1 ergonomi (Ergonomics, Human Factors)

1

ERGONOMİ (Ergonomics, Human Factors) : insan ile çalışma ortamı arasındaki ilişkileri kapsamlı olarak inceleyecek bir disiplin, bilim dalı, Ergonomi, maksimum performansı (verimlilik vb.) minimum insani maliyet (stres, kazalar vb.) ile elde etmektir. Ergonomi insana ait özelliklerin, bilgilerin, yeteneklerin ve becerilerin bilinmesi ve bunlara ait alt ve üst sınırların belirlenmesi, insana yaraşır bir iş düzenlemesinin en önemli değerlendirme ölçütüdür

Ergonominin temel amacı, insan yeteneklerini en iyi şekilde kullanarak onu en uygun işe yerleştirmek ve performansını en yüksek düzeye çıkarmaktır.

Endüstriyel Ergonomi, çalışan (işçi, worker) için, sağlık ve güvenliğinin yükselmesi ile yüksek moral kaynağı olurken, çalışanların performanslarının artırılması da işletme için artan kalite, üretkenlik ve rekabet edebilirliktir.

Alphonse Chapanis: Ergonomi, üretken, güvenli, rahat ve etkili insan kullanımı için, insanın davranış, yetenek, sınır ve diğer özellikleri hakkındaki bilgileri ortaya çıkarır ve bu bilgileri araç, makine, sistem, iş ve çevre tasarımında kullanır.

Ergonomi, sistem yaklaşımını, insan ve makine arasındaki ilişkiye uygular. Çalışanın refahını, güvenliğini, performansını ve aynı zamanda da iş verimini artırmaya yönelen ergonomi, hayatın insana uygun hâle getirilmesinde disiplinler arası bir yaklaşımı tercih eder.

Ergonomi, insanlar ve insanların işte ve günlük hayatta kullandıkları ürün, ekipman, yöntem, kısacası tüm çevresi ile iletişimlerine odaklıdır. Ergonomi, insanların anatomik özelliklerini İnsan Vücudunun Anatomi ve Fizyolojisi), antropometrik karakteristiklerini, fizyolojik kapasite ve toleranslarını göz önünde tutarak, endüstriyel iş ortamındaki tüm faktörlerin etkisi ile oluşabilecek, fiziksel ve psiko-sosyal stresler karşısında, sistem verimliliği ve “insan-makine-çevre” uyumunun temel yasalarını ortaya koymaya çalışan, çok disiplinli bir araştırma ve geliştirme alanıdır.



Teknik mühendislik alanlarının yanı sıra, psikoloji, sosyoloji, fizyoloji ile sıkı etkileşimi bulunan ergonomide ağırlık, “şeylerin tasarımında insanları nasıl etkilediğidir.

Başka ifadeler ile, Ergonominin amaçları: 1) Çalışanla işi arasında iyi bir uyum sağlayarak, insanın çalışırken aşırı zorlanmalar yüzünden yıpranmasını önlemek öte yandan bu uyum sayesinde iş başarımını yükseltmektir. 2) “Çalışanın işe” değil, “işin çalışana” uydurulmasının sağlanmasıdır. Örneğin çalışma masasının yüksekliğinin artırılması çalışanın birçok kez işine ulaşmak için gereksiz yere aşağıya doğru eğilmesini önleyecektir.” “Ergonomi, çalışanla işi arasındaki istenen uyumu gerçekleştirebilmek için, öncelikle insanı yeteneklerini en iyi kullanabileceği bir işe yerleştirmeyi amaçlar.”

***Wojciech Jastrzębowski (Polonyalı Biyolog) : “Hakikatlere Dayanan Doğa Bilimleri Çekirdekleri, Ergonomi” makale ile 1857 yılında sözlüklere girmiştir.

Başlıca araştırmalar 20. yüzyılın ilk zamanlarına gidilerek izlenmesine rağmen, tanımlanabilir bir pratik ve çalışma alanı olan Ergonomi biliminin gelişimi ise II. Dünya Savaşı sıralarında (1940’larda) başlamaktadır. II. Dünya Savaşı’nı izleyen yıllarda Avrupa ve Japonya fabrikalarını tekrar inşa etme görevleriyle karşılaştılar.

***iş-insan ilişkisi ilgilenen ilk akademik çalışmalar, İngiltere’de kurulan “Ergonomi Araştırma Konseyi, 1961’de “Uluslararası Ergonomi Derneği” (IEA) adını alarak günümüzde de çalışmalarını devam ettirmektedir.

