1. ÜNİTE: tarih biLİMİ tarih ve insan a tarih biLİMİne giRİŞ
Yüklə 242,03 Kb.
|
|
1. ÜNİTE: TARİH BİLİMİ 1. TARİH VE İNSAN A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ 1. TARİH VE İNSAN Tarih, insan topluluklarının geçmişteki faaliyetlerini (dinî, siyasi, ticari, sosyal vb.), birbirleriyle olan ilişkilerini sebep-sonuç ilişkisi içinde, yer ve zaman göstererek, belgelere dayalı inceleyen bir bilim dalıdır. 2. TARİHİN KONUSU İnsanları ilgilendiren her türlü faaliyet tarihin konusunu ve inceleme alanını oluşturmaktadır. Tarihin incelediği konular içerisinde doğal afetler de bulunmaktadır. 3. TARİHSEL OLAY, OLGU VE TARİHÇİ İLİŞKİSİ Tarihî olayların oluşumunda ve sonuçlarında sabit kanunlar ve kurallar yoktur. Tarihî olaylar, belirli bir mekânda ve belirli bir zaman diliminde gerçekleşmektedir. Olayı olgudan ayıran bir diğer özellik ise olayın başlangıç ve bitiş tarihinin belli olmasıdır. 4. TARİHTE NEDEN-SONUÇ, YER-ZAMAN İLİŞKİSİ Tarih sel olaylar süreklilik gösterir. Tarih sel olay, gerçekleştiği yer ve zamanın ürünüdür. Tarihin değişme yen önemli unsurları; yer-zaman, sebep-sonuç ve insan unsurudur. Çoğu zaman biten bir olayın sonucu, başlayacak olan olayın sebebini oluşturur. 5. TARİH BİLİMİNİN YONTEMİ Doğa bilimlerinin yöntemi, deney ve gözleme dayalıdır. Tarih ise olgu ve olayları açıklarken deney ve gözleme başvuramaz. Çünkü tarihte meydana gelen olaylar bir kez gerçekleşir ve tekrarlanamaz. Doğru tarih bilgi si ne, ilgili kaynaklara başvurularak öğrenilebilir.
Tarih sel olay ve olgular konusunda bize bilgi veren, tanıklık yapan sözlü, yazılı ve yazısız her türlü malzemeye kaynak denir. Sözlü kaynaklar: efsane, destan, menkıbe vb. anlatılardır Yazılı kaynaklar: fermanlar, antlaşma metinleri, kil tabletler, şecereler (soy kütükleri), yıllıklar (anallar), takvimler, kitabeler (yazıtlar), mahkeme kararları, noter belgeleri, mü hürler, seyahatnameler, gazeteler, dergiler vb. Yazı sız kaynaklar ise arkeolojik kazılar sonucunda bulunan toprak, taş, maden, kemik ten yapılmış eşyalar, giysiler vb.dir Kaynaklar, verdikleri bilgini niteliğine göre; Birinci elden kaynak: doğrudan doğruya tarihî olayı gören, yaşayan veya olayın yaşandığı zamanda bulunan kişilerin yazmış olduğu eserlerdir İkinci elden kaynaklar ise bilgilerini birinci elden kaynaklara dayandıran çalışmalardır. b. Verileri Tasnif Etme (Sınıflandırma) Elde edilen kaynakların türüne, cinsine, dönemine göre sınıflandırılması aşamasıdır. c. Tahlil Et me (Analiz Çözümleme) Sınıflandırılan kaynakların içeriğinin değerlendirilmesi, bilgilerin açığa çıkarıldığı aşamadır. ç. Tenkit Etme (Eleştiri) Çözümlenen kaynakların sahte mi gerçek mi, verilen bilgilerin doğru mu yanlış mı olduğunun değerlendirildiği bölümdür. Dış Tenkit: Bir kaynağın orijinal olup olmadığının, hangi tarihe ait olduğunun değerlendirilmesidir. İç Tenkit: Kaynakta verilen bilginin doğru olup olmadığının tespit edildiği aşamadır. d. Terkip Etme (Sentez) Elde edilen doğru bilginin bir araya getirilmesi, kitap haline getirilmesi aşamasıdır. 