1 – mavzu: Tilning sistema ekanligi. Sistema va struktura. Til sistemasining ichki tuzilish xususiyati. Fonetika va fonologiyaga oid g‘oyalar. Rus va chet el fonologik maktablari. O‘zbek (rus) tilshunosligida fonetika va fonologiya



Yüklə 0,54 Mb.
səhifə17/18
tarix09.05.2023
ölçüsü0,54 Mb.
#126658
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18
1 – mavzu Tilning sistema ekanligi. Sistema va struktura. Til s (1)

2. Akkomodatsiya - turli kategoriyalardagi tovushlarning , masalan , unli bilan undoshning o‘zaro ta'siri tufayli yuzaga keladigan moslashuv. Masalan : kisht ( k'sht : " i " ning old qator ottenkasi , u sayoz til orqa " k " undoshiga moslashgan ) - qish ( qo‘sh : " i " ning orqa qator ottenkasi , u chuqur til orqa " q " undoshiga moslashgan ). Ba'zan unli undoshga emas , aksincha , undosh unliga moslashadi . Masalan , lab-tish ( labio-dental ) " f " undoshi lablashgan " u " unlisi ta'sirida lab-lab " f " ga aylanishi mumkin . Qiyos qiling : faqat ( " f " - lab-tish ) , nufuz ( " f " - lab-lab ) , aft ( " f " - lab-tish ) - ufq ( " f " - lab-lab ) , saf ( " f " - lab-tish ) - tuf ( " f " - lab-lab ) kabi .

  • 2. Akkomodatsiya - turli kategoriyalardagi tovushlarning , masalan , unli bilan undoshning o‘zaro ta'siri tufayli yuzaga keladigan moslashuv. Masalan : kisht ( k'sht : " i " ning old qator ottenkasi , u sayoz til orqa " k " undoshiga moslashgan ) - qish ( qo‘sh : " i " ning orqa qator ottenkasi , u chuqur til orqa " q " undoshiga moslashgan ). Ba'zan unli undoshga emas , aksincha , undosh unliga moslashadi . Masalan , lab-tish ( labio-dental ) " f " undoshi lablashgan " u " unlisi ta'sirida lab-lab " f " ga aylanishi mumkin . Qiyos qiling : faqat ( " f " - lab-tish ) , nufuz ( " f " - lab-lab ) , aft ( " f " - lab-tish ) - ufq ( " f " - lab-lab ) , saf ( " f " - lab-tish ) - tuf ( " f " - lab-lab ) kabi .

O‘zaro ta'sirda bo‘lgan tovushlarning bir-biriga nisbatan oldin yoki keyin kelishiga ko‘ra akkomodatsiya quyidagi ikki turga bo‘linadi :

  • O‘zaro ta'sirda bo‘lgan tovushlarning bir-biriga nisbatan oldin yoki keyin kelishiga ko‘ra akkomodatsiya quyidagi ikki turga bo‘linadi :
  • a) progressiv akkomodatsiya. Bunda oldingi tovush keyingi tovushga ta'sir qiladi : kulmoq so‘zida sayoz til orqa " k " undoshi orqa kator " u " ni old qator " ? " ga aylantirgani kabi . Qiyos qiling : qul ( " u " - orqa qator unli ) - kul ( " ? "- old qator unlisi ) ; qo‘l (- orqa qator "o" unli ) - ko‘l ( " o‘ " old qator " ? " unlisi) ;
  • b) regressiv akkomodatsiya. Bunda keyingi tovush oldingi tovushga ta'sir qiladi. Masalan : to‘k so‘zida sayoz til orqa " k " undoshi orqa qator " o‘ " unlisini old qator " o‘ " ga aylantiradi. Assimilyasiyada bo‘lganidek , akkomodatsiyada ham fonemaning kombinator ottenkasi yuzaga keladi.

Yüklə 0,54 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin