1. Statistikanın predmeti, vəzifələri və təşkili

9. Statistik dinamika sıraları və onun göstəriciləri

Statistikanın ən mühüm vəzifələrindən biri də hadisə və proseslərin dəyisilməsini vaxt, zaman çərçivəsində öyrənməkdən ibarətdir. Bu isə statistik dinamika sıralarının qurulması və təhlili vasitəsiylə həyata keçirilir. Dinamika sıraları dedikdə hadisə və proseslərin inkişafını xarakterizə edən statistik məlumatlar sırası başa düşülür. Dinamika sıralarının qurulması üçün 2 elementin mövcudluğu zəruridir:

1. 
   Vaxt göstəricisi
   
2. 
   Hadisənin inkişafını xarakterizə edən göstərici.
   

Dinamika göstəricilərinin hesablanmasının əsasını səviyyələrin müqayisəsi göstərir. Müqayisə üsulundan asılı olaraq dinamika göstəriciləri sabit və dəyişən baza üzrə hesablanır.
Dinamika sıraları sabit baza üzrə hesablanarkən hər bir səviyyə bazis götürülmüş eyni bir səviyyə ilə müqayisə edilir və bu zaman hesablanmış göstəricilər bazis göstəricilər adlanır.
Dinamika sıraları dəyişən baza üzrə hesablanarkən hər bir səciyyə yanlız özündən əvvəlki səviyyə ilə müqayisə olunur və bu zaman alınan göstəricilər zəncirvari göstəricilər adlanır.
Dinamika sıralarının hesablanmasında bir sıra göstəricilərdən istifadə edilir ki, bunlara da aiddir:

1. 
   Artum tempi
   
2. 
   Mütləq artım
   
3. 
   Artım surəti və s.
   

Dinamika sıralarınan əsas göstəricilərdən biri Artım tempi göstəricisidir ki, bu da bazis və zəncirvari formada hesablanı. Bazisin artım tempi belə hesablana.

i
 _f  8_i ; S_o

i
 - əmsal, b – bazis,  _f - bazis artım tempini, S_o - bazis səviyyəni, S₁ - sıradakı müvafiq səviyyəni göstərir, i – səviyyələrin sırasını göstərir.
Zəncirvari artım:
^ zi ^{ S}i ^{; S}i1
S_i1 özündən əvvəlki səviyyəni göstərir.
Dinamika göstəricilərindən bir də mütləq artım göstəricisidir ki, o da bazis və zənarvari üsulla hesablanır.
Bazis mütləq artım:
S _{f i}  S_i  S_o
Zəncirvari artım:
S_{Z i}  S_i  S_i1
Artım surəti göstəricisi də 2 cür hesablanır. Bazis artım surəti:
 _{f i}  S _fi ; S_o
Zəncirvari artım surəti:
 _{z i}  S_zi : S_i1