Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti ekologiya va botanika kafedrasi biologiya yo`nalishi – guruh talabasi

Meyoz yoki reduksiya bo'linishi
Meyoz - yadro bo'linishining bir shakli bo'lib, u diploiddan xromosomalar sonining kamayishi bilan birga keladi ( 2n) gaploidga ( n).
Ushbu bo'linish jarayonida ota-ona hujayrada xromosomalarning bir marta ikki marta ko'payishi (mitoz davridagi kabi DNK replikatsiyasi), so'ngra hujayra va yadro bo'linishlarining ikkita tsikli (meyozning birinchi va ikkinchi bo'linishi) sodir bo'ladi. Meyozning ikkinchi bo'linishi birinchidan keyin deyarli darhol sodir bo'ladi va ular orasidagi intervalda DNK sintez qilinmaydi (aslida birinchi va ikkinchi bo'linishlar orasida interfaza mavjud emas).
Meyoz hayvonlarda spermatozoid va tuxum hosil bo'lishi (gametogenez) jarayonida sodir bo'ladi.
Meyoz davrida pasayish kuzatiladi xromosomalar to'plami va har bir gaploid gameta yoki spora ona hujayralarning har bir juftidan bittadan xromosoma oladi. Gametalarning keyingi sintezi (urug'lanish) paytida yangi organizm yana diploid xromosomalar to'plamini oladi, ya'ni bu turdagi organizmning karyotipi bir necha avlodlarda barqaror bo'lib qoladi.
Meyoz davrida ikkita bo'linish birin-ketin tez sodir bo'ladi. Meyozning boshida, replikatsiya har bir xromosomaning (duplikatsiyasi). Bir muncha vaqt uning ikkita hosil bo'lgan nusxasi sentromera bilan bog'langan holda qoladi. Bu shuni anglatadiki, meiotik bo'linishni boshlagan har bir yadro to'rtta homolog xromosomalar to'plamiga ekvivalentni o'z ichiga oladi ( 4s) va haploid (yagona) xromosomalar to'plamiga ega gameta yadrolarini hosil qilish uchun ikkita yadro bo'linishi sodir bo'lishi kerak.
Xromosomalar haqida
Haligacha genetika haqida zarracha tasavvurga ega bo'lmagan odamlar, naslning ko'p fazilatlari ota-onalarga bog'liqligini bilishgan. Biologiyaning rivojlanishi bilan ma'lum bo'ldiki, ma'lum bir organizm haqidagi ma'lumotlar har bir hujayrada saqlanadi va uning bir qismi kelajak avlodlarga uzatiladi.
19-asrning oxirida xromosomalar - uzundan iborat tuzilmalar kashf qilindi
DNK molekulalari. Bu mikroskoplarning takomillashtirilishi bilan mumkin bo'ldi va hozir ham ularni faqat bo'linish davrida ko'rish mumkin. Ko'pincha, kashfiyot nemis olimi V. Flemingga tegishli bo'lib, u nafaqat o'zidan oldin o'rganilgan barcha narsalarni tartibga solibgina qolmay, balki o'z hissasini qo'shgan: u birinchilardan bo'lib kashf etgan. hujayra tuzilishi, meyoz va uning fazalari hamda “mitoz” atamasini ham kiritdi. "Xromosoma" tushunchasining o'zi biroz keyinroq boshqa olim - nemis gistologi G. Valdeyer tomonidan taklif qilingan.
Xromosomalarning tuzilishi ular aniq ko'rinadigan paytda juda oddiy - ular o'rtada sentromera bilan bog'langan ikkita xromatiddir. Bu nukleotidlar va o'yinlarning o'ziga xos ketma-ketligi muhim rol hujayraning ko'payishi paytida. Oxir oqibat, xromosoma tashqi tomondan profilaktika va metafazada bo'lib, uni eng yaxshi ko'rish mumkin bo'lsa, X harfiga o'xshaydi.