6. TARİHİN TASNİFİ (SINIFLANDIRILMASI) Tarih öğrenme ve öğretmeyi kolaylaştırmak amacıyla zamana, yere ve konuya göre sınıflandırılır. a. Zamana Gore Sınıflandırma Tarihin belli bir zaman aralığının araştırılmasıdır. Tarihi çağlara ayırma, yüzyıllara ayırma, belli devirlere ayırma bu tür tasnife örnektir. b. Mekâna Göre Sınıflandırma Bir kentin, bir bölgenin, bir ülkenin, bir kıtanın ya da yeryüzü- nün tümünün birer konu olarak ele alınması mekâna göre sınıflandırmadır. Ankara tarihi, Avrupa tarihi, Anadolu tarihi gibi. c. Konuya Göre Sınıflandırma Zaman ve mekân unsurlarına bağlı kalmadan belli bir konunun incelenmesidir. Tıp tarihi, sanat tarihi, dinler tarihi, gibi. Ayrıca sadece bir devletin tarihi incelenirse ona da özel tarih denir. B. TARİHTE ZAMAN VE TAKVİM 1. TAKVİMİN ORTAYA ÇIKIŞI VE TANIMI Zamanın; gün, ay, yıl gibi dönemlere ayrılmasıdır. Bilinen en eski takvimler Sümerlere ve Mısırlılara aittir. Günümüzde Mısır takvimi güneş yılına, Sümer takvimi ise ay yılına göre düzenlenmiştir. Dünyanın Güneş çevresinde bir dönüşünü 1 yıl kabul eden takvimlere güneş takvimi denir.(365 gün) Ayın dünya çevresindeki bir dönüşünü 1 ay, 12 dönüşünü de bir yıl kabul eden takvime ay takvimi denir. (354 gün) Hicri takvim hicreti başlangıç olarak alırken miladi takvim Hz. İsa’nın doğumunu başlangıç olarak almıştır. 2. TÜRKLERİN KULLANDIĞI TAKVİMLER 12 hayvanlı Türk Takvimi: Güneş takvimidir. 1 yıl 365 gün olarak hesaplanmıştır Her yıla bir hayvan adı verilmiştir. Hicri Takvim: Ay takvimidir Hicreti başlangıç olarak alır Dini gün, ay ve bayramların belirlenmesinde kullanılır Celali Takvimi: Güneş takvimidir 1 yıl 365 gün 6 saat olarak hesaplanmıştır Büyük Selçuklu Devletinin hükümdarı Melikşah tarafından geliştirilmiştir.(1079 başlangıç yılı) Rumi Takvim: Güneş takvimidir. 1839 yılından itibaren mali işlerde kullanılmıştır Miladi yılın 584. Yılı Rumi Takvime (0) başlangıç olarak alındı Miladi Takvim: Güneş Takvimidir 1 yıl 365 gün 6 saat olarak kabul edilmiştir Gregoryen takvimi olarak da bilinir Hz. İsa’nın doğumunu başlangıç yılı olarak kabul edilmiştir 1926 yılından itibaren kullanılmaya başlanmış ve halen kullanmakta olduğumuz takvimdir. C. TARİH ÖĞRENMENİN AMAÇ VE YARARLARI “Türk kabiliyet ve kudretinin tarihteki başarıları meydana çıktıkça bütün Türk çocukları kendileri için lazım olan atılım kaynağını o tarihte bulabileceklerdir. Bu tarihte Türk çocukları istiklâl fikrini kazanacaklar, o büyük başarıları düşünecekler, harikalar yaratan adamları öğrenecekler, kendilerinin aynı kandan olduklarını düşünecekler ve bu kabiliyetle kimseye yük olmayacaklardır.” Atatürk Tarih bir milletin hafızasıdır Milletleri millet yapar Geleceğe hazırlanmamızı sağlar “Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan, yapana sadık kaljmazsa değişmeyen hakikat insanlı ğı şaşırtacak bir mahiyet alır.”objektif tarih anlayışı Ç. TARİHI OLAYLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Tarihi olayların en belirgin özelliği, tekrarlanmasının mümkün olmaması ve bir anda olup bitmesidir. Tarih bilimi, olayları bugünün koşullarına göre değil, yaşandığı günün şartlarına göre değerlendirmeyi yöntem olarak kabul eder.
