Coğrafi: İstanbul, Anadolu ve Rumeli toprakları arasında kalmıştı.
Ekonomik: Uzak Doğu’yu Avrupa’ya bağlayan önemli kara ve deniz yollarının kavşak noktasıdır.
Dinsel: Hz. Muhammed- in hadis-i şerifi
Askeri: Rumeli fetihlerinde batıya yapılan askeri sevkıyatta Bizans’ın engelleme yapması
Siyasal: Bizans’ın Batı’yı ve Anadolu’daki Beylikleri Osmanlıya karşı kışkırtması ve taht kavgalarını körüklemesi
Osmanlıda Fetih İçin Yapılan Hazırlıklar
Rumeli Hisarı yapıldı
(Boğaz Kesen)
400 Parçalık donanma hazırlandı
Edirne’de güçlü toplar döktürüldü. (Şahi)
Karamanoğulları etkisiz hale getirildi.
Balkan ve Orta Avrupa Devletleri ile anlaşmalar yapıldı.
Bizans mancınıklarına karşı havan topu icat edildi.
Çanakkale Boğazı’nın girişine
Kilid-i Bahir kalesi yaptırıldı.
Bizans’ta Fetih İçin Yapılan Hazırlıklar
Donanmayı Haliç’e çektirdi.
Boğazın girişini dev zincirle kapattı.
Halktan 30.000 insanı silahlandırıp surlara yerleştirdi
Venedik’ten 1500 asker yardıma geldi.
Ortodoks-Katolik birleşmesi düşünüldü ancak gerçekleşmedi.
(IV. Haçlı seferi)
Gıda ve cephane stoku yapıldı.
Surlar ve kaleler onarıldı
Fethin Türk Tarihi Açısından Sonuçları
II. Mehmet’e Fatih (fetih eden) unvanı verildi.
İstanbul başkent yapıldı.
Amaç: Anadolu ve Rumeli’ye hâkim olmak
Not: 13 Ekim 1923’e kadar İstanbul başkent olmuştur.
Kuzey ve Doğu Avrupa ticaret yollarının denetimi Osmanlıya geçti.
Not: Osmanlı ekonomisi güçlendi.
Anadolu ve Rumeli toprak bütünlüğü sağlandı
Sonuç: Osmanlı yükselme dönemine girdi
İstanbul’da İskân politikası uygulandı.
Amaç: İstanbul’u Türkleştirmektir.
Fatih, İstanbul’un fethinden sonra ferman çıkararak işçi, tüccar zanaatkâr ve bilim adamlarını İstanbul’a davet etmiştir.
Amaç: İstanbul’u ticaret, bilim ve kültür merkezi haline getirmektir.
Ayasofya, Kiliseye çevrildi.
Gelişme:
● Fatih, İstanbul’un fethinden sonra Çandarlı Kara Halil’i öldürtmüş yönetimden Türkmenler uzaklaştırılmıştır.
● Fatih, II. Murat’ın (babasının) Edirne’de açtırdığı Enderun Mekteplerini kendisinin İstanbul’da inşa ettirdiği Yeni Saraya (Topkapı) taşıtmıştır.
● Bu durum ileride Cem olayına zemin hazırlayacaktır.
Cem’i Türkmenler; II. Beyazıt’ı Devşirmeler destekleyecektir
Fethin Dünya Tarihi Açısından Sonuçları
Orta Çağ sona erdi, Yeni Çağ başladı
Not: Evrensel olaylar çağ bitiminde etkilidir.
İstanbul surlarının yıkılması Avrupa siyasi dengelerini değiştirdi.
Not: Derebeylik yıkıldı,
İstanbul’dan kaçan bilim adamları İtalya’ya yerleşti.
Sonuç: Bu durum Rönesans ve Reforma zemin hazırladı.
Doğu ticaret yolları Osmanlı’nın eline geçti.
Sonuç: Bu durum coğrafi keşiflere zemin hazırladı
Ortodoks kilisesinin varlığı korundu.
Amaç
● Hoşgörülü olduğunu ortaya korumak
● Ortodoksları kontrol altına almak
● Katolik kilisesine karşı güç oluşturmak
● Balkanlardaki savaşlarda Rumların desteğini sağlamak
Avrupalı Devletler İstanbul’da sürekli elçilikler açtı.
Not: Osmanlı Avrupa’da bu dönemde açmaya gerek görmedi. Çünkü Batıyı küçük görüyordu.
B) Fatih Döneminde Anadolu Siyaseti
1459Amasra’nın fethi
Amaç: Karadeniz kıyılarını denetim altına almak.
1460Sinop’un fethi
Amaç: Candaroğullarını ele geçirmek
1461Trabzon Rum İmp.’nun
alınması
Amaç
● Akkoyunlu Devletinin Karadeniz bağlantısını kesmek
● Bizans Devletinin yeniden kurulmasını engellemek
1466 Karamanoğulları ile
Mücadele
Sebep:
● Karamanoğlu İbrahim Beyin ölümünün ardından yaşanan taht kavgaları
● Pir Ahmet’in Osmanlı’ya karşı Venedik’le anlaşması
Bilgi: Uzun Hasan’ın yardımıyla İshak Bey Karamanoğullarına
Sahip çıktı. Oğlu Pir Ahmet Fatih’e başvurdu. Fatih’in yardımıyla Pir Ahmet Karaman Beyliğine sahip çıktı. Ancak daha sonra Pir Ahmet Fatih’e ihanet etmiştir.
Sonuç: Konya, Karaman ve çevresi ele geçirildi.
Not: Karamanoğulları II. Beyazıt döneminde kesin olarak alınacaktır
1473 Otlukbeli Savaşı
Sebep:
● Uzun Hasan’ın Karamanoğulları politikası
● Uzun Hasan’ın Venedik’le işbirliği yapması
● Akkoyunlu bölgesini ele geçirip İpek yolunu Akdeniz ve Karadeniz limanlarına bağlamak
Sonuç:
● Akkoyunlu Devleti yıkılış sürecine girdi.
