16. Bələdiyyələrin həyata keçirilmə formaları

16. Bələdiyyələrin həyata keçirilmə formaları.
Yerli özünüidarəetmənin formalaşdırılması birbaşa həm Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində, həm də Avropa Xartiyasında öz əksini tapır. Buna səbəb yerli özünüidarəetməni, həqiqətən, özünüidarəetmə kimi təşkil edən onun formalaşdırma üsuludur. Demokratik ölkələrdə mövcud olan yerli özünüidarəetmə müxtəlif təşkilati formalarda həyata keçirilir. Bu təşkilati formalar birlikdə müvafiq bələdiyyə ərazisində yerli əhəmiyyətli məsələlərin həllini təmin edən yerli özünüidarəetmənin vahid sistemini əmələ gətirir. Məlum olduğu kimi, 2 iyul 1999-cu il tarixində "Bələdiyyələrin statusu haqqında" qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasmın Qanununda ölkə ərazisində yerli özünüidarəetmənin həyata keçirilməsinin aşağıdakı bir sıra təşkilati formaları təsbit olunmuşdur: Birinci qrupa yerli özünüidarəetmənin həyata keçirildiyi ərazilərdə yaşayan əhalinin (və ya onların ayrıca qruplarının) öz iradəsini birbaşa ifadəsi formaları - bura əsasən yerli rəy sorğusu, yerli referendum, bələdiyyələrə seçkilər, vətəndaşların yığıncaqları və s. daxildir. İkinci qrupu yerli özünüidarəetmənin seçkili və digər orqanlarını təşkil edir. Üçüncü qrup əhalinin yerli özünüidarəetmədə iştirakının digər formalan kimi burada ərazi ictimai özünüidarəetmə (məhəllə komitələri) mərkəzi yer tutmuş olur.

17. Bələdiyyələrin prinsipləri, mahiyyəti, təşkilatı və idarəetmə xüsusiyyətləri

Yerli özünüidarəetmənin əsas prinsiplərinə aşağıdakılar aiddir: - Yerli özünüidarəetmənin əsasları konstitusion səviyyədə təsbit olunur. Konstitusion səviyyədə təsbit edilmə yerli özünüidarəetməyə nə qədər əhəmiyyət verdiyini göstərir və o qanunvericilik bazasının sabitliyini təmin edən vasitə kimi çıxış edir. Cari qanunvericilik dəyişsə də, yerli idarəetmənin konstitusion səlahiyyətləri və konstitusion müddəalar dəyişə bilməz. Bu isə yerli idarəetmənin qanunvericiliyin və digər hakimiyyət orqanlarmın dəyişən siyasətinin mənfi təsirinə məruz qalmaqdan xilas edir. - Yerli Özünüidarəetmə öz səlahiyyətləri çərçivəsində tam müstəqil və sərbəstdir. Bu prinsip yerli özünüidarəetmə orqanlanmn səlahiyyətlərinin toxunulmazlığmda əks olunur. Onun səlahi)^ətləri birbaşa konstitusiyada təsbit edilir və mürəkkəb dəyişdirilmə qaydasına malikdir. Bu səlahiyyətlər artınla bilər (sadə üsulla-konstitusiyaya dəyişiklik edilmədən), amma heç bir orqan tərəfindən azaldıla bilməz və onlarm icrasına müdaxilə yolverilməzdir. .Onun müstəqilliyi üçün qanunvericilik təşkilati, maliyyə və s. təminatlar nəzərdə tutulur. Yerli özünüidarəetmənin mahiyyətini düzgün başa düşmək üçün onun əsas prinsiplərini daha ətraflı öyrənmək lazımdır. Yerli özünüidarəetmənin təbiətindən irəli gələn bu prinsiplər özündə əhalinin, onun formalaşdırdığı orqanlann təşkili və fəaliyyəti ilə bağlı başlanğıc ideyaları əks etdirir. Yerli özünüidarəetmənin ümumi prinsipləri: - Bələdiyyə hakimiyyətinin quruluşunu və fəaliyyətini müəyyənləşdirir; - Yerli özünüidarəetmənin mahiyyətini, onun fərqli əlamət və cəhətlərini aydınlaşdırmağa kömək edir; - Yerli özünüidarəetmə sisteminin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi üçün meyar rolunu oynayır; - Yerli özünüidarəetmə institutlarının mahiyyət əlamətlərini və cəhətlərini əks etdirməklə onların inkişafında varisliyin qorunub saxlamimasma kömək edirlər