Bir olayı araştırmaya kalkışan araştırmacılar bu olaya belli bir anlam vermeye çalışmışlardır. Tarihçiler aynı belgeleri farklı anlayıp yorumlayabilirler. Tarihi olay ve olgulara farklı bakış açısıyla bakmak bilimsel açıdan ne kadar doğru ise tarihçinin olayları değerlendirirken olaya tarafsız yaklaşması da o derece doğrudur. Tarihçi olaylara duygusal yaklaşamaz. Ancak inançları, siyasal anlayışı, aldığı eğitim vb. nedenlerle tarihçinin duygusal yaklaşması mümkündür. E. YENİ BİLGİLER IŞIĞINDA TARİHI BİLGİLERİN DEĞİŞEBİLİR OZELLİĞİ Tarih kesin bilgilerden oluşmaz. Araştırmalar sonucunda ortaya çıkan yeni belge ve kanıtlar tarihin yeniden değerlendirilmesini gerektirir. Bu belge ve buluntular var olan bilgileri bazen güçlendirir bazen de değiştirir. Yakın bir zamana kadar Osmanlı Devleti’nde ilk paranın Orhan Bey döneminde basıldığı biliniyordu. Ancak daha sonra yapılan araştırmalar sonucunda Osman Bey dönemine ait bir para bulundu. F. TARİH ARAŞTIRMACILIĞI VE TARİH YAZICILIĞI Yunan tarihçi Herodotos, Tarih (Historia) adlı kitabını yazarken sadece dinlediklerini aynen anlatmamış, onları yorumlamıştır. Herodotos şairlerden farklı olarak halk içinde dinlediği her şeye inanmamış, bunların doğru olup olmadığını kontrol etmeye çalışmıştır. Bu yüzden Herodotos’a “ Tarihin Babası" denmiştir. İslam tarih yazıcılığı, VII. yüzyılda olayların hikâyeci anlatım tarzı ile nakledilmesi şeklinde ortaya çıkmıştır. IX. yüzyılda yaşamış Taberi, İslam tarih yazıcılığını hikâyeci bir anlatımdan kurtarmıştır. Ünlü tarihçi ve sosyolog İbn-i Haldun ise konularını tarih felsefesi çerçevesinde ele almıştır. Kendi ekolünü oluşturup İslam dünyasında derin izler bırakarak birçok İslam tarihçisini etkilemiştir. İbn-i Haldun’un ünlü "Mukaddime”si tarih felsefesinin İslam dünyasındaki gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Tarih yazıcılığı, dil özellikleri ve anlam bakımından farklılık gösterir. Bu nedenle çeşitli tarih yazıcılığı anlayışları vardır. Başlıca tarih yazıcılığı anlayışları ve özellikleri şunlardır: a.Hikâyeci Tarih Yazıcılığı Hikâyeci tarih yazıcılığı İlk Çağda ortaya çıkmıştır. Bu anlayışa göre olaylar hikâye yoluyla anlatılmış Daha çok efsanelere yer verilmiştir. Yer ve zaman genel olarak belirtilmiş Neden-sonuç ilişkisi tam olarak kurulamamıştır. Herodotos,hikâyeci yazımın ilk temsilcisidir.
Tarihî olaylardan ders çıkarmak, millî ve ahlaki değerleri benimsetmek için yapılan anlatım tarzıdır. Bu tarzın temsilciliğini Thukydides (Tukidides) yapmıştır. Başarısızlıklar birkaç cümle ile yazılmış, başarı vekahramanlıklara büyük yer verilmiştir.
Olayları oluş sırasına göre inceleyen tarih yazıcılığı türüdür. her yılın olayları, aralarında herhangi bir bağlantı gözetilmeden kronolojik olarak sıralanır. Yoruma yer vermez, neden-sonuç ilişkisi incelenmez. örnek;Anadolu’da yaşamış Hititlerin hazırladıkları anallar (yılıklar)dır. ç. Sosyal Tarih Yazıcılığı Tarihin duygusal yönlerine yer vermez, Öğüt ve nasihati amaç edinmez Toplumun her türlü faaliyetleri ayrıtlara inilmeden, siyasi, sosyal ve kültürel açıdan ele alınarak incelenir (Bu tür yazım şeklinde olayların neden ve sonuçları somut esaslara dayandırılmaya çalışılır.).
