1. Ekologiya haqqında ümumi məlumatlar. Ekologiya yunan mənşəli söz olub oikos – «yaşayış yeri»

3. Ekoloji amillərin təsnifatı

Mühitin canlı orqanizmlərə təsir göstərən ayrı-ayrı xassələri və ya elementləri ekoloji amillər adlanır. Amillərin müxtəlifliyi onları üç qrupa bölməyə imkan verir: abiotik, biotik və antropogen. Abiotik amillər: Onlar cansız təbiətin təsirini əhatə edir, bitki və heyvanların həyatına və yayılmasına təsir göstərir. Onlar üç qrupa bölünür: iqlim, kimyəvi və edafik (torpağın fizikimexaniki xüsusiyyətləri).
İqlim amilləri – heyvanlar və bitkilər üçün ən vacib amildir. Onlara Günəş enerjisi, temperatur, rütubət, təzyiq və digər amillər aiddir. Günəş enerjisi elektromaqnit dalğaları şəklində yayılır. Günəş şüalarının spektri bioloji təsirinə görə fərqlənən görünən hissə (48%), infraqırmızı şüalar (45%) və ultrabənövşəyi şüalara (7%) bölünür. Temperatur birbaşa Günəş enerjisi ilə bağlıdır. Müxtəlif bitki və heyvanların böhran temperaturu çox geniş dəyişir. Temperatur dəyişmələri (sutkalıq və fəsillik) bitki və heyvanların uyğunlaşma reaksiyalarını yaradır. Canlı orqanizmlər fizioloji olaraq işıq təsirinin siklik xarakterinə − gündüz və gecənin dəyişməsinə uyğundur. Belə ki, səhrada qum səthində temperatur 60°C-yə qalxa bilir, Şərqi Sibirdə isə havanın temperaturu mənfi 70°C-yə enir. Ümumiyyətlə, +50-dən -50°C-yə qədər temperatur diapazonu biosferdə temperatur şəraitinin fundamental xarakteristikası hesab olunur, hərçənd bu parametrlərdən kənara çıxmalar da olur. Havanın mütləq rütubətliyi (nəmliyi) havanın vahid həcmində (1m 3 ) olan su buxarının qramla miqdarı, nisbi rütubətliyi isə – verilmiş temperaturda havada olan su buxarının miqdarının termodinamik müvazinət halında ola biləcək maksimal miqdarına nisbətinin faizlə ifadəsidir.
Kimyəvi amillər: Mühitin tərkibi ilə əlaqədar təsir göstərir və atmosferin qaz tərkibi, suyun duzluluq tərkibi, suyun və torpağın turşuluğunu əhatə edir. Atmosferin qaz tərkibi öz kimyəvi xüsusiyyətinə görə canlı orqanizmlərin yaşaması üçün birinci dərəcəli əhəmiyyətə malikdir. Atmosfer mühiti az sıxlığa, cüzi dayaqlığa malikdir. Odur ki, orada yaşayan bütün orqanizmlər yer səthi ilə bağlıdır. Oksigen tənəffüs və oksidləşmə proseslərini təmin edir, lakin havada miqdarının çox olması səbəbindən o biosferin inkişaf amilini məhdudlaşdıran amil deyil. Azot orqanizmdə zülal strukturlarının yaranmasında iştirak edən çox vacib biogen element rolunu oynayır. Karbon qazı istiliyi yerin səthində saxlayır, onun çatışmamazlığı fotosintez proseslərini tormozlayır, lakin karbon qazı çox olduqda bitkilərin zəhərlənməsinə səbəb olur. Su mühitinin sakinləri üçün ən vacib amillərdən biri suyun duzluluq tərkibidir. O həll olmuş karbonatlar, sulfatlar, xloridlərlə müəyyən olunur. Şirin suda adətən kiçik miqdarda karbonatlar olur. Dəniz suyunda əsasən xloridlər, qismən isə sulfatlar olur. Okean suyunda duzların konsentrasiyası orta hesabla 35q/litr olur. Su və torpaq hidrogen ionlarının miqdarından asılı olaraq müxtəlif turşuluqda olur. Onun dəyişməsi orqanizmlərin ölməsinə və ya nadir hallarda bir növün digəri ilə əvəz olunmasına səbəb olur.