Zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

Uchinchidan: Hokimlik yuristi tarixiy-madaniy boyliklarga nisabatan bog`liq bo’lgan mulk huquqi aynan qaysi qonun hujjatlarining qaysi normalarini keltirishi mumkin?
O‘zbekistonda tarixiy-madaniy boyliklar bilan bog‘liq mulk huquqi turli me’yor va qoidalar bilan tartibga solinadi. Ushbu normalar mamlakatning boy tarixiy va madaniy merosini muhofaza qilish va saqlashga qaratilgan. O'zbekistonda huquq bo'yicha mutaxassis bo'lgan hokim advokat ushbu mulk huquqlari bo'yicha qimmatli fikrlarni berishi mumkin.
Mulkiy huquq normalari:
O‘zbekistonda tarixiy-madaniy boyliklar bilan bog‘liq mulk huquqi normalari birinchi navbatda madaniy merosni tartibga soluvchi qonun hujjatlari va me’yoriy hujjatlarda belgilab berilgan. Ushbu muammolarni hal qiluvchi asosiy qonun hujjatlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:

1. 
   “Madaniy meros to‘g‘risida”gi qonun: 1998-yilda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining “Madaniy meros to‘g‘risida”gi qonuni tarixiy va madaniy boyliklarni muhofaza qilish va boshqarishning birlamchi huquqiy asosi bo‘lib xizmat qiladi. U madaniy meros tushunchasini belgilaydi, uni aniqlash, hisobga olish, saqlash, tiklash va foydalanish tartibini belgilaydi.
   
2. 
   Prezident farmonlari: Prezident farmonlari tarixiy-madaniy boyliklarga oid mulk huquqini shakllantirishda katta ahamiyatga ega. Ushbu qarorlar ko'pincha madaniy ahamiyatga ega bo'lgan muayyan ob'ektlar yoki hududlarga qaratilgan bo'lib, ularni muhofaza qilish va boshqarish bo'yicha ko'rsatmalar beradi.
   
3. 
   Arxeologik tadqiqotlar toʻgʻrisidagi nizom: Oʻzbekistonda arxeologik tadqiqotlar va qazishmalarni tartibga soluvchi maxsus qoidalar mavjud. Ushbu qoidalar arxeologik tadqiqotlar o'tkazish, jumladan, ruxsat olish, topilmalarni hujjatlashtirish va tegishli saqlashni ta'minlash tartiblarini belgilaydi⁴.
   

Mulk huquqlari doirasi:
O‘zbekistonda tarixiy-madaniy boyliklarga mulk huquqi asoslari davlat mulki tamoyiliga asoslanadi. “Madaniy meros to‘g‘risida”gi qonunga ko‘ra, agar boshqacha tartib belgilanmagan bo‘lsa, barcha tarixiy va madaniy boyliklar davlat mulki hisoblanadi. Bu shuni anglatadiki, davlat ularni muhofaza qilish, saqlash va boshqarish uchun yakuniy javobgarlikka ega.
Shu bilan birga, qonun jismoniy va yuridik shaxslarning tarixiy va madaniy boyliklarga muayyan sharoitlarda egalik qilish, ulardan foydalanish va ularni boshqarish huquqlarini ham tan oladi. Ushbu huquqlar ijara, konsessiya yoki tegishli organlar bilan tuzilgan shartnomalar kabi turli mexanizmlar orqali beriladi.
Hokim advokat tarixiy va madaniy boyliklarga oid mulk huquqini olishning aniq tartiblari va talablari bo'yicha ko'rsatmalar berishi mumkin. Ular jismoniy yoki tashkilotlarga huquqiy bazani tushunish, zarur hujjatlarni tayyorlash va ma'muriy jarayonlarni boshqarishda yordam berishi mumkin.
Shuni ta'kidlash kerakki, tarixiy-madaniy boyliklar bilan bog'liq mulk huquqi ma'lum bir mas'uliyat yuklaydi. Bunday resurslarning egalari yoki boshqaruvchilari ularning saqlanishini ta'minlashlari, shikastlanish yoki yo'q qilinishining oldini olishlari, ulardan foydalanish va foydalanish qoidalariga rioya qilishlari shart.
Mulk huquqi bilan bog'liq nizolar yoki nizolar yuzaga kelgan hollarda, hokimlik advokati ushbu muammolarni muzokaralar, vositachilik yoki sud jarayoni orqali hal qilish uchun yuridik maslahat va vakillik ham qilishi mumkin.
Umuman olganda, O‘zbekistonda tarixiy va madaniy boyliklarga oid mulk huquqi normalari mamlakatning boy merosini asrab-avaylash hamda mas’uliyatli foydalanish va boshqarish o‘rtasida muvozanatni saqlashga qaratilgan. Huquqshunos advokat huquqning ushbu murakkab sohasini boshqarishda huquqiy ekspertiza va ko'rsatmalar berishda hal qiluvchi rol o'ynaydi.


Xulosa
Xulosa o`rnida aytishimiz mumkinki; Yuqorida keltirib, o`tganimizdek O`zbekiston Respublikasi bu yerda tarixiy va madaniy boyliklariga oid mulk huquqi mavjud; chunki bu yerda ham tarixiy madaniy rasmalar ham kiradi. Chunki eski hamda tarixiy hisoblanadi Bu yerda davlat haqli deb o`ylayman. Mulk huquqini himoya qilishda Fuqorolik xuquqi normalari ham muxim rol o`ynaydi Fuqorolik xuquqi yo`li bilan mulk xuquqini keltirish mumkin yana bu yerda keltirib o`tadigan bo`lsak;Moddiy ne’mat hisoblanadi. Fuqorolik Kodeksining 83-moddasida ham keltirib o`tilgan bunda mol-mulk fuqorolik huquqlari obyekti sifatida ko`chmas mulkka va ko`char mulkka bo`linadi. Ko`chmas mulk jumlasiga yer uchastkalari, yer osti boyliklari, binolar, inshootlar, ko`p yillik dov daraxtlar va yer bilan uzviy bo`lgan boshqa mol-mulk, ya’ni belgilangan maqsadiga nomutanosib zarar yetkazmagan holda joyini o`zgartirish mumkin bo`lmaydigan obyektlar kiradi. Kuchmas mol-mulkka bo`lgan huquqlarni qo`lga kiritish va ularni bekor bo`lishining xususiyatlari qonun bilan belgilab qo`yilgan. Fuqorolik Kodeksining 84-moddasida ham ko`chmas mol- mulkni davlat ro`yxatidan o`tkazish asoslari – Ko`chmas mulkka egalik huquqi va boshqa ashyoviy huquqlar, bu huquqlarning vujudga kelishi, boshqa shaxslarga o`tishi, cheklanishi va bekor bo`lishi davlat ro`yxatidan o`tkazilishi kerak.