1-nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Paleozoy
570 mln yil Perm, 55 Sudralib yuruvchilar rivojlangan. Yirtqich tishli kaltakesaklar kelib chiqqan. Trilobitlar qirilgan. Ochiq urug‘li o‘simliklar- ning xilma-xilligi ortgan Toshko‘mir, 75 – 65 Suvda hamda quruqlikda yashovchilar keng tarqalgan. Dastlab - ki sudralib yuruvchilar paydo bo‘lgan. Uchuvchi hasharotlar, o‘rgimchaklar paydo bo‘lgan. Trilobitlar kamaygan. Qirqquloq- lar avj olib rivojlangan. Ochiq urug‘li o‘simliklar paydo bo‘lgan Devon, 60 Qalqondorlar kamaygan. Panjaqanotli baliqlar, stegosefallar paydo bo‘lgan. Yuksak sporali o‘simliklar kelib chiqqan Silur, 30 Trilobitlar va korall poliplari avj olib rivojlangan. O‘sim - liklar quruqlikka chiqqan. Suvo‘tlar keng tarqalgan Ordovik, 60 Kembriy, 70 Dengiz umurtqasiz hayvonlari kovakichlilar, halqali chu- valchanglar, molluskalar, trilobitlar keng tarqalgan. Jag‘siz umurtqali hayvonlar – qalqondor baliqlar paydo bo‘lgan 164 Birinchi avtotrof organizmlar karbonat angidridni yutib, kislorod ajratib, atmosferaning tarkibini o‘zgartirgan. Natijada atmosferada karbonat angidrid miqdori kamayib, kislorod miqdori tobora ko‘payib borgan. Atmosferaning yuqori qatlamlarida elektrokimyoviy jarayonlar ta’sirida kisloroddan ozon ekrani hosil bo‘lgan. Ozon ekrani Yer yuzidagi tirik organizmlarni quyoshning ultrabinafsha nurlari va kosmik nurlarining halokatli ta’siridan himoya qilgan. Bunday qulay sharoitda dengiz yuzasida tirik organizmlar yanada ko‘paya borgan. Atmosferada erkin kislorodning ko‘payishi Yer yuzasida aerob tipda kislorod bilan nafas oluvchi organizmlarning va ko‘p hujayralilarning kelib chiqishiga zamin yaratgan. Dengizda yashovchi avtotrof organizmlar keragidan ortiqcha kislorod hosil qilgan va aerob organizmlarning yanada tez rivojlanishiga sabab bo‘lgan. Aerob nafas olish jarayonida moddalar parchalanishi tufayli ko‘p energiya ajralgan. Ko‘p energiya esa organizmlarning morfologik va fiziolo- gik jihatdan murakkablashishga imkon yaratadi. Organik olam evolutsiyasidagi muhim ho- disalardan biri tirik organizmlarning qu ruq- likka chiqishidir. Olimlarning fikriga ko‘ra, quruqlikka dastlab bakteriyalar va sianobak- teriyalar eukariotlar paydo bo‘lishidan 3,5– 3,2 mlrd yil avval chiqqan. Tuproqning paydo bo‘lishi prokariotlarning quruqlikka chiqishi bilan bog‘liq. 500– 450 mln yil avval eukariot organizmlar – o‘simliklar, so‘ngra hayvonlar quruqlikka chiqqan. Shu davrdan boshlab organik olam evolutsiyasi nafaqat suv muhitida, balki quruqlik-havo muhitida ham davom etgan. Dastlabki quruqlik o‘simliklari sernam yerlarda o‘sishga moslashgan, qirilib ketgan – 50-rasm. Dastlabki quruqlik o‘simliklari: 1 – riniya; 2 – kuk - soniya. 1 2 Umurtqasizlarning barcha tip vakillari yashagan. Bir hu - jayralilar, kovakichlilar, chuvalchanglar, molluskalar, ignatan - lilar, trilobitlar keng tarqalgan. Dastlabki xordalilar – boshske- letsizlar paydo bo‘lgan Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|