Not: Safevi Hükümdarı Şah İsmail kesin olarak Akkoyunlu Devletine son verdi. Böylece bölgede şii etkinliği arttı.
● Ramazanoğulları ve Dulkadiroğulları üzerinde etkinlik kurma yarışı başladı.
● Osmanlı Memlûk ilişkileri gerginleşti
I. Amasra’nın alınması
II. Sinop’un alınması
III. Trabzon Rum İmparatorluğu’nun alınması
IV. Karamanoğulları ile mücadele
V.Otlukbeli Savaşı
Amaç: Anadolu Siyasi Birliğini Sağlamaktır.
I.Karamanoğulları ile mücadele
II. Otlukbeli Savaşı
III. Sinop’un alınması (Candaroğullarından alınmıştır.)
Amaç: Anadolu TÜRK Siyasi birliğini sağlamaktır.
Not
a) Fatih’in Anadolu yönlü seferinde İskân politikasını uygulama amacı yoktur.
b) Fatih’in Trabzon ve Mora’yı almasındaki amaç Bizans’ın yeniden kurulma ümitlerini sona erdirmektir.
C) Fatih Döneminde Rumeli Siyaseti
1459 Sırbistan Seferi
Sebep: Edirne Segedin antlaşmasıyla elden çıkan yerlerin geri alınmak istenmesi
Sonuç: Belgrat dışındaki bütün Sırbistan toprakları Osmanlılara bağlandı
1460 Mora Seferi
Sebep
● Mora halkının Bizans prenslerinden bıkması ve Fatih’in himayesine girmek istemesi
● İtalya’ya yapılacak sefer için üs olarak kullanılmak istenmesi
● Mora’daki Rum despotları arasında çıkan çatışmalar ve bunlardan bıkan Mora halkının Fatih’ten yardım istemesi
1462 Eflak seferi
Sebep
● Eflâk’ın Macarlarla anlaşıp vermesi gereken vergiyi vermemesi
● Fatih’in gönderdiği elçiyi öldürtmesi
● Türk birliğini kazığa vurdurtması
Sonuç: Fatih çıktığı sefer sonrası Vilad’ı yenerek Osmanlı’ya bağladı.
1465 Bosna Seferi
Sebep: Bosna kralının Macarlarla anlaşıp vermesi gereken vergiyi vermemesi
Sonuç: Fatih, Venedik savaşı sırasında Bosna seferine çıkmış kralı öldürterek Bosna’yı Osmanlı’ya bağlamıştır. Bosna Müslümanlığı benimsemiştir
1465 Hersek Seferi
Bosna seferinden hemen sonra alınmıştır.
1476 Boğdan Seferi
Sebep: Boğdan Prensliği Osmanlı–Venedik savaşından yararlanarak bağımsızlığını elde etmeye çalıştı.
Sonuç: Yapılan sefer sonrası Boğdan Osmanlı’yabağlandı
1479 Arnavutluk
Seferi
Sebep: İskender Bey’in ayaklanıp bağımsızlığını ilan etmesi, Osmanlı’ya karşı Macarlar ve Venedik’le işbirliği yapması
Sonuç: Fatih, Arnavutluk seferi sonrası Kroya ve İşkodra kalelerini aldı. İskender Beyin ölümünden sonra Arnavutluk Osmanlıya bağlandı.
(1463–1479) Osmanlı-Venedik
Savaşı
Sebep: İstanbul’un fethinin Venediklilerinin Doğu ticaretine engel olmasıdır. Savaş 16 yıl sürdü. Venedikliler denizde, Osmanlılar karada güçlüydü.
Not: 1480’de Venediklilerin elinde bulunan ve Sen-Jean Şövalyelerinin elinde bulunan Rodos adası kuşatılmış Mesih Paşa’nın beceriksizliği nedeniyle ada alınamamıştır.
Not: Rodos Adası 1522’de Kanuni sultan Süleyman döneminde alınmıştır.
1478 Kırım’ın fethi
(Gedik Ahmet Paşa)
Not: Osmanlılar, İpek yolu ve Karadeniz ticaret yoluna hâkim oldular. Karadeniz bir Türk gölü haline geldi
Not: 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile Karadeniz Türk Gölü olmaktan çıktı.
Not: Kırım 1792 Yaş antlaşması ile
III. Selim döneminde kesin olarak elden çıkacaktır.
1481 Otranto Kalesinin ele geçirilmesi
Amaç: Roma’yı ve Papalığı ele geçirmektir.
Bilgi: II. Bayezit, Fatih’in ölümü üzerine Gedik Ahmet Paşa’yı geri çağırdı. Otranto yaklaşık bir yıl Osmanlı himayesinde kaldı
E) Fatih Döneminde Memlûk İlişkileri
Son dönemlerde Osmanlı-Memluk ilişkileri bozulmuştur.
Sebep: İki devletin Ramazanoğulları ve Dulkadiroğulları Beylikleri üzerinde egemenlik kurmak istemesi
F) Fatih Döneminin Diğer Önemli Gelişmeleri
● İlk altın para basıldı.
● İstanbul’un fethinden sonra Vezir-i Azam Çandarlı Kara Halil’i azl ettirdi. Yönetimden Türkmenleri uzaklaştırdı
● Babasının Edirne’de açtırdığı Enderun Mekteplerini kendisinin İstanbul’da inşa ettirdiği yeni saraya (Topkapı) taşıttı. Yönetimde Devşirme kökenli devlet adamlarına öncelik verdi.
Not: Bu durum devlet içerisinde Devşirme-Türkmen mücadelesine yol açacaktır.
Not:Devşirme-Türkmen mücadelesinin ilk ortaya çıktığı durum Cem olayıdır. II. Beyazıt’ı Devşirmeler; Cem’i ise Türkmenler desteklemiştir.
● Sahn-ı Seman Medreseleri açıldı.
● Kanunname-i Âli Osman adıyla Türk töresi yazılı hale geldi. Kardeş katli yasallaştı.