Xulosa
Meyoz urugʻ va tuxum hujayra hosil qiluvchi hujayralar — spermatsit va ovotsitlarning ketma-ket ikki marta boʻlinishi (1- va 2- Meyoz)dan iborat. Har bir Meyoz boʻlinish mitoz singari 4 faza: profaza, metafaza, anafaza, telofazadan iborat. 1-Meyoz profazasida gomolog xromosomalar konʼyugatsiyasi (oʻzaro chalkashuvi) va krossingover (gomologik xromosomalar oʻxshash qismlari oʻrtasida genlar almashinuvi) sodir boʻladi. Shundan soʻng mitoz profazasidagi singari xromosomalar spirallashuvi boshlanadi; yadro membranasi va yadrocha yemirilib, boʻlinish duki hosil boʻladi. 1-Meyoz metafazasida gomologik xromosomalar bir-biridan ajraladi va axromatin ipchalarga ilashib qarama-qarshi qutblarga tarqaladi. 1-Meyoz telofazasida xromosomalar spirali yoyiladi; yadro membranasi va yadrocha shakllanadi; hujayra boʻlinib, xromosomalarning gaploid toʻplamiga ega boʻlgan hujayralar hosil boʻladi. 1-Meyoz boʻlinishdan soʻng hosil boʻlgan hujayralardagi xromosomalarning har qaysisi 2 tadan xromatidga ega boʻladi. Hujayralar 2-Meyoz ga kirishishidan oldin interfaza boʻlmaganligi tufayli xromosomalar soni oshmaydi. Qisqa interfazadan soʻng hujayralarning 2-Meyoz boʻlinishi boshlanadi. 2-Meyoz ham 4 ta fazadan iborat. 2-Meyoz telofazasida DNK yangi hosil boʻlgan hujayralar oʻrtasida teng taqsimlanganidan xromosomalar soni 2 hissa kamayadi. Xromosomalar sonining 2 hissa kamayishi bilan poyoniga yetadigan bu jarayon reduksion boʻlinish deyiladi. Organizmlar hayot siklida (qarang Hayot sikli) 3 xil Meyoz kuzatiladi. Odam, barcha koʻp hujayrali hayvonlar va ayrim tuban oʻsimliklar jinsiy organlarida (qarang Urugʻdon, Tuxumdon) boradigan gametali, yaʼni terminal (uchki) Meyozda gametalar hosil boʻladi (qarang Gametogenez). Urugʻ hujayralarning hosil boʻlishi spermatogenez, tuxum hujayralarning hosil boʻlishi ovogenez deyiladi. Koʻpchilik zamburugʻlar va suvoʻtlarda urugʻlangan tuxum hujayralanib boʻlinib, gaploid zoosporalar hosil qilishi zigota Meyoz deyiladi. Yuksak oʻsimliklarning jinsiy organlarida gaploid sporalarning hosil boʻlishi (sporogenez)dan iborat jarayon spora Meyoz, yaʼni oraliq Meyoz deyiladi. Meyoz ota yoki ona organizm xromosomalari hosil boʻlgan jinsiy hujayralar (qarang Gametalar) oʻrtasida teng taqsimlanadi. Gametalar ota-ona organizmlari irsiy belgilarini tashuvchilar hisoblanadi. Jinsiy hujayralarning qoʻshilishi natijasida hosil boʻladigan zigotada xromosomalarning diplo-id toʻplami tiklanadi. Zigotada erkak va urgʻochi organizm irsiy belgilari mujassamlashgan boʻladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati
1.A.T.G‘ofurov, S.S.Fayzullaev– “Genetika”
2.D. A. Musayev. - “Genetika va seleksiya asoslari”
3.K.N.Nishonboеv, O.E.Eshonqulov, M.Sh.Bosimov – “Tibbiyot genetikasi”
Petrov R. V., Immunologiya i immunogenetika, M., 1976; Geneticheskiy kontrol immunnogo otveta. Inglizchadan tarjima, M., 1976.
4.O’zME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Foydalanilgan web-saytlar ro’yhati:
1.https://uz.wikipedia.org/wiki/Genetika