1 – mavzu: Tilning sistema ekanligi. Sistema va struktura. Til sistemasining ichki tuzilish xususiyati. Fonetika va fonologiyaga oid g‘oyalar. Rus va chet el fonologik maktablari. O‘zbek (rus) tilshunosligida fonetika va fonologiya


Hozirgi o‘zbek adabiy tili vokalizmi tizimi quyidagi oppoziyasiyalarni o‘z ichiga oladi



Yüklə 0,54 Mb.
səhifə13/18
tarix09.05.2023
ölçüsü0,54 Mb.
#126658
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18
1 – mavzu Tilning sistema ekanligi. Sistema va struktura. Til s (1)

Hozirgi o‘zbek adabiy tili vokalizmi tizimi quyidagi oppoziyasiyalarni o‘z ichiga oladi:

  • Hozirgi o‘zbek adabiy tili vokalizmi tizimi quyidagi oppoziyasiyalarni o‘z ichiga oladi:
  • 1. Tilning uch darajali ko‘tarilish belgisiga ko‘ra:
  • a) i (yuqori tor unli) - e (o‘rta keng unli)= i-e oppozitsiyasi;
  • b) e (o‘rta keng unli) – a (quyi keng unli) = e-a oppoziyasiyasi;
  • d) i (yuqori tor unli) - a(quyi keng unli) = i-a oppoziyasiyasi;
  • g) u (yuqori tor unli)- o‘ (o‘rta keng unli) = u-o‘ oppoziyasiyasi;
  • d) o‘ (o‘rta keng unli)-o (quyi keng unli)qo‘-o oppoziyasiyasi;
  • e) u (yuqori tor unli)-o (quyi keng unli)qu-o oppoziyasiyasi;
  • 2. Lablanish-lablanmaslik belgisiga ko‘ra:
  • a) i (lablanmagan) - u (lablangan) = i-u oppoziyasiyasi;
  • b) e (lablanmagan)-o‘ (lablangan) = e-o‘ oppoziyasiyasi;
  • d) a (lablanmagan) - o (lablangan) = a-o oppoziyasiyasi.

Shuni alohida ta'kidlash kerakki, fonologik oppozitsya turli til tovushlarini qarama-qarshi qo‘yishiga asoslanmaydi, chunki u muayyan bir tilning struktiraviy birligidir va shu tilning o‘zigagina xizmat qiladi. Boshqa til tovushlaridan muayyan til, masalan, o‘zbek tili tarkibida oppozsya hosil qilish uchun u shu til tizimidagi kvaziomonimlar tarkibida qo‘lanadigan darajaga ko‘tarilgan bo‘lishi shart. Masalan, arab tilining "f"undoshi o‘zbek tilinig "p" undoshi bilan zidlanish hosil qilish darajasiga ko‘tarilgan deyish mumkin, chunki shu ikki undoshdagi farqlovchi belgi (sirg‘alish-portlash belgisi) o‘zbek tilidagi sof va sop minimal juftligida fonologik vazifa bajarmoqda

  • Shuni alohida ta'kidlash kerakki, fonologik oppozitsya turli til tovushlarini qarama-qarshi qo‘yishiga asoslanmaydi, chunki u muayyan bir tilning struktiraviy birligidir va shu tilning o‘zigagina xizmat qiladi. Boshqa til tovushlaridan muayyan til, masalan, o‘zbek tili tarkibida oppozsya hosil qilish uchun u shu til tizimidagi kvaziomonimlar tarkibida qo‘lanadigan darajaga ko‘tarilgan bo‘lishi shart. Masalan, arab tilining "f"undoshi o‘zbek tilinig "p" undoshi bilan zidlanish hosil qilish darajasiga ko‘tarilgan deyish mumkin, chunki shu ikki undoshdagi farqlovchi belgi (sirg‘alish-portlash belgisi) o‘zbek tilidagi sof va sop minimal juftligida fonologik vazifa bajarmoqda

Yüklə 0,54 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin