GiRİŞ I fəSİL. SÜNİ İntellektin və avtamatlaşdirmanin əMƏk bazarina təTBİQİNİn nəZƏRİ MƏSƏLƏLƏRİ

GİRİŞ
I FƏSİL. SÜNİ İNTELLEKTİN VƏ AVTAMATLAŞDIRMANIN ƏMƏK BAZARINA TƏTBİQİNİN NƏZƏRİ MƏSƏLƏLƏRİ

1. 
   Süni intellektin mahiyyəti və inkişaf tarixi
   
2. 
   Süni intellektin əmək bazarına tətbiqinin metodoloji əsasları
   
3. 
   Əmək bazarının avtomatlaşdırılması üzrə beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi
   

II FƏSİL. AZƏRBAYCANDA SÜNİ İNTELLEKTİN ƏMƏK BAZARINA TƏTBİQİNİN CARİ VƏZİYYƏTİNİN TƏHLİLİ
2.1. Azərbaycanda əmək bazarının əsas statistik göstəricilərinin müqayisəli təhlili
2.2 Azərbaycanda süni intellektin və avtomatlaşdırmanın əmək bazarına tətbiqi xüsusiyyətləri
2.3. Kompüterləşdirilmiş avtomatlaşdırma və işsizliyin artması riskinin müəyyənləşdirilməsi


III FƏSİL. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA ƏMƏK BAZARININ AVTOMATLAŞDIRILMASININ TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ İSTİQAMƏTLƏRİ
3.1. Azərbaycanda süni intellektin əmək bazarına tətbiqinin inkişaf perspektivləri
3.2. Əmək bazarının avtomatlaşdırılması üzrə beynəlxalq təcrübənin Azərbaycana tətbiqi imkanları
3.3. Əmək bazarının avtomatlaşdırılması mexanizminin təkmilləşdirilməsində süni neyron texnologiyalarının tətbiqi imkanları


NƏTİCƏ
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
GİRİŞ
Mövzunun aktuallığı. Süni intellekt ilk kompüterlərin meydana çıxması ilə inkişaf etməyə başlayıb. Elmə 1956-cı ildə Dartmut Kollecinin yay seminar məktəbində Con Makkarti tərəfindən təklif edilmiş süni intellekt anlayışının hamılıqla qəbul edilmiş vahid tərifi yoxdur. Bu məqalədə, süni intellekt – kompüter elmlərinin “insana xas intellektual funksiyaları”na (öyrənmək, məsələləri həll etmək, təbii dili başa düşmək və s.) malik sistemlərin yaradılması ilə məşğul olan sahəsi kimi qəbul olunur. Süni intellekt metodları insan beyni ilə müqayisədə hələ çox geridə olsa da, onların bəzi diqqətəlayiq uğurları var – məsələn, şahmat, qo və poker oyunlarında insan üzərində qələbə qazanıblar, şəkillərin və nitqin tanınmasında insana yaxın nəticələr göstərirlər, müəyyən keyfiyyətdə şəkillər, rəsm və musiqi əsərləri sintez edə bilirlər.
Hazırda süni intellekt növbəti baharını yaşayır və bu, dərin neyron şəbəkələrinin inkişafı ilə əlaqəlidir. 2006-cı ildən başlayaraq dərin öyrənmə (Deep Learning) maşın öyrənməsi tədqiqatlarında aparıcı yer tutur. “Deep Learning” maşın öyrənməsinin dərin neyron şəbəkələrinə (yəni laylarının sayı 2-dən çox olan) əsaslanan bir növüdür. Dərin neyron şəbəkələrinin qısa müddətdə tədqiq edilməsinə baxmayaraq, təbii dilin emalı, nitqin tanınması və kompüter görməsi sahəsində uğurla tətbiq edilib. Bəzi sahələrdə dərin neyron şəbəkələri və ümumiyyətlə, maşın təlimi metodlarının tətbiqi hələlik geniş yayılmayıb. Məsələ ondadır ki, maşın öyrənməsi üçün böyük həcmdə verilənlər toplamaq və onları lazımi qaydada analiz etmək lazımdır. Dərin neyron şəbəkə metodları isə daha böyük həcmdə verilənlər tələb edir. Buna görə dərin neyron şəbəkələri həmişə kömək edə bilmirlər, bəzən daha sadə, klassik metodları tətbiq etmək lazım gəlir.
Ümumiyyətlə, hazırda əmək bazarında informasiya texnologiyaları sahəsində yüksəkixtisaslı kadrların çatışmazlığı və beyin axını problemləri heç kimə sirr deyil. Əmək bazarını süni intellekt texnologiyaları üzrə yüksək ixtisaslı kadrlarla təmin etmək üçün yeni təhsil proqramlarına, resurslarına, yeni təhsil formalarına ciddi ehtiyac var. Eyni zamanda, süni intellekt texnologiyalarının mümkün istifadə sahələri barədə əhalinin məlumatlılıq səviyyəsini yüksəltmək vacibdir. Müvafiq sahədə azərbaycandilli alim və mütəxəssislər icmasının özünütəşkilinin dəstəklənməsinə də xüsusi diqqət verilməlidir.
Süni intellektin geniş tətbiqi nəticəsində cəmiyyətdə yeni ictimai münasibətlər formalaşır və bu sahədə idarəetmə və tənzimləmə sürətlə dəyişən tələblərə uyğun olmalıdır. Fikrimizcə, süni intellekt texnologiyalarının məsuliyyətli istifadəsi, konfidensiallığın, təhlükəsizliyin və etikanın təmin edilməsi prinsiplərini və standartlarını ölkə qanunvericiliyinə və dəyərlərinə uyğun olaraq təsbit etməyin vaxtı çatıb.
Yuxarıda dediklərimiz onu deməyə imkan verir ki, dissertasiya işinin mövzusu kifayət qədər aktualdır və bu sahənin tədqiqi məsələyə kompleks yanaşmanın olmasını tələb edir.
Tədqiqatın məqsədi və vəzifələri. Tədqiqat işinin əsas məqsədi süni intellekt və avtomatlaşdırmanın əmək bazarına inteqrasiyası problemlərini araşdırmaqdır. Qarşıya qoyulmuş məqsədə çatmaq üçün aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsini məqsədəmüvafiq hesab edirik:

• 
  Süni intellektin mahiyyəti və inkişaf tarixi araşdırılmalı;
  
• 
  Süni intellektin əmək bazarına tətbiqinin metodoloji əsasları tədqiq olunmalı;
  
• 
  Əmək bazarının avtomatlaşdırılması üzrə beynəlxalq təcrübə öyrənilməlı;
  
• 
  Azərbaycanda əmək bazarının əsas statistik göstəriciləri müqayisəli təhlil olunmalı;
  
• 
  Əmək bazarının avtomatlaşdırılması üzrə beynəlxalq təcrübənin Azərbaycana tətbiqi imkanları təhlil olunmalı.