Not: Kardeş katlini fiilen ilk uygulayan I.Murat’tır. Kardeşleri Halil ve İbrahim’i öldürtmüştür.
Not: Kardeş katlini resmen ilk uygulayan padişah ise Şehzade Korkut ve Şehzade Ahmet’i boğdurtarak öldürten Yavuz Sultan Selim’dir.
Not: “Ülke, hükümdara aittir.” anlayışı geçerli olmuştur.
Not: “Osmanlı tahtına yaşça en büyük ve en tecrübeli geçecektir.” anlayışı (ekber-i erşat) I.Ahmet döneminden itibaren geçerlidir.
Not: Bütün bu uygulamaların amacı taht kavgalarını önlemek ve merkezi
otoriteyi arttırmaktır.
● Dış siyasette ilk kapitülasyon verildi.
● Divan toplantılarına Fatih’ten itibaren Vezir-i Azam başkanlık etmeye başlamıştır.
Not:Divân-ı Hümâyun’a Orhan Gazi’den itibaren Padişahlar başkanlık ediyordu. Böylece Divan-ı Hümayun bir Karar Meclisi idi. Çünkü başkanı padişahtı
Not: Fatih’ten itibaren Divan Danışma Meclisi haline geldi.
Devlet adamlarının Divan toplantılarında görüşlerini daha rahat söylemelerini sağlamaktır
Not: Vezir-i Azam makamı II. Mahmut’un Divan-ı Hümayunu kaldırıp yerine Nazırlıkları (Bakanlıkları) kurmasından sonra Sadr-ı Azam diye adlandırılmıştır.
II. BAYEZİT (VELİ) (1451–1481)
OLUMSUZ GELİŞMELER
A) Cem Olayı
(Bilgi):
Fatih vefat ettiğinde II. Beyazıt Amasya’da, küçük oğlu Cem ise Karaman’da Sancakbeyi idi. Cem’e giden elçiler yolda öldürülünce elçi sadece II.Beyazıt’a ulaştı. II.Beyazıt İstanbul’a gelerek tahta geçti. Fakat bir süre sonra II. Beyazıt’ın hükümdarlığını tanımayan Cem, Bursa’ya gelerek adına Hutbe okuttu. Ağabeyi II. Beyazıt ile Bursa-Yenişehir ovasında yaptığı savaşı kaybederek Mısır’a kaçtı. Karaman oğulları’nın daveti üzerine tekrar Anadolu’ya geldi. Yenilerek Rodos şövalyelerine sığındı. Papa ve Fransa Kralı, Cem’e Hıristiyan olması karşılığında Osmanlı tahtına geçirebileceklerini söylediler. Ancak Cem “Değil Osmanlı padişahlığı, Dünya padişahlığı bile olsa ben dinimden vazgeçmem!”diyecektir. Cem’in yaşaması II.Beyazıt’ı tedirgin ediyordu. Para karşılığı ölümüne kadar tutsak kalmasını sağladı. Cem,
II. Beyazıt’a yenilerek Rodos
Şövalyelerine sığındı.
Cem, II. Bayezit’e yenilerek Rodos Şövalyelerine sığındı.
Not: İç sorun dış sorun haline geldi.
II.Bayezit, İspanya-daki katledilen Müslümanlara yeteri kadar yardım götürememiştir.
Sebep: Cem olayı
Osmanlı-Memlûk savaşına zemin hazırlamıştır.
Bilgi:Osmanlı/Memlûk savaşı 1485’te başlamış Tunus Sultanının araya girmesiyle barış yapılmıştır.
B) Şah Kulu İsyanı(Bilgi): Otlukbeli Savaşı(1473) sonucunda Akkoyunlu Devleti yıkılış sürecine girmiş yerine bu bölgelerde Şah İsmail önderliğinde Şii bir devlet olan “Safevi Devleti” kuruldu. (1501) Şah İsmail tıpkı Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan gibi ülkesinden geçen kara ticaret yollarını denizlere (Akdeniz-Karadeniz) ulaştırmak gayesinde idi. Bu nedenle alevi Türkmenlerinden yararlanmak amacıyla birçok propagandacıyı Anadolu’ya gönderdi.
Halkı devlet aleyhine isyana teşvik etti. En önemlisi Teke yarım adasındaki Şah Kulu isyanıdır
Şah İsmail adamlarını Anadolu’ya gönderdi.
Amaç: Anadolu’da Şiiliği yaymak ve Anadolu’yu ele geçirmektir.
Anadolu’daki ilk büyük dinsel çatışmadır. (Sunni-Şii)
İran ile ilişkiler ilk kez başlamıştır.
OLUMLU GELİŞMELER
Bilgi: Venedikliler, Cem olayı kargaşasından yararlanarak imtiyazlarını genişlettiler. Cem’in ölümünden sonra Yeniçerilerin baskısı ile Venediklilere savaş açıldı
Osmanlı-Venedik Savaşı
(1499–1502)
Sonuç: Dalmaçya ve Mora kıyılarındaki İnebahtı, Modon, Koron ve Navarin Kaleleri Venediklilerden geri alındı
Resm-i Avarız: Olağanüstü durumlarda alınan vergidir.
II. Bayezit döneminde alınmıştır. Kurtuluş mücadelesindeki Tekâlif-i Milliye Emirleriyle benzerlik gösterir.
YAVUZ SULTAN SELİM (1512–1520)
Bilgi: Trabzon’da sancakbeyi olduğu için Şah İsmail’in politikalarını yakından takip ediyordu. Babasının takip ettiği politikaları beğenmiyordu bundan dolayı tahta çıkmak istedi. Devlet büyükleri Ahmet’i tahta çıkarmak istedi. Şehzade Selim bunu haber alınca harekete geçti. Rumeli’de kendisine sancak verilmesini istedi. Ancak bu durum kanunnamelere aykırıydı. Kefe’de şehzade olan Süleyman’dan yardım alarak Trakya’ya geldi. Devlet adamları telaşa düştü. Oyalamak için Köstendil’i sancak olarak verdiler. Buna karşılık Ahmet’i padişah yapmaya çalıştılar.