Olayların nedenleri ve sonuçları derinlemesine incelenir tarihi olayların oluşumunda etkili olan dönemin sosyal, dini, ekonomik, kültürel ve siyasi yapısı ayrıntılarıyla ele alınarak yalın bir şekilde anlatılır. Tarihi olaylar yer-zaman, neden-sonuç ilişkisi içinde verilir. XIX. yüzyılda doğmuştur. tarihi olaylar kaynaklara dayalı olarak araştırılır. XX. yüzyıl başlarında Fransa’da ortaya çıkan Analles Ekolü’ne göre tarih yazıcılığı yalnızca siyasi, diplomatik ve askeri olaylardan ibaret değildir. Asıl önemli olan olayların gerisindeki kültürel, toplumsal ve ekonomik gelişmelerdir. Bu anlayışla araştırmacı tarih yazıcılığı ekolünü benimseyen tarihçiler sosyoloji, psikoloji, antropoloji, siyaset ve ekonomi gibi bilimlerden yararlanmışlardır. Bu ekolün temsilcilerinden bazıları; Fernard Braudel (Fernand Brudel), Marc Bloch (Mark Bloh) ve Halil İnalcık’tır.
Türklerde tarih yazıcılığı Osmanlı Devletiyle başlamıştır. Osmanlı Devleti’nde tarih yazıcılığı, hükümdarların hayatları, siyasi ve askerî başarılarının vakayiname tarzında anlatılmasını içermektedir. Tarihî olayları kronolojik sıra ile anlatan, genellikle yazan kişinin sübjektif (öznel) görüş ve değerlendirmelerini içeren eserlere vakayiname denir. Osmanlılarda devlet tarafından tarihî olayları yazmakla görevlendirilen kimselere şehnameci, bunların yaptığı işlere ise şehnamecilik denilmiştir. Şehnameciliğin yerini vakayinamecilik almıştır. Bu eserler yıllık özelliği taşımaktadır. Osmanlı Devleti’nde tarihî olayları kaydetmekle görevlendirilen kişiye vakanüvis denir. Osmanlı Devleti'nin ilk resmî vakanüvisi “Naima”’dır. Ahmet Cevdet Paşa Eserlerini arşiv belgelerine dayandırmıştır. Ayrıca olayları sadece anlatmakla kalmamış olaylara neden olan sosyal, ekonomik etkenleri de yansıtmıştır. Cumhuriyet Döneminde tarih yazıcılığı Atatürk tarafından başlatılmıştır. Bu çalışmalarında üç noktaya yönelmiştir: 1. Türk ve dünya tarihini eski, yanlış, ideolojik yaklaşımlardan kurtarmak. 2. dünya medeniyetine Türk medeniyetinin yapmış olduğu katkıları ortaya çıkarmak. 3. Türk tarihini ilmi metotlarla modern, orijinal bir tarih hâline getirmektir.’™ Bu amaçlara ulaşabilmek için Türk Tarih Kurumunu kurdurmuştur Türk Tarih Kurumu bilimsel konuları tartışmak üzere, Türk Tarih Kongreleri düzenlemektedir. Son yıllarda ülkemizde yerel tarih çalışmalarına karşı ilgi giderek artmaktadır.
Tarih bilimi bilgiye ulaşırken birçok bilim dalının verilerinden yararlanır. tarihe yardımcı olan bilimler şunlardır: 1. Coğrafya: Herhangi bir yerinin fiziksel ve sosyal özelliklerinin, tarihsel olay ve olgular üzerindeki etkilerini inceleyerek tarih bilimine yardımcı olur. 2. Arkeoloji: Kazı bilimi demektir. Toprak ve su altında kalmış tarihsel kalıntıların bulunması ve ortaya çıkarılması yoluyla tarih bilimine yardımcı olmaktadır. Arkeoloji, özellikle tarih öncesi devirlerin aydınlatılmasında son derece önemli bir yer tutmaktadır.
