[]

HTTP/1.1 200 OK Server: nginx Date: Tue, 17 Oct 2017 19:34:17 GMT Content-Type: application/rtf Content-Length: 13163 Last-Modified: Sat, 15 Feb 2014 09:52:23 GMT Connection: keep-alive Keep-Alive: timeout=10 ETag: "52ff38d7-336b" Access-Control-Allow-Origin: * Accept-Ranges: bytes {\rtf1\ansi\ansicpg1251\deff0\deflang1049{\fonttbl{\f0\fswiss\fcharset204{\*\fname Arial;}Arial CYR;}{\f1\fswiss\fcharset0 Arial;}} {\*\generator Msftedit 5.41.15.1515;}\viewkind4\uc1\pard\f0\fs20 Tarixi go\rquote yo bir ertak\par Kimdir qahratonda muzlagan muzqaymoq yeydi, kimdir saratonda qaynoq choy ichadi.\par (Qiziqchining bisotidan)\par Odatdagidek yana Xitoy\par \par \par Muzlatilgan shirinlikning tarixi choy kabi ko\lquote pchilikni qiziqtirishi tabiiy. U aslida qaerdan kelib chiqqan, nima uchun u odamlarning mehrini qozongan, uning ohanrabosi nimalardan iborat degan savollarga javob topish jarayonining o\lquote zi qiziq. Quyida shu haqda gap boradi.\par \par \par \par Muzqaymoqning paydo bo\lquote lish tarixi go\lquote yo bir ertak. Hech kim uning qachon va qaerda paydo bo\lquote lganini aniq aytib berolmaydi.\par \par Anchadan beri uni Iskandar Zulqarnayn kashf qilgan deb kelishardi. Mashhur sarkarda o\lquote z g\lquote alabalarini tog\lquote cho\lquote qqilaridan keltirilgan qor va muzlar bilan nishonlagan ekan. Tabiatda uchraydigan suvning holatiga xizmatkorlar mevali sharbatlar va boshqa shirinliklar bilan qayta ishlov berib, undan maxsus massa - jele tayyorlab, so\lquote ngra shoh va uning aziz mehmonlari uchun dasturxonga tortisharkan. So\lquote nggi ma'lumotlarga ko\lquote ra, Aleksandr bu odatni Eronni bosib olgan paytda o\lquote rgangan ekan. Fors o\lquote lkasiga esa bunday mehmonnavozlik an'anasi Xitoydan kirib kelgani haqidagi bitiklar ham mavjud. Eronda qadimgi Afinada bo\lquote lgani singari muzli shirinliklar ko\lquote chalarda sotilgan. Yunonistonda esa muz\lang1033\f1\-qaymoq tayyorlash uchun kerakli sovuq \'abxom ashyo\'bb qullar yordamida olib kelingan.\par \par Marko Poloning xizmati\par \par \par Ko\lquote hna Rimda ham mevali muz xalqning uzoq vaqtgacha sevimli taomi edi, ammo qattiqqo\lquote l imperator Neron muzqay\-moqni imperator saroyidan tashqari joylarda sotishni taqiqlab qo\lquote ydi. Saroy ichida qazilgan katta-katta chuqurliklarda Alp tog\lquote laridan keltirilgan muz saqlanardi. Rimning qulashi bilan muzqay\-moqning tayyorlanish sirlari ham uzoq vaqtgacha yo\lquote qolib ketdi. Faqatgina XIII asrga kelibgina muzli shirinlik Yevropaga mash\-hur italyan\- sayohatchisi Marko Polo tomonidan qaytarildi. U retseptni Xitoydan olib keldi. Apenninda muz\-qaymoqni tayyorlash texnologiyasi juda tez o\lquote zlashtirildi. Endi muzni qullar yordamida tog\lquote lardan tashish shart bo\lquote lmay qoldi. Sotuvchilar muzqaymoqning asosini tashkil etuvchi limon sharbatini issiq kunlarda ham muzdek saqlash imkonini beruvchi uzun chuqurlikdagi xandaqlardan foydalanishni o\lquote rganib oldilar. Mahsulotning ta'mi buzilmasligi uchun sharbatga asal, xushbo\lquote y vanil hamda toza sharobni aralashtirish o\lquote ylab topildi. Frantsiya qirolining florentsiyalik kelini Yekaterina Medichi o\lquote z oshpazi Buontalenti bilan Parijga tashrif buyurmaguncha, bunday mahsulot tayyorlash tartibi faqatgina italiyalik ayrim shaxslarga ma'lum edi. Ulardan biri bo\lquote lmish Buontalenti