Şehzade Selim babasına karşı Baba-Oğul karıştıran ovasında savaşa girişti. Savaşı Selim kaybedip geri çekilmesine rağmen Yeniçeriler tarafından beğenilmiştir. II. Beyazıt oğlunun bu isteği üzerine tahtı oğluna bırakmıştır. Kardeşleri Korkut ve Ahmet’e sadakatlerinden emin olmak için devlet adamlarının ağzından sahte mektuplar yazdırmıştı. Daha sonra kendilerine karşı ayaklanacaklarını anlayınca önce Korkut’u sonra Ahmet’i boğdurtarak öldürtmüştür. Hükümdarlığının ilk iki yılı bu taht mücadeleleri ile geçmiştir.
Yeniçerilerin desteği ile tahta geçti
Kanunname-i Âli Osman’ı ilk uygulayan Osmanlı padişahıdır.
Çaldıran Savaşı 1514
Sebep: Şah İsmail’in Anadolu’yu ele geçirmek istemesi ve Anadolu’daki şii politikası
Sonuç:
● Tebriz’e kadar yerler ele geçirildi.
● Şah İsmail karısını, kızını ve tahtını savaş meydanında bırakarak İran içlerine kaçtı.
● Şii tehlikesi geçici bir süre sona erdi
Not: Bu durumun ortaya çıkmasında İran’ın batısının savunma açısından elverişli olmasıdır.
● İranlı bilgin ve sanatkârlardan bir
gurup İstanbul’a getirildi
Not: Bu durum Osmanlı Devleti’nin Fars kültürü etkisi altına girmesine ortam hazırladı.
Turnadağ Savaşı 1515
Sebep:Dulkadiroğulları’nın Safevileri desteklemesi ve Memlûklerle işbirliği yapması
Sonuç:Dulkadiroğulları’na son verildi
Not: Anadolu Türk siyasi birliği kesin olarak sağlandı.
Mısır Seferi 1516–1517
Sebepler
● Fatih döneminden gelen Hicaz su yolları meselesi
● Cem’i himaye etmeleri
● Ramazanoğulları, Dulkadiroğulları topraklarını himaye etmek istemesi
● Çaldıran savaşında Şah İsmail yanlısı politika takip etmesi
● Hindistan hükümdarı Şah II. Mahmut’un Osmanlı Devletine gönderdiği hediyeleri Memlûklerin el koyması
● Karamanoğullarını Osmanlıya karşı desteklemeleri
● Yavuz’un İslam dünyası liderliğini ele geçirmek istemesi
Bilgi: Ayrıca İran seferi sırasında Memlûkler, Osmanlı ordusunun Suriye topraklarından geçmesine izin vermedi Hint okyanusuna yerleşen Portekizlilere karşı Memlûklerin
başarısız olması üzerine bölge halkının Osmanlıdan yardım istemesidir
Mısır seferi iki bölümden oluşur.
a) Mercidâbık Seferi 1516
Halep civarında Kansu Gavri mağlup edildi.
Sonuç: Suriye ve Filistin Osmanlı topraklarına geçti.
Not: Mondros mütarekesinden sonra (30 Ekim 1918) bölge önce İngilizler daha sonra Fransızlar tarafından işgal edilmiştir.
b) Ridaniye Seferi 1517
Bilgi: Yavuz kışı Suriye’de geçirdi. 1517’de Sina çölünü 13 günde geçip Tomambay komutasındaki Memlûk ordusunu Ridaniye’de bir kez daha mağlup etti. Tomambay yakalanarak idam edildi.
Mısır fethedildi.
Sonuçlar
● Memlûk Devleti sona erdi. Mısır, Suriye, Filistin ve Hicaz fethedildi.
Not: Kuzey Afrika fetihleri başlanmıştır. Sokullu’nun Fas ve Tunus’u almasıyla sona ermiştir.
● Kutsal emanetler İstanbul’a getirildi
merkezi oldu
Not: İstanbul dini ve kültür merkezi oldu
● Venediklilerin Kıbrıs için Memlûklere ödediği vergi ve Baharat
yolu Osmanlıya geçti.
Not: Coğrafi keşifler nedeniyle kazançlı olmadı.
Not: Yavuz döneminde ilk defa Süveyş Kanalı projesi ortaya atılmıştır.
Not: Ancak başlarda padişahlar, halifeliğin dinsel ve siyasal yetkisini kullanmadı. Kanıt: Şeyhülislamdan alınan fetvadır.
Not: Halifeliğin siyasi yetkisi ilk kez 1774 Küçük Kaynarca antlaşması ile
I. Abdülhamit tarafından kullanılacaktır
Not:Yavuz Mısır seferi dönüşünde Ramazanoğullarını hâkimiyet altına aldı.
Bilgi: Haliç tersanesi yaptırılarak büyük bir donanma oluşturuldu.
Bilgi: Yozgat’ta Bozoklu Celal, devletin haksızlıklar yaptığını ileri sürerek isyan çıkarmıştır. İsyan çabuk bastırılmıştır. XVII. Yüzyıldaki Anadolu’da çıkan bu isyanlara Celali İsyanları denilmesinin nedeni budur.
Bilgi: Osmanlı topraklarını 2.373.000 km²’den 6.557.000 km²’ye ulaştırdı
KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN (I. SÜLEYMAN) 1520–1566
Bilgi: Osmanlı tahtında en uzun süre kalan Osmanlı Padişahıdır. (46 yıl) Yavuz döneminde dolan hazine Kanuni döneminde aynı şekilde dolamayacaktır. Çünkü bu dönemde seferler çok fazla görülecektir. 46 yıllık hükümdarlığında sadece 2.5 yıl sarayda kalmıştır. Yaptığı önemli yasalarla “Muhteşem” sıfatı ile tanınır. Osmanlı bu dönemde kültür, sanat ve uygarlık açısından zirveye ulaşmıştır. Bu dönemde Anadolu’da, Mısır’da ve Suriye’de isyanlar görülmüştür. 1566’da Zigetvar’da savaş alanında vefat etmiş iç organları orada gömülmüş, vücudu İstanbul’a getirilmiştir. İç organları savaş alanında gömülen diğer Osmanlı padişahı I.Murat’tır. (Kosova) Şiirlerindeki Mahlası Muhibbi’dir.