18. Müasir dünya ölkələrində yerli özünüidarə idarəetmə sistemi.

Fransada yerli orqanlar sistemi inzibati-ərazi bölgüsünə uyğun olaraq qurulur. İnzibati- ərazi bölgüsünün ən böyük vahidi regiondur. Region mövcud kollektivlər nümunəsində yaradılmışdı, departamentlərə xüsusilə oxşayırdı. Hər ikisində təxminən eyni orqanlar vardır. Regional şura öz sədrini seçir. Sədr regionda hakimiyyətin icra orqanıdır. İTALİYA- İnzibati-ərazi münasibətlərində İtaliya vilayətlərə, əyalətlərə və kommunallara bölünür. Bütün vilayətlər iki kateqoriyaya bölünür, adi və xüsusi. Xüsusi vilayətlərin sayı 5-dir. Xüsusi vilayətlərin əsas qanunları geniş olmaqla adi statuslu vilayətlərin də öz əsas qanunları vardır. İSPANİYA- İspaniya ərazi cəhətdən bələdiyyələrə, əyalətlərə və muxtar biliklərə bölünmüşdür. Onların hamısı öz vəzifələrini həyata keçirərkən sərbəst hüquqlara malikdir. Muxtar birliklər maliyyə muxtariyyətinə malikdir. Onların öz xüsusi gəlir mənbələri vardır. Geniş yayılan formalardan biri məhdud muxtariyyatdır. Bələdiyyələr qrupunu birləşdirən əyalət daha aşağı ərazi vahididir.

19. Azərbaycanda bələdiyyələrin səlahiyyətləri.

Azərbaycanda bələdiyyələrin səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikasmm Konstitusiyası, "Bələdiyyələrin statusu haqqmda" Azərbaycan Respublikasımn Qanunu, Bələdiyyələrin nizamnaməsi və digər qanunvericilik aktlan ilə müəyyən olunur. Azərbaycan Respublikasmm Konstitusiyasımn 144-cü maddəsi. Bələdiyyələrin səlahiyyətləri adlanır və aşağıdakı məsələlərin həll edilməsi nəzərdə tutulur: 1) bələdiyyə üzvlərinin səlahiyyətlərinin tamnması, qanunla müəyyən edilmiş hallarda onlann səlahiyyətlərinin itirilməsi və səlahiyyətlərinə xitam verilməsi; 2) bələdiyyənin reqlamentinin təsdiq edilməsi; 3) bələdiyyənin sədrinin və onun müavinlərinin, daimi və başqa komissiya-lann seçilməsi; 4) yerli vergilərin və ödənişlərin müəyyən edilməsi; 5) yerli büdcənin və onun icrası haqqında hesabatlann təsdiq edilməsi; 6) bələdiyyə mülkiyj'ətinə sahiblik, ondan istifadə və onun barəsində sərəncam; 7) yerli sosial müdafiə və sosial inkişaf proqramlanmn qəbul və icra edilməsi; 8) yerli iqtisadi inkişaf proqramlanmn qəbul və icra edilməsi; 9) yerli ekoloji proqramlann qəbul və icra edilməsi. Bələdiyyələrə qanunvericilik və icra hakimiyyətləri tərəfindən əlavə səlahiyyətlər də verilə bilər.

20. Rusiya FR-da bələdiyyə təsərrüfatının idarəetmə sistemləri.

Rusiya FR 1991- ci ildə Azərbaycanın müstəqilliyi tanımış və 1992-ci il aprelin 4-də diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1995-ci ilə qədər RF-nın konstitusiyasında və nə də ki, mülki mülki məcəlləsində bələdiyyələr haqqında heç bir məlumat olmamışdır. 2003-cü il tarixli Federal qanunun 2-ci maddəsində bələdiyyələrin yaranması və hüquqi statusu bir qədər konkretləşdirilmişdir. RF-da yerli özünüidarənin təşkilinin ümumi prinsipləri haqqındakı yeni federal qanuna əsasən bələdiyyələr 3 növdə yaradıla bilər.

1. 
   Kənd bələdiyyəsi
   
2. 
   Rayon bələdiyyəsi
   
3. 
   Şəhər bələdiyyəsi
   

21. Azərbaycan və Gürcüstan Respublikalarında yerli özünüidarəetmənin oxşar və fərqli cəhətləri.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əsasən 2 iyul 1999-cu ildə qəbul olunmuş “Bələdiyyələrin statusu haqqında” qanunda bələdiyyələrin fəaliyyəti qeyri-hökümət sistemi çərçivəsində fəaliyyət növü kimi qəbul edilir. Gürcüstanın yerli özünüidarə və idarə haqqında qanunun 1- ci maddəsinin 2—ci bəndinə əsasən yerli özünüidarə termini ilə yanaşı yerli idarə termini də işlədilir. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində belə ayrıseçkilik yoxdur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında bələdiyyələrin səlahiyyətləri haqqında təkcə ümumi qeydlər verilmiş, konkret açıqlama verilməmişdir. Gürcüstan Respublikasının Konstitusiyasının qanunvericiliyinə əsasən isə səlahiyyətlər xırdalanır. Azərbaycan bələdiyyələrinin səlahiyyətləri məsələsi Konstitusiyanın 144-cü maddəsində, Gürcüstan Respublikasında yerli özünüidarə, idarə orqanlarının səlahiyyətləri isə “Yerli özünüidarə və idarə haqqında “orqanik qanunun 7- ci maddəsində göstərilmişdir.