frantsuzlarga "limonad" (bu nom bilan nafaqat ichimliklar, balki muzlatilgan limon soki ham ataladi) tayyorlashni o\lquote rgatdi. Bu boradagi haqiqiy inqilob Tortoni sutdan olingan shirin krem bilan vanil va shakarni o\lquote zaro uyg\lquote un\-lashtirgandan so\lquote ng ro\lquote y berdi. Yangi mahsulotni "Neopolitan muzi", keyinchalik oddiy qilib "muz" yoki hozir ham frantsuzlar tilidan tushmaydigan "glace" deya nomladilar. Yangilik juda tez mash\-hurlik shohsupasiga chiqdi. Ayniqsa, sitsiliyalik Prokopio ijodiga mansub Prokop nomli desert Parijdagi kafelarda sotuvga qo\lquote yilgandan so\lquote ng, uni ishlab chiqaruvchilarning oshig\lquote i olchi bo\lquote ldi. 1676 yilda Frantsiya poytaxtidagi 250 ta kafeda shunday muzqaymoqlarni xarid qilish mumkin edi. Erkaklar o\lquote z xonimlarini kumush qoshiq solingan mitti idishdagi shirinlik bilan mehmon qilish uchun uzundan uzoq navbat qatoriga qo\lquote shilishda davom etardilar.\par \par Muzqaymoqning ilk takomillashgan ko\lquote rinishi ana shunday tarzda edi. Har bir mamlakat muzqaymoqqa o\lquote zidan kelib chiqib yangilik kiritishga harakat qilardi. Kofeni jondan ortiq ko\lquote ruvchi avstriyaliklar muz\-qaymoq tarkibiga qahva qo\lquote shib, "kofe glyase"ni yaratishdi. Italyanlar esa bu boradagi tajribalarini yanada boyitib, rang-barang mevali qo\lquote shimchalar sonini ko\lquote paytirdilar. Ularning muzqaymog\lquote i ko\lquote proq jelega o\lquote xshab ketgani uchun hozir ham "gelato" deyish urfdan tushmagan. Frantsuzlar muz\-qaymoq issiq havoda uzoq vaqt\-gacha o\lquote z shaklini saqlab qolishi yoki tezda erib ketmasligiga erishish yo\lquote lida bosh qotirib, ma'lum natijalarni qo\lquote lga kiritdilar. Ular, shu jumladan, muzqaymoq masalliqlari tarkibiga tuxum sarig\lquote i bilan aralashtirilgan sutli qaymoqni, keyinchalik qaymoqli yog\lquote ni qo\lquote shdilar. Bunday retseptni shaharda mineral suv sotish bilan shug\lquote ullanadigan Plom\-ber\--le-Ben o\lquote ylab topdi. Shuning uchun mazkur mahsulot uning sharafiga haligacha plombir, deb nomlanadi.\par \par Bosh og\lquote rig\lquote i davosi yoki...\par \par \par Rossiya imperatori saroyida muzqaymoqlar Yekaterina II paytida iste'molga kirdi. 1791 yil Moskvada "Yangi va to\lquote liq oshpazlik kitobi" nashr\-dan chiqarildi. Adabiyot o\lquote z ichiga qaymoqli, shokoladli, limonli, qorag\lquote atli, apelsinli, uzumli, tuxum sarig\lquote idan tayyorlangan muzqaymoq retsept\-larini olgandi. 1794 yil Sankt-Peterburgda chop etilgan "Tajribali rus uy bekasi, ro\lquote zg\lquote orchisi va oshpaz xotini" kitobining original nusxasida zemlyanika (mevasi qulupnayga o\lquote xshagan o\lquote simlik)dan qilingan muzqaymoqning tayyorlanishi haqidagi ma'lumotlar joy olgan. XVIII asrda Rossiyada yozda qishni eslatadigan shirinlik ichkilikdan keyingi boshog\lquote riq va karaxtlikni yengish\-ga yordam berishi xususidagi gap-so\lquote zlar keng tarqaldi. Shundan so\lquote ng ancha qiziqarli voqealar ro\lquote y berdi. Ulardan biri shunday: 1814 yil Parijga kirib kelgan rus harbiylari kafelarda surunkasiga katta miqdorda muzqaymoq iste'mol qilgani uchun qattiq shamollab qolib, safdan chiqishgan ekan. Ularning raqibi Napoleon yoshligidayoq "Prokop" muzqaymog\lquote iga mukkasidan ketgandi. Frantsuz qo\lquote mondonini Avliyo Yelena oroliga surgun qilishganda ham, uni sevib qolgan ing\-liz ayollaridan biri sobiq imperatorga muzqaymoq tayyorlash imkonini beruvchi uskunani jo\lquote natadi. Shunday qilib, Bonapart umrining oxirigacha o\lquote zi suygan shirinlikdan ajralmaydi.