Canberdi Gazali Ayaklanması: Yavuz tarafından Suriye valiliğine atanan Canberdi Gazali, kısa bir süre sonra Memlûk devletini yeniden kurmak için ayaklandı. Ayaklanma 1521’de bastırıldı.
Vezir Ahmet Paşa Ayaklanması: Ahmet Paşa ikinci Vezir durumuna yükselmişti. Geleneklere göre Vezir-i azamlık makamına ikinci vezir atanırdı. Kanuni değişiklik yaparak Enderun’dan İbrahim Ağayı Vezir-i azam yaptı. Ahmet Paşa Mısır’a gönderildi. Ahmet Paşa Mısır’ gittiğinde şahsi nitelikte bir isyan çıkarıldı. Yeniçerilerin tepkisi üzerine isyan bastırıldı.
Baba Zünnun İsyanı: Vergi yüzünden ayaklanan Baba Zünnun Yozgat’ı işgal etmiştir. Üzerine gönderilen orduları yenmeyi başarmışsa da isyan kontrol altına alınmıştır.
Kalenderoğlu İsyanı: Tımarlarının elinden alınmasını bahane eden Kalender, sipahileri ile birlikte Mohaç Savaşının devam etmesiyle birlikte isyan etti. Kalender Şiilerinde desteğini almıştı. Safevilerin büyük desteği vardı. Tımarların verileceği söylenerek isyan bastırıldı.
A) Avrupa’daki Gelişmeler
1521 Belgrat’ın Fethi
Sebep:
● Macar kralı II. Lui’nin (Layoş) Kanuni’yi tebrik etmemesi ve vergi ödememesi
● Elçi olarak gönderilen Behram Çavuş’un öldürülmesi
Bilgi: II. Murat ve Fatih döneminde kuşatılmasına rağmen alınamayan Belgrat Kanuni döneminde alınmıştır
Sonuç:
●Karlofça, Salankamen ve Özerk Kaleleri alındı
●Sırbistan ve
Balkanların fethi tamamlandı.
● Macaristan’ın alınmasına ortam hazırladı.
● Avrupa’ya yapılan seferlerde üs olarak kullanıldı
1526 Mohaç Meydan Muharebesi
Sebep:
● 1524 Pavye Savaşında Fransa Kralı Fransuva’nın esir düşmesi ve Kanuni’den yardım istemesi
● Osmanlılar’ın Macaristan’ı almak istemesi
● Fransa’yı kendi yanına çekerek Haçlı Birliğini bozmak istemesi
Sonuç:
● Osmanlı himayesindeki Macar Krallığına Jan Zapola (Yanoş) getirildi.
● Budin alındı.
● Fransa Kralı Alman baskısından kurtarıldı.
Not: Alman İmparatorluğu ile aramızda tampon bölge oluşturmak için Macaristan’ı hemen Osmanlı topraklarına katmadı.
Bilgi: Macar Kralı II. Lui’nin önderliğinde Alman, Çek, İtalyan ve İspanyol askerlerinden oluşan bir ordu ile Osmanlılar Mohaç’ta mücadele ettiler. Savaş 2 saat sürdü. Macar Kralı II. Lui savaş alanında öldü. Dünyanın en kısa süren ve kesin sonuçlu savaşıdır
Bilgi:Avusturya, Jan Zapola’yı Macar Kralı olarak tanımayacaktır. Bunun üzerine Osmanlı – Avusturya savaşları yeniden başlayacaktır
1529 I.Viyana Kuşatması
Bilgi: Avusturya Arşidükü Ferdinant ölen Macar Kralı Lui’nin kız kardeşi ile evliydi. Bu nedenle Macar tahtının kendisine ait olduğunu ileri sürüyordu. Ağabeyi Alman İmparatoru Şarlken’e güvenerek ve Macar soylularının da desteğini alarak Ferdinand Budin’e girdi. Jan Zapola Kanuniden yardım istedi.
Sebep:
● Ferdinand’ın Budin’e irmesi
● Jan Zapola’nın Kanuni’den yardım istemesi
● Ferdinand’ın Macar tahtının kendisine ait olduğunu iddia etmesi
Sonuç:
● Kuşatma başarısızlıkla sonuçlandı
Bilgi: Kuşatmanın başarısız sonuçlanmasında
-Viyana’nın savunmaya elverişli
bir kale oluşu
-Kuşatma için büyük topların götürülmemesi
-Kışın erken bastırması
-Yiyecek ve cephane sıkıntısı faktörleri etkilidir.
Zaten Kanuni’nin Viyana’yı almak gibi bir niyeti yoktu.
Amaç Avrupa’ya gözdağı vermekti. Türk akıncıları şehir içlerine kadar ilerlediler. Fakat Viyana kuşatmasında başarılı olamadılar.
1532 I.Alman Seferi
Sebep: Kanuni’nin İstanbul’a dönmesini fırsat bilen Ferdinand’ın Budin’e saldırması
Sonuç:İstanbul Ant. 1533
Önemi: Avusturya ile imzalanan ilk antlaşmadır. Avusturya’ya karşı
siyasi üstünlük kuruldu
Not: Bu üstünlük III. Mehmet döneminde Haçova Savaşından sonra imzalanan 1606 Zitvatorok Antlaşması ile sona erdi. Avusturya vergi vermeyi kesti.
Bilgi: Kanuni’nin Fransa’ya dönmesini fırsat bilen Avusturya, Macaristan’a tekrar saldırdı. Budin’i kuşattı. Kanuni bunun üzerine sefere çıktı. Budin tekrar alındı. Estergon’a kadar ilerlendi. Avusturya içlerine kadar gidildi. Ferdinand ve Şarlken Kanuni’nin karşısına çıkamadı. Avusturya bunun üzerine barış istemek zorunda kaldı
Bilgi:İstanbul Antlaşması’nın
Maddeleri
● Ferdinand, Jan Zapola’nın krallığını tanıyacak
● Ferdinand, Macar topraklarından
elinde kalan yerler için yılda 30.000 düka altın vergi verecekler
● Macar Kralı Jan Zapola ile Ferdinand arasındaki anlaşmalara Kanuni’nin onaylama şartı getirildi.