ERGONOMİNİN TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİ

1.Prof. Dr. Ahmet Fahri ÖZOK, (21 Şubat 1968) Ankara Makine Mühendisleri Odasınca düzenlenen “İşbilim” adlı bilimsel konferansta yaptığı sunu ile ergonomi ile tanışmış oldu.

2.Üniversitelerdeki ilk Ergonomi dersleri 1969 yılında İTÜ Makine Fakültesi’nde “Fabrika Organizasyonu” dersinin dersi olarak verilmeye başlandı. İlk geniş “Fabrika Organizasyonu” dersinin ders müfredatı içinde (1000 kişinin her birinden 50 ölçü alınarak) TÜBİTAK desteğinde tamamlanmıştır.

3.1. Ulusal Ergonomi Kongresi, 23-24 Kasım 1987 tarihlerinde İTÜ, Endüstri Mühendisliği Bölümü’nde Prof. Dr. Ahmet Fahri ÖZOK tarafından düzenlenmiştir.

4.1992 yılında Prof. Dr. Ahmet Fahri ÖZOK “Türk Ergonomi Derneği” ni kurmuştur. Türk Ergonomi Derneği, hâlen uluslararası bir dernek olarak

5.Dünyadaki ilk “Uluslararası Uygulamalı Ergonomi Konferansı” İSTANBUL 1996 tarihlerinde, Prof.Dr. Ahmet Fahri ÖZOK (İTU) ile Prof. Dr. Gavriel Salvendy (Purdue Universty, USA)

6.ERGOLAB: (fiziksel ergonomi laboratuvarı ) 2006 yılında Boğaziçi Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü’nde Doç. Dr. Mahmut EKŞİOĞLU tarafından, Ergonomi Laboratuvarı, kurulmuştur. (biyomekanik, fizyolojik ve psikofizik çalışmaların yapılabileceği ekipman ve sistemlerle donatılmıştır)
7.Millî Prodüktivite Merkezi’nin (MPM) “Ergonomi”, “iş yerlerinde fiziksel ortamın iyileştirilmesi”, “Endüstri mühendisliğinin işletmelere katkısı” gibi seminerler düzenlenmiştir.

• 
  G. İncir “Endüstriyel İşyerlerinde Çevre Koşullarının Etkileri (1976)” (MPM)
  
• 
  Ergonomi (1980) (MPM)
  
• 
  Dr. Necmettin Erkan, Ergonomi (1992) (MPM) en kapsamlı “Ergonomi” kitabı
  

Ayrıca ülkemizde;

• 
  Dr. E. Gönen “İş ve İş gücü Planlaması” (1988),
  
• 
  A.E. Özkul ve A.S. Anagün Ergonomi (1996),
  
• 
  Sabancı Ergonomi (1999),
  
• 
  B.Ali Su Ergonomi (2001)
  
• 
  F.C.Babalık Ergonomi (2005)
  
• 
  Ç. Güler’in editörlüğünde (2004) yayınlanan “Sağlık Boyutuyla Ergonomi” kitabı
  
• 
  E. N. Dizdar’ın da “Toplam Ergonomi” (2004)
  
• 
  İş sistemi ve süreç düzenlemede Avrupa ekolü olan REFA’nın uzman ismi, Ankara’daki Gazi Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği’nden Prof. Dr. Mustafa Kurt, ergonominin ülkemizdeki önde gelen bilim adamlarındandır. Prof. Dr. Mustafa Kurt hocamız, kurduğu “Ergonomi ve İş Etüdü Laboratuvarı”, bu bilim dalının ülkemizdeki farkındalığın artırılmasına hizmetleri olmuş, ergonomi alanında günümüze değin onlarca bilim doktoru yetiştirmiştir.
  
• 
  Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü öğretim üyeleri Prof. Dr. Emin KAHYA ile Prof. Dr. Doğan EROL’un, ergonomi ve antropometri
  
• 
  Türkiye’nin doğusunda ise Ergonomi Biliminin temsilcisi Prof. Dr. Muhammet Dursun KAYA, hâlen Atatürk Üniversitesi’nde BAUM Müdürü olarak Ergonomi dalında eğitimler vermekte ve dünyaca ünlü ABD’deki Ohio State Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. William S. MARRAS tarafından yürütülen bazı ergonomi projelerinde görev alma ve izleme imkânı bulmuştur.