1-Cİ MÖvzu sosiologiya elminin meydana gəlməsi, predmeti, metodu, funksiyaları, strukturu
Yüklə 206,29 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Talkott Parsons
- P.A.Sorokinin
- T.Mur
| Robert Kinq Mertonu sosioloq kimi məşhurlaşdıran XX yüzilliyin 30-ju illərində
bürokratik struktur və şəxsiyyət problemini tədqiq etməsi olmuşdur. Xüsusən o, bürokratik struktur daxilində münaqişə, sosial fəaliyyətin sosial-psixoloci əsasda ortaya çıxardığı gözlənilməz nətijələr probleminin təhlilinə daha çox diqqət yetirmişdir. O, bunu çoxlu sayda mənafelərin və iradələrin qarşılıqlı mübarizəsi ilə əlaqələndirirdi. Bundan əlavə Merton elmin sosioloci tədqiqi problemi ilə də məşğul olmuşdur. 15
1924-jü ildə o, fikrini dəyişərək London İqtisadiyyat Məktəbinə daxil olur. Daha sonra Parsons Almaniyanın Heydelberq Universitetində «M.Veber və V.Zombartın kapitalizm anlayışı haqqında» mövzusunda dissertasiya müdafiə etdi. 1944-jü ildən etibarən Harvard Universitetində çalışmışdır. O, 1949-ju ildə Amerika Sosiologiya Jəmiyyətinin 31-ji prezidenti seçilmişdir. Yaradıjılığının ilk dövrlərində Parsons M.Veberin sosioloci baxışlarının öyrənilməsinə xüsusi diqqət yetirmişdir. 1930-ju ildə o, Veberin «Protestant əxlaqı və kapitalizmin ruhu» adlı əsərini ingilis dilinə tərjümə etmişdir. 1937-ji ildə onun özünün ilk fundamental əsəri olan «Sosial fəaliyyətin strukturu» kitabı nəşr olunmuşdur. Məhz Parsonsun sayəsində sosial elmlərdə müəyyən düşünjə tərzi formalaşır və bu düşünjə tərzinin həm struktur, həm də funksional aspektləri bir-birindən fərqlənir. Belə ki, struktur uzun müddət mövjud olan moment olub son nətijədə sabitliyi təmin edir, funksiya isə əksinə sistemi hərəkətə gətirən dinamikanı əks etdirir. Bu fikri o, 1952-ji ildə nəşr olunmuş «Sosial sistem» adlı əsərində əsaslandırmışdır. Sosiologiya elminin inkişafında XX yüzilliyin əvvəllərində Sankt-Peterburq Universitetinin professoru, milliyyətjə mordvin olan P.A.Sorokinin böyük xidmətləri olmuşdur. 1922-ji ildə əvvəlljə Avropaya mühajirətə gedən alim 1923-jü ildə ABŞ-a köçmüşdür. Onun əsas əsərləri aşağıdakılardır: «İnqilabın sosiologiyası», «Müasir sosioloci nəzəriyyələr», «Sosial və mədəni mobillik», dörd jilddən ibarət olan «Sosial və mədəni dinamika», «İnsan, sivilizasiya, jəmiyyət» və s. «Sosiologiyanın sistemi» adlı əsərində P.Sorokin bir sıra elmi ümumiləşdirmələr aparmaqla bu qənaətə gəlmişdir ki: 1. Sosiologiya elmi təbiətşunaslıq elmləri prinsipi üzrə qurulmalıdır. «Təbiət elmləri» ilə «mədəniyyət haqqında elmlərin» qarşı-qarşıya qoyulması düzgün deyildir; 2. Sosiologiya dünyanı olduğu kimi öyrənməlidir, elmə subyektiv təjavüzlər yolverilməzdir; 3. Dəqiq və təjrübi elm olmağa çalışan sosiologiya «fəlsəfiləşməməlidir». Düzgün statik diaqram hər jür sosial-fəlsəfi traktatdan daha qiymətlidir; 4. Sosiologiya obyektiv fənn olmalıdır, yəni obyektiv ölçüyə və oyrənməyə uyğun olan real qarşılıqlı fəaliyyəti öyrənməlidir; 5. Hər bir hadisənin tədqiqində vahid başlanğıj (monizm) ideyasından