22. Müasir dövrdə Türkiyədə yerli özünüidarəetmə sistemi.

Türkiyə Cümhuriyyəti 1923-cü ildə Mustafa Kamal Atatürk tərəfindən yaradılmış, müstəqil unitar respublikadır. Dövlət dili türk dili, idarəolunma forması respublika, inzibati-ərazi quruluşu unitar, pul vahidi türk lirəsidir. Türkiyədə Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini 1991-ci il noyabrın 9-da tanıyan ilk dövlətdir. Türkiyədə Y.Ö. orqanları 3 kateqoriyaya ayrılır. Bunlar bələdiyyələr, il xüsusi idarələri və ilcələrdən ibarətdir. Bələdiyyələr şəhərlərdə, rayonlara və kəndlərdə mövcuddur. Türkiyədə bələdiyyələr öz statusu baxımından 2 kateqoriyaya ayrılır: 1. Böyük Şəhər Bələdiyyəsi 2. Digər bələdiyyələr. Bələdiyyənin əsas 3 orqanı olur. 1. Bələdiyyı Məclisi 2. Bələdiyyə Əncüməni 3. Bələdiyyə başçısı. Bələdiyyə sədri hər 5- ildən bir seçiciləri tərəfindən seçilir.

23. Almaniya FR-da bələdiyyə təsərrüfatının idarəetmə sistemləri və bələdiyyə institutları

Almaniya Federativ Respublikası- Almaniya Orta Avropa ölkəsi olmaqla 1871- ci ildə formalaşıb. Almaniya-Azərbaycanın müstəqilliyini 1992-ci ilin yanvar ayında tanımış, 1992-ci ilin sentyabr ayında Almaniya Azərbaycanda öz səfirliyini, Azərbaycan isə 1992-ci ilin sentyabr ayında Almaniyada öz səfirliyini açmışdır. Almaniyada hakimiyyət bölgüsü sisteminin və bələdiyyə inistitutları quruluşunun qarışıq təşkilatı prinsiplərindən istifadə edirlər. Dünyada iki fərqli idarəetmə sisteminə malik olan ölkələrdən biri də Fransadır. Fransada 3 formada yerli regional quruluşlar mövcuddur. 1. Bölgələr, 2. Departementlər, 3. Kommunalar.

24. Bələdiyyə təsərrüfatlarında təbii sərvətlərdən istifadə

Azərbaycanın zəngin təbii sərvətləri var. Onlar ölkə iqtisadiyyatının inkişafında mühüm rol oynayırlar. Yerli özünüidarəetmənin mühüm şərtlərindən biri təşkilati strukturun formalaşdırılmasıdır. Bələdiyyələrin təşkilati strukturu onların vəzifə və funksiyalarına uyğun olmalı, yerli və ümumdövlət maraqlarının optimal əlaqələndirilməsinə xidmət etməlidir. Bu problemlərin məqsədli həlli üçün isə peşəkar və işgüzar kadr potensialına ehtiyac yaranır. Azərbaycanda ərazi və əhali baxımından xırda bələdiyyələr yerli problemlərin həllində mümkünsüzdürlər. Bu problemi aradan qaldırmaq məqsədilə ölkə rəhbərliyi bələdiyyələrə birləşmək, ayrılmaq birgə fəaliyyət göstərmək imkanları yaratmışdır.