\par \par Traktorchi qizining kashfiyoti\par \par \par Okean ortiga muzqaymoq 1813 yili kirib bordi. O\lquote shanda Jeyms Medison AQSh prezidentligiga saylanishi munosabati bilan tashkil etilgan rasmiy tantanali marosim uchun uning turmush o\lquote rtog\lquote i 15 chelak muzqaymoq tayyorlattiradi.\par \par 1843 yili nyu-jersilik traktorchining qizi Nensi Jonson muzqaymoqni qo\lquote lda oson tayyorlash imkonini beruvchi maxsus dastgoh - frizer (muzlatgich)ni yaratdi. Qaymoq, sut, shakar muz solingan idishda tez aralashtirilishi natijasida ushbu qulaylik yaratildi. Mitti muzlatgichda bir soat ichida 5 litr shunday ozuqani muhayyo qilish mumkin edi.\par \par Mazkur g\lquote oyani rivojlantirish uchun pul beradigan mard homiy topilmagach, Nensi o\lquote z kashfiyotini tijoratchi Jekob Fusselga sotib yubordi. Xaridor esa frizerning hajmini yanada kattalashtirib, uning qo\lquote l yordamida harakatga keltiriladigan qulog\lquote ini mexanik tugmaga aylantirdi. Angliyalik Tomas Mastersning kashfiyotini unumli qo\lquote llagan Fussel muzga tezroq ega bo\lquote lish uchun tuz, selitra, ammoniy nitrat yoki kaltsiy xloriddan foydalandi. U 1851 yil Baltimor shahrida mana shunday muzdek shirinlik ishlab chiqaruvchi fabrikani ishga tushirdi.\par \par Mevali, gulli muzqaymoqlar\par \par \par Yevropa esa kulinar izlanishlar borasida ham Amerikani ortda qoldirishga kirishdi. U yerda muzqaymoq tarkibiga yong\lquote oqlar, mevalar, shokolad, pechene bo\lquote laklari va hatto gullar kiritildi. Nastarinli muzqaymoq tayyorlagan Igor Severyanin bu paytga kelib Provans o\lquote lkasida atirguldan tayyorlangan, Shveytsariyada esa chinnigul qo\lquote shilgan nafis shirinlik sotilayotganidan xabari yo\lquote q edi.\par \par "Muzqaymoq imperatori" degan nomga, shubhasiz, Napoleon III sazovor bo\lquote lgan deyish mumkin. U hukmronlik qilgan paytda muzlatilgan likyor (spirtli ichimlik), muzqaymoq, quritilgan rezavorlar, shokolad ushoqlaridan tayyorlangan tort bo\lquote laklarini iste'mol qilish urfga kirdi. Shunga qaramasdan Amerika muzqaymoq ishlab chiqarishda hamon oldinda edi. 1904 yil Sent-Luisda birinchi marta soatiga 200 ta vaflidan qilingan stakanga solingan muzqaymoq tayyorlay oladigan uskuna ommaga namoyish etildi. Biroz vaqt o\lquote tib, 35 yoshli do\lquote kondor Kris Nelson maktab o\lquote quvchilari so\lquote nggi chaqasini soqqa shaklidagi muzqaymoq yoki shokoladdan qay biriga sarflashni bilmayotganini ko\lquote p kuzatgach, ana shu ikki shirinlikni o\lquote zaro birlashtirishga qaror qildi. Natijada uyg\lquote un mahsulot hosil qilinib, unga "Eskimo pie", ya'ni "eskimos somsasi" deya nom berdi. 1919 yil ushbu mahsulotini patentlagan Nelson Amerika bo\lquote ylab sayohatida yana ikkita kashfiyot qildi. "Eskimos somsasi"ni chang\-dan himoya qilish uchun uning ustiga qog\lquote oz qoplagich yopdi va muzqaymoq orasiga yeyishni qulaylashtirishga xizmat qiladigan tayoqcha suqdi.