tiykarlanģan jańa jazıw jùzege keldi. Àlipbe 24 hàripten ibarat bolģan. Koloniyalar hàm grek qalaları ortasındaģı tovar almasıw, sawda-satıq hàm ónermentshiliktiń rawajlanıwına mùmkinshilik berdi.