Türk Halk Müziğinde Ayaklar

B. Nazlı YALDIR


Müzik




Türk Halk Müziğinde Ayaklar




Türk Halk Müziğinde Ayaklar

Halk müziğinin ezgisel yapısındaki en belirgin özellik, ezgilerin modal bir yapı göstermesidir. Türk sanat musikisinde kullanılan beylik aranağme karşılığı olarak giriş müziği anlamında kalıp ezgi şekillerine "ayak" denildiği gibi yine âşık sazında sap üzerinde bir sesin kendisine "baş perde", bir sekizli tizine de "ayak perde" adları verilmektedir.

Türk halk musikisinde ayakların çokluğu coğrafi açıdan yöreselliğe dayanmaktadır. Her yörenin saz şairlerinin o yöre için verdikleri isimler farklıdır. Ne kadar yöre varsa o kadar da ayak ismi vardır. Dolayısıyla her birinin ayrı ayrı tetkik edilmeleri çok zordur

Türk Halk Müziğinde yaygın olarak kullanılan ve adlandırılmış belli başlı ayaklar şunlardır:

• 
  Maya
  
• 
  Hüseyni
  
• 
  Kerem
  
• 
  Abdal
  
• 
  Garip
  
• 
  Kalender
  
• 
  Azeri
  

1)Maya Ayağı
Türk Halk Müziğimizde ana dizi olan maya dizisi la-mi beşlisi içerisinde seyreder. Yurdumuzun her yöresinde kullanılır. Fakat doğuya gidildikçe daha çok rastlanır.

2)Hüseyni Ayağı
Hüseyni terimi, Türk Halk ve Türk Sanat Müziğinde aynı adla anılır. Dizisi incelendiğinde, maya dizisinin devamı olduğu görülür. Yurdun her yöresinde en sık kullanılan ayaklardan biridir. la ve la aralığında sib2 ve fa# alır

3)Kerem Ayağı
Adını Aşık Keremden alan bu ayak çeşitli biçim ve dizelerde karşımıza çıkmaktadır. Engin Kerem, Kesik Kerem ve Yahyalı Kerem olmak üzere üç türü vardır.
Kerem dizisinde türkülere çoğunlukla ege ve güney Anadolu’da rastlanmaktadır. la ve la aralığında sib2 dob ve fa # alır.

4)Abdal Ayağı
Anadolu’da sayısı az, göçebe bir halk kitlesine abdal deniliyor. Yurdumuzda davul-zurna ile düğün yapmak bunlara mahsustur. Anadolu Abdallarının son kuşağı diyebileceğimiz, Kırşehir’in keskin yöresine yerleşmiş, zurnadan çok bağlama çalan ve söyleyen yöresel sanatçılar vardır. Abdal dizisindeki ezgileri incelediğimizde iki değişik dizi karşımıza çıkar: Aydos ve bozlak dizileri; ancak aralarında tavır açısından pek fark olmadığı için her ikisi de abdal ayağı olarak anılır.
Aydos dizisi: la-la aralığında sib2 mib ve fa # alır.
Bozlak dizisi: la-la aralığında sib2 ve mib alır.

5)Garip Ayağı
Güney doğu illerimizden Urfa ve Gaziantep yöresindeki ezgilerin büyük bir çoğunluğu bu ayaktadır. Adını Âşık Garipten aldığı söylenmektedir. Başka bir söylentiye göre de ilk dörtlüsü içinde oluşan, artık ikili aralığının insan üzerinde bıraktığı dokunaklı, hüzünlü hava bu adla anılmasına neden olmuştur. la-la aralığında sib ve do # alır

6)Kalender Ayağı
Bu dizinin eziklik, çaresizlik, perişanlık havası taşıdığı görülür ve adının buradan geldiği sanılır. Bu dizide pek fazla eser yoktur. la-la aralığında sib2 ve reb alır.

7)Azeri Ayağı
Azeri Ayağına Elâzığ’da ısfahan, Urfa’da ise geleneksel sanat müziğinde olduğu gibi segâh adları verilmektedir. Çoğunlukla Azeri ezgiler bu ayaktan olduğu için bu ad verilmiştir. si-si aralığında mib ve fa # alır.