● Ferdinand Macar topraklarına saldırmayacaklardı.
● Antlaşma Ferdinand’ın uyduğu sürece geçerli olacaktı.
● Avusturya Arşidükü protokol bakımından Osmanlı Vezir-i Âzamına eşit olacaktır.
“Anlaşmanın imzalanmasından sonra Osmanlı, İran ile sorunlarıyla ilgilenmeye başlamıştır.”
1541–1551 II. Alman Seferi
Sebep: Macar Kralı Jan Zapola’nın (Yanoş) ölmesi üzerine Veliaht olarak atadığı Sigismunt’u Ferdinand’ın tanımaması ve Budin’e saldırması
Sonuç: 1541’de sefere çıkan Kanuni güçlü bir orduyla Budin’e girdi. Yanoş’un oğlunu Erdel Beyliğine atayarak Macaristan’ın Osmanlılar tarafından alınan bölgesini Budin Eyaleti adıyla Osmanlı Devleti’ne bağladı.
Macaristan üç bölgeye ayrıldı.
1) Budin Beylerbeyliği: Doğrudan Osmanlı merkezi yönetimine
bağlandı.
2) Erdel Prensliği: Bağlı beylik olarak Sigismunt’a verildi.
3) Kuzey Macaristan: Vergi Karşılığında Avusturya’ya bırakıldı
Bilgi: Avusturya buna rağmen Macaristan üzerindeki haklarından bir türlü vazgeçmiyordu. Bundan dolayı Osmanlı-Avusturya savaşları uzayıp gitti. 1543’te daha önce imzalanan 1533 İstanbul antlaşması şartlarında antlaşma yapıldıysa da 1551’de yeniden savaşlar başladı Osmanlı Devletinin üstünlüğü
karşısında Ferdinant barış istemek zorunda kaldı. Yeniden İstanbul antlaşması şartlarında barış antlaşması imzalandıysa da bu durum uzun sürmedi. Kanuni Avusturya üzerine son seferine (Zigetvar) çıktı.
Bu O’nun son seferiydi…
1566 Zigetvar Seferi
Sebep: Ferdinand’ın ölümü üzerine yerine geçen Maksimilyen’in 1562’de yapılan anlaşmayı bozarak Macaristan ve Erdel’e saldırması.
Sonuç: 13. ve son seferinde Malta yenilgisinin kötü izlerini silmeyi başardı. Çok güçlü surlar olmasına rağmen, kuşatma sırasında vefat etmesine rağmen Zigetvar alındı.
B) Osmanlı-Fransız İlişkileri
I. Dönem İlişkiler
1526 Mohaç’tan sonraki süreç ve verilen kapitülasyonlar
● Coğrafi keşiflerin etkisini azaltmak ve Akdeniz ticaretini canlandırmak
● Osmanlı gümrük gelirlerini arttırmak
II. Dönem İlişkiler
1736 – 1739 Osmanlı – Rus ve Avusturya Savaşlarında
I.Mahmut döneminde arabulucu olan Fransa’ya 1535’te verilen kapitülasyonlarda “ Her iki hükümdarın saltanatı süresince geçerlidir.” Maddesi değiştirildi ve süresiz hale getirildi.
III. Dönem İlişkiler
1798’de Fransa, Osmanlı toprakları içerisinde bulunan Mısır’ı işgal etti.
Bilgi:Verilen Ayrıcalıklar 1535
Fransızlara verilen Uhud-u atik veya İmtiyaz-ı Mahsusa’da (Özel Ayrıcalıklar)
1) Fransız tacirlerinden alınan gümrük resminin diğer yabancı tacirlere nazaran daha az ve Türklerinki ile aynı olacak (% 5)
2) Fransız ticaret gemileri Osmanlı sularında serbestçe dolaşarak istedikleri limanlara girebilecek
3) Osmanlı ülkesindeki Fransızlar din ve mezheplerinde serbest olacak
4) Fransız tacirlerinin kendi aralarındaki davalara Fransa’dan gönderilen yargıç bakacak
5) Fransız tacirleri ile Türkler arasındaki davalara Türk mahkemeleri bakacak mahkemelerde bir Fransız tercüman bulunacaktır.
6) Fransa’da ölen bir tacirin malı yada Türk sularında batan bir geminin mal ve eşyası Fransa’daki varislerine verilecekti.
7) Türk tacirleri de bu haklardan Fransa topraklarında ve denizinde yararlanabilecek
8) Bu imtiyazlar ancak antlaşmayı imzalayan hükümdarların saltanatı süresince geçerlidir
C) İran İle İlişkiler
Bilgi: Çaldıran Savaşından bu yana İran Anadolu’da bölücü faaliyetlerine devam etti. Bu dönemde batıda Avusturya ile mücadele ederken İran her
fırsatta Osmanlıya saldırmıştır. Kanuni Avusturya ile yapılan barıştan sonra İran üzerine yürüdü. Ancak İran Şahı Tahmasb’ta Osmanlıların karşısına çıkmaya cesaret edemedi. Sefer hem İran hem de Irak üzerine yapıldığı için Irakeyn seferi adı verilmiştir. Irakeyn seferi sonucu Tebriz, Azerbaycan ve Bağdat alındı. (1534) Kendisine “Bağdat Fatihi” unvanı verildi.
I. İran Seferi (1534)
Sebep: ●Şah İsmail’in oğlu Tahmasb’ın tahta
geçtikten Doğu Anadolu sınırlarına saldırması
●Kanuni’nin hükümdarlığını Tahmasb’ın
tebrik etmemesi
● Doğu Anadolu’daki aşiret reislerinin
kışkırtması
Sonuç: ●Tebriz ve Bağdat alındı.