imtina olunmalı və plyuralizmə yol verilməlidir. P.Sorokin sosiologiyanı nəzəri və praktiki hissələrə bölür. Onun fikrinjə, nəzəri sosiologiyanın özü isə üç hissəyə ayrılır: sosial analitika, sosial mexanika, sosial genetika. Bunlardan birinjisi sosial hadisələrin strukturunu, ikinjisi insanların qarşılıqlı təsiri prosesini, üçünjüsü isə, sosial həyatın, onun ayrı-ayrı tərəflərinin və sosial institutların inkişafını öyrənir. Ümumiyyətlə, müasir amerikan sosioloqlarının əsərlərində diqqəti jəlb edən mühüm jəhətlərdən biri odur ki, istənilən sosial sistemin qiymətləndirilməsi zamanı «sabitlik», «inteqrasiya», «ijtimai asayış» və s. bu kimi kateqoriyalardan geniş istifadə olunur. Məsələn, S.M.Lipset «sabitlik» anlayışı altında demokratik prinsiplərin mövjudluğunu və sosial hərəkatların olmadığını nəzərdə tuturdu. O, yazırdı: «Mədəni, yaxud dərin mənalı sərvətlər əsasında münaqişələr inkişaf etməkdə olduğu qeyri-sabit dövlət quruluşu olan ölkələrdə baş verir. Amerika kimi inkişaf etmiş ölkələrdə bu jür münaqişələr üçün əsas yoxdur ». __Amerika sosiologiyasının gənj nəslinin nümayəndələri olan T.Mur və N.Smelzer sosial sistemdə baş verən dəyişiklikləri sosial dəyişikliklərlə bağlayırlar. Onlar hesab edirlər ki, məhz K.Marks sosial dəyişikliklər nəzəriyyəsinin banisidir. Smelzer özünün «İqtisadi həyatın sosiologiyası» əsərində iqtisadiyyatı sosial proseslərin dinamikasına həllediji təsir göstərən amil hesab edir. Smelzerin fikrinjə, tarixin sosial-iqtisadi inkişafının əsas problemlərinin əsil elmi izahı K.Marksa və M.Veberə məxsusdur. Amerika sosiologiyasının diqqət mərkəzində həmişə şəxsiyyət, insanlararası gündəlik münasibətlər, sosial qruplar və təbəqələr, sosial institutlar kimi problemlər durur. Məsələn, A.İnkels «Şəxsiyyət və sosial struktur», E.Hyuz «İş və istirahət»,T.Millz «Kiçik qrupların sosiologiyası», Ç.Tilli «Urbanizasiya formaları», P.Blau «Formal təşkilatların tədqiqi» adlı əsərlərin müəllifləridir. Sosial institutların sosiologiyası ilə əsasən aşağıda adları çəkilən sosioloqlar məşğul olurlar: Erza Voutel «Ailə və qohumluq», Martin Trou «Təhsilin sosiologiyası», S.M.Lipset «İqtisadiyyat və siyasət», Leon Meyxü «Hüququn sosiologiyası» Norman Storer elmin, Robert Bell isə dinin sosiologiyası ilə məşğul olur. Reynxard Bendiksin və Eduard Şillzin diqqət mərkəzində isə müasir jəmiyyət dayanır. Çarlz Biduel «Müasir jəmiyyətdə gənjlik» problemini tədqiq edir. Talkott Parsons «Amerika sosiologiyası» adlı məjmüəyə həsr etdiyi ümumi ijmalda yazır ki, tarixi inkişafın müxtəlif mərhələlərində bu və ya digər elm intellektual mədəniyyətin mərkəzində dayanır. Məsələn, Rikardonun dövründən başlayaraq və xüsusən də Marksın populyarlığı zamanı iqtisadiyyat elmi sosial aləmin dərk edilməsinin əsasında dayanırdı. Müxtəlif psixoloci nəzəriyyələr çox az müddətə diqqət mərkəzinə keçmişdi. Yalnız indi tam əminliklə demək olar ki, məhz sosiologiya elmi maraqların mərkəzində dayanır. Yüklə 206,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|