25. Yol infrastrukturunun inkişafında bələdiyyələrin rolu.

Avtomobil yolu dövlət standartlarına, yol hərəkəti qaydalarına və digər normativ hüquqi aktlara uyğun olan ölçülərə , kütləyə malik, sürəti tənzimlənən avtomobil nəqliyyatı vasitələrinin bütün il boyu fasiləsiz, təhlükəsiz və rahat hərəkətini təmin edən qurğular sistemidir. Yol fəaliyyəti, yolların yaradılması, inkişafı, saxlanılması və idarə edilməsi məqsədilə həyata keçirilən fəaliyyət növünün məcmusudur. Bələdiyyə avtomobil yollarına şəhər, qəsəbə və başqa yaşayış məntəqələri və onların mülkiyyətində olan küçələr, keçidlər , ictimai nəqliyyat xəttləri digər yollar və yol qurğuları aiddir. Bələdiyyə yollarının adlandırılması qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada bələdiyyə tərəfindən müəyyənləşdirilir. Bələdiyyə mülkiyyətində olan daxili küçə və yollar avtomobil yollarının ümumi uzunluğuna daxil edilmir. Y.O.İ orqanları ümumi istifadədə olmayan bələdiyyə avtomobil yollarının saxlanılmasını müstəqil təşkil edir. Bələdiyyə yolları, bələdiyyə ərazisi hüdudlarında avtomobil və başqa nəqliyyat əlaqələrini təmin edir

26. Bələdiyyələrin su təsərrüfatının təşkili və idarə edilməsi.

“Bələdiyyələrin su təsərrüfatı haqqmda” Azərbaycan Respublikasınm 29 iyun 2001-ci il tarixli 159-IIQ nömrəli qanunu qəbul edildi. bələdiyyələrin su təsərrüfatı obyektlərinin idarə olunması bələdiyyələrin özləri və ya onlarm yaratdıqlan su təsərrüfatı müəssisələri tərəfindən həyata keçirilir. Bələdiyyələrin su təsərrüfatı sistemlərinin və qurğulannm, suqoruyucu meşə zolaqlarımn qorunub saxlanması bələdiyyələr tərəfindən həyata keçirilir. Ərazinin təbii-iqlirri xüsusiyyətləri, əhalinin suya tələbatı və kənd təsərrüfatının suya ehtiyacı müvafiq norma və qaydalara uyğun olaraq su təsərrüfatı tədbirləri planlaşdırılıb. Bələdiyyə torpaqlannda yerləşən yeraltı su təsərrüfatı obyeklərindən istifadənin tənzimlənməsi vacib şərtlərdəndir. Bələdiyyətlərin su təsərrüfatımn əsas vəzifələri - bələdiyyə torpaqlannda yerləşən yerli əhəmiyyətli yeraltı və yerüstü sulann tənzimlənməsi, istifadəsi və mühafizəsi, habelə sulann vurduğu zərərin qarşısımn alınması ilə əlaqədar tədbirlər həyata keçirməkdir.
27. Reqionların sosial-iqtisadi və sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafında bələdiyyə təsərrüfatının rolu.
Regionlar daimi olaraq sərmayə qoya bilən, uzun müddət regionda bizneslə məşğul ola bilən .və davamlı vergiödəyicisinə çevrilə bilən yerli sahibkarları öz ərazilərinə cəlb etmək uğrunda bir- biri ilə yanşırlar. Məhz buna görə də bələdiyyələrin məqsədi konkret ərazilərdə sahibkarlıq üçün əlverişli olan mühit yaratmaq və sahibkarlığm inkişafına hərtərəfli yardım etməkdən ibarət olmalıdır. Sahibkarlığın inkişafına yardım dedikdə, yerli özünüidarəetmə orqanları yaradılmış hər hansı bələdiyyənin iqtisadi çiçəklənməsinə nail olmağa imkan yarada biləcək aktiv hərəkətlər başa düşülür. Yerli özünüidarə orqanlannm sahibkarlıq mühitinə təsir formalan və mexanizmləri çox müxtəlifdir. Onlardan əsasən aşağıdakılan göstərmək olar: sahibkarlara ümumi şərait və əlverişli mühit yaratmaq; sahibkarlara kömək etmək və onlan müdafiə etmək; tənzimləmə; koordinasiya; nəzarət; idarəetmə. Sahibkarlıq fəaliyyətində bələdiyyənin özünün iştirakı minimuma endirilməlidir. Bələdiyyə kütləvi hakimiyyət orqanı olduğuna görə, yalmz kütləvi hakimiyyət funksiyalan, eləcə də ona uyğım olan funksiyalarla müəyyən edilmiş məqsədlər üçün və müəyyən həcmdə sahibkarlıqla məşğul ola bilər.

28. Bələdiyyə xidmətləri.

Əhaliyə bələdiyyə xidmətiərinin göstərilməsi yerli özünüidarəetmə orqanlarmm birbaşa vəzifəsi olub, ən vacib məsələlərdən biridir. Bu xidmətlərin göstərilməsi prosesinin əsas iştirakçılan aşağıdakılardır: - istehlakçılar - məhsul və ya xidmətləri satm alır və bilavasitə istifadə edir; - İstehsalçılar - məhsul və xidmətlərin istehsalım, icrasını və istehlakçıya çatdınimasını təmin edir; - xidmətin göstərilməsim təmin edən təşkilatçı (sərəncam veren). O, istehlakçıya xidmət edəcək istehsalçım seçir və ya əksinə. Bələdiyyə xidmətlərini göstərmək üçün yerli özünüidarəetmə orqanlanna lazım olan iqtisadi resurslann həcmi bu xidmətlərin haqqmı kimin ödəyəcəyindən çox asılıdır. Hər bir xidmətin haqqı bu xidməti göstərənə tam həcmdə ödənilməlidir. Ölkədə və bələdiyyə ərazisində sosial-iqtisadi vəziyyət nə qədər az dayamqlı olarsa yerli özünüidarəetmə orqanları bələdiyyə xidmətlərinin bələdiyyə müəssisələrinin gücü ilə göstərilməsinə bir o qədər çox meyl edir. Bələdiyyə müəssisələrinin fəaliyyətində bir sıra müsbət cəhətləri qeyd etməklə yanaşı, eyni zamanda onlann bəzi mühüm çatışmazlıqlanm da nəzərə almaq lazımdır.

29. Bələdiyyə üzvlərinin hüquqi statusu və bələdiyyə qulluğu.

Bələdiyyə üzvünün statusuna onun səlahiyyət müddətində fəaliyyət sahəsi, məsuliyyəti, hüquq və vəzifələri daxildir.
Azərbaycanda yerli özünü idarəetmə orqanı olan bələdiyyə sistemi qanunla müəyyən edilmiş qaydada ümumi, bərabər, birbaşa seçki hüquqları əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilmiş bələdiyyə üzvlərindən ibarət nümayəndəli kollegial (məclis və yaxud bələdiyyə yığıncağı) orqandır. Bələdiyyələrin idarə edilməsi və mühüm məsələlərin həlli bələdiyyə məclisi (Bələdiyyə iclası) tərəfindən qəbul edilmiş qərarlar vasitəsiylə təmin edilir. Bələdiyyə iclası bələdiyyə üzvlərinin yarıdan çoxunun iştirak etdiyi təqdirdə səlahiyyətlidir və bələdiyyə üzvləri 5 gün əvvəl iclas barədə məlumatlandırılır.
Bələdiyyə məclisi (iclası) Bələdiyyələrin statusu haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən bələdiyyə üzvlərindən formalaşır. Bələdiyyə üzvü dedikdə bələdiyyə seçkilərində seçilmiş, mandatı ərazi seçki komissiyası tərəfindən təsdiq edilmiş şəxs nəzərdə tutulur. Bələdiyyə üzvünün statusu Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası Bələdiyyələrin statusu haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanuna, Bələdiyyə üzvünün statusu haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanuna və bələdiyyələrin nizamnamələrinə əsasən müəyyən edilir və tənzimlənir.
Bələdiyyə üzvlərinin sayı Azərbaycan Respublikasının seçki məcləsinə və Bələdiyyələrə seçkilərin qaydaları haqqında Azərbaycan Respublikasının qanuna əsasən ərazidə yaşayan sakinlərin sayına əsasən müəyyənləşdirilir. Üzvlərin səlahiyyət müddəti 5 il müddət ərzində onun səlahiyyətləri təsdiq edildiyi gündən başlanır və bələdiyyənin yeni tərkibinin işə başladığı gün bələdiyyə üzvünün səlahiyyətlərinə xitam verilir. Bələdiyyə üzvləri seçicilər tərəfindən şəxsən və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər.
Qanunvericiliyə əsasən seçki günü 21 yaşı tamam olan və yaşı 21-dən yuxarı olan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları bələdiyyələrə üzv seçilə bilərlər. Seçki günü məhkumluğu bitməmiş şəxslər bələdiyyə üzvü seçilmək hüququndan məhrumdurlar. Bələdiyyə qulluğu Y.Ö orqanlarının səlahiyyətlərini icra etmək üçün həmin orqanlarda daimi peşə fəaliyyətidir. Bələdiyyə qulluqçularının hüquqları bundan ibarətdir. 1. İşə qəbul etmək və işdən azad etmək s\lahiyyətlərinə malik olan vəzifəli şəxsdən öz xidməti vəzifələrinin yazılı surətdə təsbit edilməsini və onların həyata keçirilməsi üçün zəruri şəraitin yaradılmasını tələb etmək 2. Vəzifə səlahiyyətlərinin yerinə yetirilməsi üçün Azərbaycan Respublikasıın qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada müvafiq orqanlardan idarə təşkilat və vətəndaşlardan zəruri məlumat və sənədlər almaq. 3. əlavə təhsil almaq 4. Öz hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin təminatını tələb etmək.

30. Dünya ölkələrində bələdiyyələrin səlahiyyətləri.

31. Bələdiyyə təsərrüfatının iqtisadi funksiyalarının idarə edilməsi.
Əhaliyə bələdiyyə xidmətlərinin göstərilməsini təmin etmək üçün yerli özünüidarəetmə orqanlan iqtisadi sferada çoxsaylı və müxtəlif funksiyalar yerinə yetirirlər. Bazar iqtisadiyyatına keçid dövründə bu funksiyalarm həcmi və məzmunu əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmişdir. Müasir mərhələdə yerli özünüidarəetmənin əsas iqtisadi funksiyalanna aşığıdakılan aid etmək olar: 1.Bələdiyyə ərazisinin inkişafinm iqtisadi təhlili, planlaşdınlması və proqnozlaşdırılması. Bu ənənəvi funksiyadır. Lakin müasir şəraitdə planlaşdırmanın metodlan əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qalmışdır. 2.Bələdiyyə mülkiyyətinin (vacib iqtisadi resurs kimi torpaq və digər təbii resurslar da daxil olmaqla) idarə olunması. 3.Ərazidə iqtisadi proseslərin vergi, tarif, qiymət tənzimlənməsi. 4.İnvestisiya fəaliyyəti. 5.Sahibkarlıq fəaliyyətinin iqtisadi tənzimlənməsi. Bu funksiya da yenidir, çünki əvvəllər sahibkarlıq fəaliyyəti mövcud deyildi. 6.İstehlak bazarının iqtisadi tənzimlənməsi. Bu funksiya bazar münasibətlərinə və qiymətlərin liberallaşdırılmasma keçidlə birgə meydana çıxmışdır. 7.Xarici iqtisadi fəaliyyət. Yerli hakimiyyət orqanları əvvəllər xarici bazarlara çıxış imkanlanna malik deyildi.

32. Su təsərrüfatı obyektləri üzərində bələdiyyələrin mülkiyyət hüququ və səlahiyyətləri.

Bələdiyyələr öz mülkiyyətində olan su təsərrüfatı obyektlərini Azərbaycan Respublikasımn qanunvericiliyinə uyğun olaraq ümumi istifadəyə, hüquqi və fiziki şəxslərin istifadəsinə, icarəsinə və mülkiyyətinə verə bilərlər. Su münasibətlərinin tənzimlənməsi sahəsində bələdiyyələrin səlahiyyətləri aşağıdakılardan ibarətdir: Bələdiyyə mülkiyyətində olan su təsərrüfatı obyektlərinə sahiblik və istifadə etmək, onlar barədə sərəncam vermək; Əhalini içməli su ilə təmin etmək və təsərrüfat ehtiyaclanm ödəmək üçün tədbirlər görmək; Bələdiyyələrin mükiyyətində və idarəçiliyində olan su təsərrüfatı sistemləri və qurğulannm istisman və mühafizəsi qaydalanna əməl olunmasım təmin etmək; Ətraf mühitin mühafizəsi qaydalanna əməl olunmasını təmin etmək; Tullantı sulanmn təmizlənməsi, zəruri hallarda onlarm təkrar istifadəyə verilməsini təşkil etmək; Su obyektlərinin istifadəsi, bərpası və mühafizəsi üzrə dövlət proqramlannm işlənib-hazırlanmasında və yerinə yetirilməsində iştirak etmək; Əhalinin ehtiyaclamı ödəmək məqsədilə əlavə su mənbələri müəyyənləşdirmək və istifadəyə vermək; Regiomm su təsərrüfatı mənbələrinin tənzimlənməsində iştirak etmək; Qanunvericiliklə müəyyən edilmiş digər səlahiyyətləri həyata keçirmək. Bələdiyyələrin su təsərrüfatı haqqmda qanunvericiliyin pozulmasmda təqsirkar olan hüquqi və fiziki şəxslər Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş qaydada məsuliyyət daşıyırlar.