●Bağdat körfezinin batısındaki Arap kabileleri
Osmanlı hâkimiyetine girdi.
●Bağdat’ta tımar sistemi uygulandı.
II. İran Seferi (1548)
Sebep: Kanuni’nin Avusturya üzerinde seferlerle
uğraşırken Şah Tahmasb’ın Tebriz, Nahçıvan,
Van ve Erivan kalelerini geri alması
Sonuç: Van ve Tebriz geri alındı.
Doğu Anadolu’da yeniden denetim sağlandı.
İlk kez Azerbaycan alındı.
III. İran (Nahçıvan) Seferi (1553)
Sebep: Kanuni’nin Avusturya ile savaş halinde
olmasından yararlanan Tahmasb saldırıya
geçti ve Erzurum’u kuşattı. Tahmasb İran
içlerine kaçtı.
Sonuç: Erivan, Karabağ ve Nahçıvan geri alındı.
Şah’ın barış istemesi üzerine Amasya
Antlaşması imzalandı.
Amasya Antlaşması 1555
1) İran hacılarının güvenliği sağlanacak
2) Doğu Anadolu, Bağdat, Revan, Tebriz Osmanlılara kalacak
3) Her iki devlet birbirinin güvenliğini sağlayacak
4) İran Osmanlı topraklarında Şii propagandası yapmayacak
Önemi
●İran ile yapılan ilk resmi antlaşmadır.
●Şam ve Kudüs’ten sonra Bağdat’ta Osmanlıya bağlandı.
●Basra Körfezine ulaşılarak Hint Okyanusu ile bağlantı kuruldu.
●Kanuni’ye “Bağdat Fatihi” unvanı verildi.
●İlk din barışıdır. Doğu Anadolu’nun güvenliği sağlandı.
D) Denizlerdeki Gelişmeler
1522 Rodos’un Fethi
Sebep: Sen Jan şövalyelerinin Hıristiyan korsanlara yataklık yaparak Akdeniz ticaretini baltalamasıdır.
Sonuç: Kanuni şiddetli bir kuşatma
sonucu Rodos’u fethetti. Şarlken Saint-Jean (Sen-Jan) şövalyelerini Malta adasına yerleştirdi. Dönüşte Bodrum da fethedilmiştir.
Önemi: Ege Denizi bir Türk gölü haline geldi.
1533 Cezayir’in Osmanlı’ya Bağlanması Barbaros Hayrettin Paşa(Hızır Reis) kaptan-ı deryalığa getirildi ve Barbaros Cezayir beylerbeyi oldu.
1537 Korfu Kuşatması: Kaptan-ı deryalığa getirilen Barbaros Hayrettin Paşa Venediklilerin elinde bulunan Korfu’yu kuşattı. Ancak kayıpların fazla verilmesi nedeniyle kuşatma kaldırıldı.
1538 Preveze Deniz Zaferi
Bilgi: Osmanlının Avusturya ve Roma Germen imparatoru ile savaş halinde olması, Osmanlının Ege Denizi hâkimiyeti, Korfu’daki Osmanlı kuşatmasının başarısız olması gibi nedenlerle
Venedik, Ceneviz, Malta, İspanya ve Portekiz hükümetleri büyük bir haçlı donanması oluşturmuşlardı. Andrea Dorya komutasındaki haçlı donanması 602 parçaydı. Barbaros Hayrettin Paşa donanması ise 122 parçaydı. Haçlı donanması Preveze önlerinde Osmanlı donanması tarafından mağlup edildi. Venedikliler Osmanlılara 300 000 altın savaş tazminatı ödedi.
Bilgi: 16. yüzyıl başlarında Portekizliler Kızıldeniz ve Hint Okyanusuna doğrudan ulaşan Ümit Burnu yolunu bulmuşlardı. Bu yolun bulunması Osmanlıların Baharat yoluna büyük bir darbe vurmuştu. Bunun yanında
Portekizliler;
● Hindistan’da sömürgeler kurarak Müslümanların ticaretine engel oldular
● Kızıl Deniz yoluyla hacca giden Müslümanlara saldırmışlardır.
● Gücerrat Hanlığının yardım istemesi ve Baharat yolunun güvenliğini sağlamak amacıyla Kanuni Hint seferlerine başladı.
I. Hint Deniz Seferi (1538)
Hadım Süleyman Paşa Süveyş tersanesinde hazırlanan donanma ilk Hint seferine çıktı. Osmanlı kuvvetleri Aden’i aldı, Hindistan’ın batısına ulaştı. Gücerrat Hanlığının yeteri kadar destek vermemesi aynı zamanda erzak ve cephanenin azalmasıyla geri dönüldü.
II. Hint Deniz Seferi (1551)
Piri Reis Kızıl Deniz’i geçerek Hint Okyanusuna açıldı. O sırada Portekiz donanmasının Hürmüz Boğazını kapamak istediğini duyunca donanmayı Basra’da bırakarak Süveyş’e döndü. Piri Reis’in bu korkak hareketi Kanuni tarafından idam edilmesine neden olmuştur. Kitab-ı Bahriye adlı ünlü coğrafya kitabı ve dünya haritasını kitabı ve dünya haritasını
günümüzdeki yaklaşık şekliyle çizmiştir
III. Hint Deniz Seferi(1552)
Murat Reis Hürmüz Boğazında Portekizlilere ağır kayıp verince Basra’ya geri döndü.
IV. Hint Deniz Seferi(1553)
Seydi Ali Reis her ne kadar Portekizlilere karşı başarılı olduysa da çıkan fırtına nedeniyle okyanuslara dayanıklı olmayan gemilerimizin çoğu battı. Hindistan’a ulaştığında karadan İstanbul’a kara yoluyla geldi. Gördüklerini Mirat’ül Memalik adlı eserinde anlattı
Başarısızlığın Nedenleri
Seferlere gereken önemin verilmedi
Osmanlı donanmasının okyanus şartlarına uygun olmaması
Devlet adamları ve komutanların çok fazla dirayetli olmaması
Portekiz donanmasının güçlü ve okyanuslara dayanıklı olması
Gücerrat Hanlığının Osmanlıya yardımcı olmamasıdır.
