Происхождение земли. Теория литосферных плит

Toshkent Arxitektura-Qurilish instituti Bino va inshootlar Qurilishi Fakulteti 22-21 Guruh talabasi Xoltursunov Shoolimning Injenerlik Geologiyasi Fanidan Tayyorlagan Mustaqil ishi

• Tekshirdi: A.Sodiqov

YERNING PAYDO BO’LISHI, SHAKLI VA O’LCHAMLARI

REJA:

• 1.Yerning kelib chiqishi bo’yicha ilmiy tasavvurlar;
• 2. Yer sayyorasining geologik tarixi;
• 3. Kontinental Siljish.

Yerning kelib chiqishi haqidagi farazlar:

• Yassi dunyoning ilohiy yaratilishi
• Haqidagi afsonalar.
• Yer-koinotning markazi- dunyoning geosentrik tizimi.
• Yer quyosh atrofida aylanadigan oddiy sayyora-dunyoning geotsentrik tizimi

• Nemis olimi Per Laplas va Immanuel Kant quyosh sistemasi abadiy mavjud emasligiga ishonishgan va uning ajdodi issiq gaz tumanligi bo’lib, u tekis shar shaklida bo’lib, markazdagi zich yadro atrofoda asta sekin aylanadi.
• Yer sovituvchi sayyora. Dastlab ichida erigan moddalar mavjud bo’lib, u dastlab yer toji deb ataladigan qobiq bilan qoplangan.

• Savet olimi O.Shmidt quyosh gaz va chang bulutidan o’tib, uning bir qismini o’zi bilan birga olib keladi. Dastlabki tumanlikning moddasi sovuq edi. Ularning isishi keyinchalik siqilishi va quyosh energiyasining kirib kelishi natijasida sodir bo’ldi, keyin esa isitish gazlari ajralib chiqdi.
• Shunday qilib, Yer hech qachon to’liq erish bosqichidan o’tmagan va dastlab sovuq jism bo’lgan .

• Ingliz astofizigi Fred Xoylning nazariyasiga ko’ra, Quyoshning o’ta yangi yulduz sifatida portlagan qo’shaloq yulduzi bor edi. Parchalarning ko’p qismi kosmosga olib ketildi, kichikroq qismi Quyosh orbitasida qoldi va sayyoralar hosil bo’ldi.
• Barcha gipotezalar bu fikirga to’g’ri keladi. Materyaning bir bo’lagidan sayyoralar hosil bo’lgan . Sayyoralarning taqdiri turli yo’llar bilan rivojlangan.

Yer Sayyorasining geologik tarixi

• Birlamchi sovuq yerning shakillanishi( 6-7 mlyd.yil )

• Yer osti qatlamlarini isishi

• Yer ostidagi lavalarning katta miqdorda to’kilishi

• Asosoiy atmosferaning
• shakillanishi

• Yerning birlamchi qobig’ining
• shakillanishi

• Birlamchi okean(Gidrosfera)ning
• shakillanishi (4.5 – 5mlyd.yil)

• Sovuq yerning shakillanishi

• Siqilish tufayli yer osti qatlamining
• asta sekin isishi

• Yer osti qatlamlarining isishi

• Lavaning qattiqlashishi va birlamchi
• yer hosil bo’lishi

• Gazlar emissiyasi

• Birlamchi atmosferaning shakillanishi

• Atmosferaning sovishi

• Ilk okeanning shakillanishi

Yerning ichki tuzilishi

• materik (30-70 km, 3 qatlam)
• Yer qobig’i
• okean (5-10 km, 2 qatlam )
• tashqi ( Т= + 2000 С)
• mantiya
• ichki (Т= + 3000 С)
• tashqi(Т = + 3500 С)
• yadro
• ichki (Т = + 6000 С)

Litosfera plitalari nazariyasi qoidalari:

• Litosfera qalinligi 200 km gacha bo’lgan 7 ta yirik plitalardan iborat.
• Plitalar bir-biriga nisbatan gorizontal harakatlanadi (plitalar mantiyadan yengilroq va unung yuzasi bo’ylab harakatlanadi).
• Litosfera plitalarining chegaralari okeanlarda o’rta okean tizimlari bo’ylab, qit’alarda esa tog’ kamarlari bo’ylab o’tadi. Litosfera plitalari orasidagi chegara hududlari seysmik kamarlar deb ataladi

Litosfera plitalari nazariyasi- Kontinental siljish:

• Nemis geofizigi A.Vegener o’zining “Materiklar va okeanlarning kelib chiqishi” kitobida shunday yozadi: “1910 yilda qitalarni siljitish g’oyasi birinchi marta xayolimga keldi... Dunyo xaritasini o’rganayotganda, Atlantika okeanining ikkala tomonidagi konturlarini ko’rib men o’xshashlikdan hayratda qoldim.

• Pangeya

• Lavraziya

• Gondvana

• Shimoliy
• Amerika

• Yevroosiyo

• Afrika

• Avstra-
• liya

• Janubiy
• Amerika

• Antrak-tida

• Mantiyaning yuqori qismida materiya oqib o’tib, litosfera bo’limlarining
• Vertikal va gorizontal harakatlarini keltirib chiqaradi, bu esa qatlamlarning
• Harakatiga olib keladi.