\par \par Jek Londonning ilk kasbi\par \par \par XX asrning boshlarida muzqaymoq nafaqat kafelarda sotilardi, balki ommaviy ko\lquote ngil ochish vositasiga aylandi. Park\-lar, yarmarkalar, plyajlardagi sotish nuqtalarida shirin tovar xaridorlarini tez topa boshladi. Ko\lquote cha-ko\lquote yda sotib yuruvchilar muz to\lquote la aravalari bilan daydib yurishardi. Ularning biri keyinchalik mashhur bo\lquote lib ketgan yozuvchi Jek London edi. Yangilik ekanidan bo\lquote lsa kerak, XIX asrda paydo bo\lquote lgan muzqaymoqfurushning aravasi uzoq vaqtgacha baxt ramzi bo\lquote lib keldi. Moskva shahrida 1930 yillargacha ham shunday to\lquote rt g\lquote ildirakli vositalar bilan savdo qilgan tadbirkorlar elita guruhiga kiruvchi ziyoli sotuvchilar deb hisoblangan. Bu paytda Rossiyada vafli-stakandagi muzqaymoqlar bo\lquote lmagani uchun muzdek shirinlikning portsiyasi qalaydan qilingan idishga solinar va kumush suvi yuritilgan qoshiq bilan xaridorga berilardi. O\lquote g\lquote irlab ketmasliklari uchun ular keyinchalik yog\lquote ochligiga almashtirilgan.\par \par Miqdor ko\lquote p, tur kam edi\par \par \par Rossiyaning chekka shaharlarida poytaxtda ancha mashhur bo\lquote lgan plombir, krembryule nomi noma'lum edi. Faqatgina 1932 yili Moskvadagi sut kombinatida ko\lquote p miqdorda muz\-qaymoq chiqarishga ixtisoslashtirilgan tsex ochilishi nafaqat poytaxtliklar, balki chekka hududlarda istiqomat qiluvchi aholini ham xursand qildi. Shundan so\lquote ng, 1932 yil sobiq ittifoqda 300 tonna muz\-qaymoq tayyorlangan bo\lquote lsa, 1940 yilda uning miqdori 82000 tonnaga yetdi. Ko\lquote p yillar davomida sobiq ittifoqda muz\-qaymoq ishlab chiqarish miqdori ko\lquote p bo\lquote lsa-da, uning assortimenti rejali xo\lquote jalik tufayli unchalik keng emasdi.\par \par "Temir xonim" - kimyogar\par \par \par XX asrning o\lquote rtalarida dunyo\-da muzqaymoq sanoati katta tezlikda rivojlanayotgandi. 1950 yillari oralarida bo\lquote lajak "temir xonim" - Margaret Tetcher bo\lquote lgan ingliz kimyogarlari "yumshoq muzqaymoq"ni yaratdilar. Ular mahsulot tarkibidagi havo miqdorini ikki baravarga oshirib, og\lquote izda mayin\- erib ketadigan muz taomni iste'molchilarga taqdim etdilar. U barcha konditerlik shart\-lariga javob berardi. 60-yillarga kelib, deyarli krem holiga keltirilguncha muzlatilgan mevali sharbat - sorbet mashhurlik ayvoniga ko\lquote tarildi.\par \par Bugungi kunda uning "avlodi" deb eng yumshoq desert, maxsus texnologiyalar yordamida olingan yogurtni keltirish mumkin. Aynan shu mahsulot mevalarning haqiqiy ta'mi va foydali jihatlarini uzoq vaqtgacha saqlashga qodirligi mutaxassislar tomonidan ta'kidlanadi.\par \par Plombir hamon shoh\par \par \par Bundan tashqari, bir qator mamlakatlar muzqaymoqqa milliy qadriyatlardan kelib chiqib ishlov berishgan. Masalan, Yaponiyada sakkizoyoq va mayda qisqichbaqa ta'mini eslatuvchi, Malayziyada durian hidli, Frantsiyada hatto sarimsoq-piyoz, qisqichbaqa yoki rokfor pishlog\lquote i ta'mini beruvchi muz\-qaymoqlarni savdo muzlatgichlaridan topish qiyin emas.\par \par Biroq faqatgina plombirning tayyorlanish jarayoni va tarkibi mumtozligicha qolmoqda. Shuning uchun ham u eng qimmat narxdagi muzqaymoq navidir. Mazkur oliy navli mahsulot qat'iy texnologiya asosida qaymoq va shakarlangan uzumdan tayyorlangan sharob qo\lquote shilgan ingliz bodom kremidan hosil qilinadi. Umuman, 15-20 xil tarkibiy qismdan iborat mazkur desertning tayyorlanishi sir saqlanadi, ammo shu narsa aniqki, uning asosini boshqalari kabi shakar hamda sut tashkil etadi.\lang1049\f0\par } #