İnsan ırklarını inceleyen bilimdir. Fiziki ve sosyal antropoloji olarak ikiye ayrılır. Fiziki antropoloji insan ırklarının fiziksel ve biyolojik yapılarını, gelişimlerini inceler Sosyal antropoloji Toplumların kültürlerinin gelişmesini inceler
etkisini inceleyerek tarih bilimine yardımcı olur. 7. Edebiyat: duygu ve düşünceleri söz ve yazı ile anlatma sanatıdır. Şiir, roman, hikâye, destan vb. 8. Felsefe: Akıl ve mantık ilkelerine uygun düşünmeyi esas alan bir bilimdir. Tarihî olayların doğru değerlendirilip yorumlanabilmesi ancak o devrin felsefesinin bilinmesiyle mümkündür. 9. Paleografya: Tarih boyunca kullanılan alfabeleri çözerek bu alfabelerle yazılan belgelerin okunmasını sağlar. 10. Epigrafya: Kitabeler bilimi demektir. Anıt ve kitabelerdeki yazıların okunmasını, çözümlenmesini ve yorumlanmasını sağlayarak tarih bilimine katkıda bulunur. 11. Sosyoloji: Toplum bilimi anlamına gelir. Toplumsal olayların bağlı olduğu kuralları, toplumların kurduğu kurum ve kuruluşların insan ve toplum üzerindeki 12. Filoloji: Dilleri inceleyen bilim dalıdır. Diller arasındaki akrabalıkları, sözcük alışverişini araştırarak toplumların birbirine yakınlık derecelerinin ve göç hareketlerinin açıklanmasında tarih bilimine katkı sunar 13. Diplomatik: Ferman, antlaşma metinleri, şeriye sicilleri, berat vb. resmi belgeleri şekil ve içerik bakımından inceleyen bilim dalıdır. 14. Nümizmatik: Eski paraları inceleyen bilim dalıdır 15. İstatistik: Toplumsal nitelikteki olaylarla ilgili sayısal verileri toplamak, bu verileri analiz etmek ve bunlardan politikaya ilişkin sonuçlar çıkarılmasında kullanılan matematiğe dayalı bilim dalıdır. 16. Onomatoloji: Ülke, bölge, kent, dağ, ırmak vb. adlarının nereden geldiğini ve anlamlarını ortaya çıkaran bilim dalıdır. 17. Heraldik: Armaları inceleyen bilim dalıdır. 18. Sanat Tarihi: Resim, heykel, mimarlık ve süsleme sanatları sanat tarihinin konusuna girer. 19. Kimya: tarihî bulguların hangi döneme ait olduğunun belirlenmesinde tarih bilimine yardımcı olur. Kimya biliminde kullanılan “Karbon 14 Metodu” arkeolojik kazılar sonucu elde edilen buluntu ve kalıntıların yaşlarını belirler. 20. Sicilografi: Mühür bilimi demektir. 21. Arkeometri: Arkeolojik buluntuların tarihlenmesinde, kronolojik araştırmaların düzenlenmesinde tarih bilimine katkı sağlar. 2. ÜNİTE: UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR A. TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR VE TARİH ÇAĞLARI 1. YERYÜZÜNDE YAŞAMIN BAŞLAMASI Tarihçiler, insanlık için büyük önem taşıyan tarihsel olayları bölümlere ayırma gereği duymuşlardır. Bu bölümlerin her birine “çağ” (dönem) adını veren tarihçiler, yazının bulunuşuna kadar geçen dönemi “Tarih Öncesi Çağlar”, yazının bulunuşundan sonraki dönemi ise “Tarih Çağları” olarak adlandırmışlardır. 2. TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR(PREHİSTORYA)
a. Taş Çağı (MÖ 600.000-5500) Eski Taş (Paleolitik) Çağı (MÖ 600.000-10.000)
Orta Taş (Mezolotik) Çağı (MÖ 10.000-8000)
Yeni Taş (Neolitik) Çağı (MÖ 8000-5500)
b. Maden Cağı (MO 5500-1200) Bakır (Kalkolitik) Cağı
Tunç Cağı
De mir Cağı
3. TARİH CAĞLARI
B. İLK CAĞ UYGARLIKLARININ OLUŞUMU VE YAYILIŞI ORTAK MİRASA DOĞRU
“Mezopotamya”, Yunanca bir kelime olup “Fırat ve Dicle nehirleri” arasında kalan bölgeye verilen addır. Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan bölgenin önemli göç ve ticaret yolları üzerinde bulunması, verimli topraklara sahip olması ve su kaynaklarının bol olması buraya birçok topluluğun gelip yerleşmesinde etkili olmuştur. a. Sümerler (MO 4000-2350)
Not: Zigguratlar astronomi biliminin gelişmesini sağlamıştır.
b. Akadlar:(Mö.2350 – 2100)
c. Elamlılar:(Mö 300 – 640)
d. Babilliler (Amurlular) (Mö 2100 – 539)
(shf 60) d.Asurlular (Mö 200 – 609)
2. MISIR UYGARLIĞI
. İRAN UYGARLIĞI
Yüklə 242,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|