Hint Deniz Seferleri Sonuçları
Türk gemilerinin açık denizlere uygun olmadığı anlaşıldı.
Hindistan’da Portekiz egemenliği kesinleşti.
Arap yarım adası Osmanlı denetimine girdi.
Kızıldeniz ve Basra Körfezi yabancı güçlere kapatıldı.
Yemen, Eritre, Sudan sahilleri ve Habeşistan’ın bazı kısımları Osmanlı topraklarına katıldı.
1551 Trablusgarp’ın Fethi: Trablusgarp Malta şövalyelerinin elindeydi. Turgut Reis Trablusgarp’ı ele geçirdi. Bu başarısı üzerine Kanuni, Turgut Reis’i Trablusgarp Beyliğine getirdi.
1560 Cerbe Deniz Savaşı: Turgut Reis’in İspanyolların elinde bulunan Cerbe adasını kuşatması üzerine Andrea Dorya komutasında Haçlı Donanması Cerbe önlerine geldi. Preveze’den sonraki en büyük deniz savaşı zaferle sonuçlandı.
Aynı zamanda Preveze’nin devamı niteliğinde sayılır
1565 Malta Seferi
Sebep: Malta’ya yerleşen Rodos şövalyelerinin Osmanlı gemilerine saldırması
Gelişim: Turgut Reis komutasında Osmanlı donanması Malta’yı kuşatma altına aldı. Kuşatma sırasında Turgut Reis şehit düştü. Bunun ardından kuşatma kaldırıldı. Kanuni bu olumsuzluğun izlerini silmek için 1566’da Zigetvar seferine çıktı. Ancak sefer sırasında hastalanarak Kanuni de vefat etmiştir.
Kanuni Döneminin Başarısız Seferleri
1) 1529 I. Viyana Kuşatması
2) 1537 Korfu Kuşatması
3) 1538–1553 Hint Deniz Seferleri
4) 1565 Malta Seferi
SOKULLU MEHMET PAŞA (1564 – 1579)
●Kanuni’nin son iki yılı, II. Selim, III. Murat’ın ilk beş yılında Vezir-i Azamlık yapmıştır. II. Selim (1566–1574) III. Murat(1574–1579)
●Bosna’nın Sokoloviç köyünde olup Hırvat Kökenlidir. Enderun’da yetişmiştir.
●II. Selim ordunun başında sefere çıkmayan ve İstanbul’da ölen ilk Osmanlı padişahıdır. Ordunun başında sefere çıkan son padişahı ise II. Mustafa’dır.
1566 Sakız Adasının Fethi
Sebep:
● Adadaki korsanların Ege ve Akdeniz’de korsan faaliyetleri
● Malta kuşatmasında Cenevizlilerin Malta’nın yanına gitmesi
Sonuç: Piyale Paşa Kaptan-ı Derya komutasındaki donanma tarafından ada savaşsız alınmıştır.
Önemi: Ege kıyılarının güvenliği sağlandı.
1568 Yemen’in Fethi
Sebep: Hint deniz seferleri sırasında Yemen alınmıştı. Yemen İmamı Mutahhara isyanı otoriteyi bozdu
Sonuç: Özdemiroğlu Osman Paşa, Mısır Valisi Koca Sinan Paşa’nın yardımıyla isyanı bastırdı. Yemen’i kesin olarak Osmanlı ülkesine bağladı.
Bilgi: II. Selim’in ölümü üzerine III. Murat tahta çıkmıştır.
1569 Süveyş Kanalı Projesi
Sebep:
●Coğrafi keşifler nedeniyle önemini yitiren Akdeniz ticaretine yeniden canlandırmak
komutasındaki donanma tarafından ada savaşsız alınmıştır.
Önemi: Ege kıyılarının güvenliği sağlandı.
Bilgi: Sokullu Mehmet Paşa Mısır Beylerbeyliğine ferman gönderdi. Ancak bilinmeyen bir nedenle projeye başlanamamıştır. Bu projeyi ilk defa Yavuz Sultan Selim ortaya atmıştır.
Sonuç: Proje başarıya ulaşamamıştır.
Not: Bu proje 1869’da Sultan Abdülaziz döneminde İngilizlerin desteği ile gerçekleşmiştir
1569 Don-Volga Projesi
Sebep:
● İpek yolunu canlandırmak
● Karadeniz ticaretini canlandırmak
● Rusların Karadeniz’e inmesini engellemek
● İran’ı donanma yoluyla vurmak
● Orta Asya’daki Türk hanlıklarına ulaşmak
Sonuç: Projenin 1/3’ü gerçekleştirildiği halde Rus saldırıları, ekonomik nedenler, devletin ileri gelenleri tarafından desteklenememesi gibi nedenlerle başarıya ulaşamadı.
Not: Bu proje 1953’te Sovyet Rusya tarafından gerçekleştirilmiştir.
Bilgi: İznik gölü, Sakarya nehri, Sapanca gölü ve Marmara Denizi bağlantısını kurarak Karadeniz ile Marmara arasında bir deniz yolu açmak istemiştir. Mimar Sinan bu proje ile görevlendirilmişse de sonuçsuz kalmıştır.
1570 Kıbrıs’ın Fethi
Sebepler
● Doğu Akdeniz’de tam hâkimiyet sağlanamaması
● Kıbrıs’taki Venediklilerin Osmanlı ticaret gemilerine zarar vermesi
Bilgi: II. Selim’in isteği üzerine Lala Mustafa Paşa tarafından kuşatılarak alındı.
Sonuç:
● Doğu Akdeniz’in güvenliği sağlandı.
● Doğu Akdeniz Osmanlıya bağlandı.
●Kıbrıs,Beylerbeyliği haline geldi.
Not: 1878’de Kıbrıs Kıbrıs İngilizler tarafından işgal edilmiştir.
