Koku fizyolojiSİ Dr. Özge Bozkurt

KOKU FİZYOLOJİSİ

• Dr. Özge Bozkurt

Koku duyusu

• Günlük hayatta sürekli olarak kullanılan önemli bilgiler sağlar

• Yiyeceklerin varlığı, alınan zevk ve tehlike hakkında bilgi verir

• Yiyeceklerin sindirimi ve kullanımı için gerekecek olan fizyolojik değişiklikleri başlatır

Koku duyusu

• Buck ve Axel 1991, genlerde 1000 kadar koku reseptörü

• İnsanlar, hayvanlardan daha fazla koku ayırt etme yetisine sahip

• Koku moleküllerini ayırt etmede eğitimli olan koku uzmanları, 300-5000 farklı koku

• Degustatörler 100’den fazla tad bileşenini ayırt edebiliyor

Koku duyusu

• Tad olarak algıladığımız lezzet çeşitleri, çiğneme ve yutma sırasında burun boşluğun arkasındaki olfaktör sisteme ulaşan uçucu moleküllerle; acı , tatlı, tuzlu , ekşi moleküllerin karmaşık karışımlarından oluşur

Koku duyusu komponentleri

• Algı ve tanıma

• Adaptasyon

• Hafıza

• Emosyon

Koku duyusu- Algı ve tanıma

• Burun solunan havayı,

• Filtre eder
• Isıtır
• Nemlendirir

Koku duyusu - Algı ve tanıma

• Koku almak için suda ya da yağda eriyebilen bileşiklerin burun mukozasına teması gerekir

• Yüksek oranda emilen kimyasallar, düşük koku oluşturma etkinliğine sahip

• Etkin bir koku uyarımı için burun hava akımı gerekmektedir

Koku duyusu - Algı ve tanıma

• Koku sirke gibi keskinse, trigeminal sinir uçları ile algılanır ve ağrı cevabına yol açar

• Koku sinyallerinin, yemek alımı, ısı regülasyonu ,uyku siklusu, görme, işitme ve tat alma ile ilgili bölgelere iletilir

Koku duyusu - Algı ve tanıma

• Koku algılama hücreleri:

• Dış dünya ile direkt ilişkidedir, bariyer yoktur
• Beyinle direkt iletişim kurar
• Kokuyu ileten sinirler organizmadaki en ince ve yavaş sinirlerdir, diğer duyulara oranla algı biraz gecikir

Koku duyusu - Algı ve tanıma

• Koku algısının retinası: koku epiteli

• 3 çeşit hücre
• destek hücreleri
• bazal hücreler
• koku algı sinirleri

Koku duyusu- Algı ve tanıma

• Her sinir hücresi yalnız bir tür koku resptörünü algılar

Koku duyusu - Algı ve tanıma

• Koku duyusu sinirleri koku yakalamak için özelleşmiştir

• Mukus,

• Gerekli molekülleri ve iyonik ortamı sağlar
• Çözünebilir, koku bağlayan proteinler bulunur
• Molekül yoğunlaştırma, taşıma uzaklaştırma görevini

Koku duyusu - Algı ve tanıma

• Koku duyusunun ilk basamağı burundaki koku duyu sinirlerinde başlar.

• Bu sinirler burun boşluğunun arkasında 5 cm2 lik bir alanı kaplayan özelleşmiş bir yapıda bulunmaktadır

Koku duyusu - Algı ve tanıma

• Koku bilgisi beyindeki koku merkezine ulaştığında , beyin daha önceki deneyimlerle belirlenmiş olan şifreleri çözerek kokunun tanınmasını sağlar

Koku duyusu –Algı ve tanıma

• Beyine ulaşan koku bilgisi

• duygusal ve dürtüsel merkezlerle de iletişir

• Kokunun davranış ve duygular üzerindeki etkileri bu bağlantılarla açıklanabilir

Koku duyusu - Adaptasyon

• Reseptörün hissizleşmesi:

• Hoş olmayan bir kokuya sürekli maruz kalınırsa bir süre sonra fark edilmez olur
• Temiz havada bir süre kaldıktan sonra aynı koku tekrar ayırt edilebilir

Koku duyusu - Hafıza

• 100 000 farklı koku etkenini nasıl algılayabiliyoruz?

Koku duyusu - Hafıza

• Beyin, insan yaşamında önemli kabul ettiği kokuları unutmaz

• Özellikle çocukluk döneminde gençlik dönemlerinde alınan kokular unutulmaz

• Kokular anıları canlandırabilir

Koku duyusu - Duygulanım

• Kokular hafıza için en iyi uyaran mıdır?

• Görme, dokunma ve tat alma da hafızayı uyaran duyulardır

• Koku ile ortaya çıkan hafızanın duygulanımda ayrı bir yeri vardır

Koku duyusu - Duygulanım

• Olfaktör hedoni (koku alma hazzı)

• Aşina olma ve yoğunluk
• Önceden defalarca koklanan kokulardan hoşlanma eğilimi
• Yoğunluğun kokudan hoşlanma ile ilginç bir ilişkisi vardır

Koku duyusu - Duygulanım

• Olfaktör hedoni (koku alma hazzı)

• Doğuştan mı, öğrenilir mi?
• Çocuklukta şahit olunan olaylar
• Kültürel yapı
• Yaş , cinsiyet
• Öğrenilmiş nefret
• Deneyim
• çağrışım
• kokular arasında güçlü etkileşim vardır

Koku duyusu - Duygulanım

• Olfaktör hedoni (koku alma hazzı)

• Doğuştan mı, öğrenilir mi?
• Trigeminal uyaranlardan kaçma
• Mensturel senkron

Koku duyusu - Duygulanım

• Bazı türler feromon adı verilen türe özgü kimyasallar salarlar

• Feromonlar kendi türlerinden olan diğer bireylerin cinsel ve toplumsal davranışı ile üreme fizyolojisi üzerinde çok önemli rol oynarlar

Koku duyusu - Duygulanım

• Feromonlar bazı türlerde (sığır domuz fare..vs)

• Puberte zamanını ayarlar
• Erkek ve dişinin üreme ile ilgili davranışlarını etkiler
• Dişinin yavrusuna karşı davranışlarında rol oynar
• Kaynağı idrar ve bazı dış salgılardır

Koku duyusu - Duygulanım

• İnsanlarda ter ve vajinada feromonlar olduğunu gösteren çalışmalar var

• ABD de yapılan bir araştırma da insanların feromonlar salgıladığı, karşı cins üzerindeki cazibeyi artırdığını göstermektedir

Koku duyusu - Duygulanım

• Vemoronazal organ

• Feromonların algılanmasını sağlayan, temel koku sisteminin dışında bir de aksesuar koku sistemi vardır.
• İnsanda vemoronazal sistemin anne karnında iken var olduğu ancak gelişim sürecinde gerilediği düşünülmektedir.

• İnsanların beden kokuları ile iletiştiği bilinmektedir.