33. Bələdiyyələrin su təsərrüfatının maliyyələşdirilməsi.

bələdiyyə toıpaqlannda meliorasiya və irriqasiya tədbirləri, su təsərrüfatı obyektlərinin istisman və bərpası müvafiq bələdiyyə büdcəsi və dövlət büdcəsi hesabına apanlır. Bələdiyyələrin sifarişləri əsasında aparılan su təsərrüfatı tədbirləri bələdiyyə büdcəsi, kreditlər alınması, suya ödənişlər, hüquqi və fiziki şəxslərin vəsaiti və digər mənbələr hesabma maliyyələşdirilir. Sudan pullu istifadə qaydalan və şərtləri Azərbaycan Respublikasımn su qanunvericiliyi və digər müvafiq qanunvericilik aktlan və bələdiyyə aktlan ilə müəyyən edilir. Bələdiyyə torpaqlannda yerləşən yeraltı su təsərrüfatı obyeklərindən istifadənin tənzimlənməsi vacib şərtlərdəndir. Bələdiyyə mülkiyətində və idarəçiliyində olan su təsərrüfatı obyektlərinin mühafizəsi bələdiyyələr tərəfindən həyata keçirilir. Belə ki, su təsərrüfatı obyektlərinin çirklənməsinin, zibillənməsinin və sulann tükənməsinin, israfçılığın qarşısımn alınması, habelə bunlann zərərli təsirinin aradan qaldıniması üzrə tədbirlər bələdİ3^ələrin su təsərrüfatı müəssisələri tərəfindən həyata keçirilir.

34. Bələdiyyə birliklərinin və assosasiyalarının beynəlxalq təcrübəsi.

Bələdiyyə birliklərinin mövcud olduğu ölkələrdə bu birliklərin vahid forması yoxdur. Birliklər adlanna, əhatə dairələrinə, beynəlxalq əlaqələrinə, təşkilati strukturlan və bir sıra digər əlamətlərinə görə birbirindən fərqlənirlər. Dünya təcrübəsi onu göstərir ki, müxtəlif ölkələrdə bələdiyyə birlikləri forma etibari ilə bir-birlərindən fərqlənsə də onlann arasında elə bir ciddi mahiyyət fərqi yoxdur. İsveç yerli idarəetmə qurumlan Assosiasiyası bəlkə də dünyanən ən qədim bələdiyyə birliklərindən biri sayılır. Assosiasiya 1908-ci ildə təsis edilmişdir və öz sıralannda İsveçdə mövcud olan bütün bələdiyyələri, yəni 289 bələdiyyəni birləşdirir. İsveç yerli idarəetmə qurumlan Assosiasiyası öz maliyyə bazasım üzvlük haqlan, məsləhət xidmətlərinin göstərilməsi və təhsil proqramlanmn həyata keçirilməsi yolu ilə formalaşdırır. Portuqaliya Bələdİ3^ələrinin Milli Assosiasiyası (PBMA) ölkə bələdiyyələri və bələdiyyə bölmələrinin nümayəndəli qurumudur. O, 1984-cü ildə Foz-un birinci konqresində yaradılıb. . 1992-ci ildə yeddici Milli Konqresdə Nizamnaməyə əlavə dəyişiklik edilib. Nizamnaməyə görə Assosiasiyanın məqsədi yerli hökümətlərin inkişafı, onlann maraqlarmın müdafiəsi və bələdiyyələrin təmsilçiliyidir.

35. Bələdiyyə quluğu və bələdiyyə qulluqçusunun statusu.

Bələdiyyə orqanlarında vəzifə tutan şəxslər bələdiyyə qulluqçuları adlanır. Bələdiyyə qulluğu Y.Ö orqanlarının səlahiyyətlərini icra etmək üçün həmin orqanlarda daimi peşə fəaliyyətidir. Bələdiyyə qulluqçularının hüquqları bundan ibarətdir. 1. İşə qəbul etmək və işdən azad etmək s\lahiyyətlərinə malik olan vəzifəli şəxsdən öz xidməti vəzifələrinin yazılı surətdə təsbit edilməsini və onların həyata keçirilməsi üçün zəruri şəraitin yaradılmasını tələb etmək 2. Vəzifə səlahiyyətlərinin yerinə yetirilməsi üçün Azərbaycan Respublikasıın qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada müvafiq orqanlardan idarə təşkilat və vətəndaşlardan zəruri məlumat və sənədlər almaq. 3. əlavə təhsil almaq 4. Öz hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin təminatını tələb etmək. “Bələdiyyə qulluğu haqqmda” Azərbaycan Respublikasmm Qanunu əsasən 14 maddədən ibarət olmuş və sonradan qanunun 3-cü, 5-ci və 10-cu maddələrinə əlavələr edilmişdir.

