1-mavzu Kirish. Milliy til va adabiy til. Adabiy tilning ogzaki va yozma shakllari

Ayrim Grammatik shakllarorfoepiyasi.
O’zbektilidaunlitovushlar, ayrimundoshtovushlarningorfoepiknormalaribilanbirga, so’zgaqo’shiladigan Grammatik shakllarninghamquyidagiorfoepiktalaffuzme’yorlarimavjud. Ayrim Grammatik shakllarningtalaffuzholatlariyozuvgata’sirqilmaganholda, ayrimlar Grammatik shakllarningtalaffuzigabinoanyozuvdaberilishiorfoepiyaningimloqoidalarigakiritilgan.
Grammatikshakllarningtalaffuziyozuvdaaksetmaydiganquyidagiko’rinishlarhammavjud:
1) jo’nalishkelishigiqo’shimchasi – ga: sinfga-sinfka, kuchga-kuchka, ishga-ishka, darsga-darskakabiso’zlarda –katarzidaaytiladi;
2) o’rin-paytvachiqishkelishigiqo’shimchalari –da, -dan: universitetda-universitetta, gilosdan-gilostan, kurashda-kurashta, yog’ochdan-yog’ochtankabi –ta, -tantarzidaaytiladi. Bahorda, kuzdan, bozordan kabi so’zlarda –da, -dan tarzida aytiladi;
3) uch, to’rt sonlariga –ov, -ala qo’shimchalari qo’shilganda, bir ch, t tovushlari orttirilib talaffuz qilinadi: uchala-uchchala, to’rt-to’rtala kabi;
4) –cha, -chan qo’shimchalari oxiri t, d undoshi bilan tugagan so’zlarga qo’shilganda: adabiyotchi-adabiyochchi, harakatchan-harakachchan, tanqidchi-tanqichchi kabi talaffuz qilinadi;
5) –boz, -bon qo’shimchalari dorboz, kaptarboz, masxaraboz, darvozabon kabi so’zlar tarkibida –voz, -von shaklida aytiladi: dorvoz, kaptarvoz, masxaravoz, darvozabon kabi;
6) o’tgan zamonni hamda III shaxsni ko’rsatuvchi –di qo’shimchasi, oxiri b undoshi bilan tugagan fellarga qo’shilganda yozibdi-yozipti, boribdi-boripti, chopdi-chopti kabi jarangsiz undosh t undoshi bilan tugagan so’zlarda ham aytdi-aytti, ko’rsatdi-ko’rsatti, bekitdi-bekitti kabi aytiladi;
7) o’tgan zamon sifatdosh qo’shimchasi –gan jarangsiz t, sh, ch undoshi bilan tugagan fellarga qo’shilganda, ketgan-ketkan, shoshgan-shoshkan, kechgan-kechkan kabi aytiladi;
8) –lik ot yasovchi qo’shimchasi og’zaki nutqda tinchlik-tinchli, yaxshilik-yaxshili, shodlik-shodli kabi talaffuz qilinadi.