36. Regionların sosial-iqtisadi inkişafına kompleks şəkildə nail olmaq üçün yaranan problemlər.

r. Regionların sosial-iqtisadi inkişafına kompleks şəkildə nail olmaq üçün aşağıdakı problemlər həyata keçirilməlidir: - ərazinin sosial-iqtisadi inkişafında yerli özünüidarəetmənin rolu və əhəmiyyəti əsaslandırılmaqla hazırkı şəraitdə bələdiyyələrin fəaliyyətinin səmərəliliyinin artmimasma kompleks yanaşma müəyyən edilməlidir; - ərazinin sosial-iqtisadi inkişafını səciyyələndirən amilləri təhlil etməklə bələdiyyələrin regional problemlərə təsir mexanizmi və formalan göstərilməlidir; - ərazinin sosial-iqtisadi inkişafinda bələdiyyələrin fəaliyyətinin hüquqi və maliyyə əsaslan təhlil olunmaqla yerli büdcələrin mədaxil və məxaric hissələrinin balanslaşdıniması prinsipi əsaslandınlmahdır; - Azərbaycan Respublikasında bələdiyyə qurumlannm mövcud inkişaf səviyyəsi təhlil olunaraq qiymətləndirilməli və onlann strateji inkişaf imkanlan nəzərə alınmalıdır; - ərazinin sosial-iqtisadi inkişafı məqsədilə sahibkarlıq subyektlərinə bələdiyyələrin təsir mexanizmi araşdırılmalı, bələdiyyə ərazisində sahibkarlığın inkişaf xüsusiyyətləri, əraziyə investisiyalann cəlb edilməsi istiqamətləri aşkara çıxanimalıdır; - ərazinin sosial-iqtisadi inkişafına bələdiyyələr tərəfindən kompleks yanaşmanın tətbiqinə dair konkret təkliflər işlənib hazırlanmalıdır; - ərazinin sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasını reallaşdırmaq məqsədilə bələdiyyələr üçün əsas fəaliyyət istiqamətləri işlənib hazırlanmalı və tətbiq edilməlidir; - ərazinin sosial-iqtisadi inkişafı üzrə bələdiyyə proqramlannın reallaşdıniması mexanizmləri işlənib hazırlanmalı, təşkilati və resurs təminatı müəyyən edilməlidir; - ərazinin sosial-iqtisadi inkişafı məqsədilə bələdiyyələrin fəaliyyətinin səmərəliliyini yüksəltmək istiqamətində təkliflər işlənib hazırlanmalıdır.

37. Yeri rəy sorğusu.

38. Vətəndaşların yığıncaqları və bələdiyyə aktları yaratmaq təşəbbüsü.

39. Bələdiyyə seçkiləri.

40. Bələdiyyənin statusu və bələdiyyə üzvünün statusu.
Bələdiyyə dövlət orqanı deyil. Eyni zamanda o, mahiyyətcə dövlətə xas olan funksiyalan həyata keçirdiyinə görə onu qeyri-hökümət təşkilatlan ilə də eyniləşdirmək olmaz. Bələdiyyələrin idarəçilikdə və ictimai həyatda tutduğu özünəməxsus rol onun statusunu müəyyən edir və bu statusım xüsusiyyətləri eynilə bələdiyyə ilə az-çox bağlı olan adamlarm da statusunu müəyyənləşdirir. Bələdiyyə üzvlərinin hüquqi statusu səlahiyyətlər kimi bələdiyyə statusunun tərkib hissəsini təşkil edir, lakin əgər bələdiyyə səlahiyyətləri bu statusun fəaliyyətləri ilə bağlı tərəfini əks etdirirsə, üzvlərin statusu bələdiyyə statusunun daxili quruluşu ilə bağlı tərəflərinə (bələdiyyə daxilində iş bölgüsü, tabeçilik, kadrlar və s.) aiddir. Başqa statuslar kimi bələdiyyə üzvlərinin, bələdiyyə işçilərinin hüquqi statusu da öz strukturuna görə onlann bu statusu əldə etmə və itirmə, 120 xitam olunma əsaslanm, davramş imkanlarım (hüquq və vəzifələrini), onlara verilən təminatlan (xidməti və sosial-şəxsi) əks etdirir. Bələdiyyə üzvləri bələdiyyə şurasında birləşirlər. Onların fəaliyyəti birbaşa bələdiyyənin təyina- tmm realizə olunması ilə bağlıdır və onlar bələdiyyə qulluqçulan hesab olunmur. Bələdiyyə üzvlərinin, bələdiyyənin seçkili vəzifəli şəxslərinin səlahiyyət müddəti beş ildir və onların öz səlahiyyətlərini maneəsiz həyata keçirməsi üçün qanunvericilikdə müxtəlif təminatlar nəzərdə tutulub. Bələdiyyə üzvlərinin səlahiyyətləri seçildiyi gündən başla3ar və bələdiyyənin yeni tərkibinin işə başladığı gün qurtanr. Bələdiyyənin nizamnaməsinə uyğun olaraq, onlar öz səlahiyyətlərini daimi əsaslarla icra edə bilərlər. Bələdiyyə sədri bələdiyyə üzvlərinia yandan çoxımun səs çoxluğu ilə seçilir. Bələdiyyənin sədri və onun müavinləri tutduğu vəzifədən vaxtından əvvəl azad edilə bilər.