1. XVLL əsrin I yarısında Avropada beynəlxalq siyasi vəziyyət

30.Osmanlı Misir münaqişəsi və nəticələri(1832-1850)

1831-ci ildə Osmanlı İmperatorluğunun Akka Qubernatoru olan Abdullah Paşa, bu şəhərdəki 6.000 şahısın hərbi xidmət etmədiyi üçün Misirə qaçdığını iddia etdi və hələ də Misir valisi olan Kavalalı Mehmet Ali Paşadan soruşdu. Osmanlı İmparatorluğu, geri göndəriləcək və iki "dövlətlər arasında mübahisə yaratdı. Bu fikir ayrılığı, Suriyanı ələ keçirmək üçün bəhanə axtaran Kavalalı Mehmet Ali Paşa üçün tam zamanında gəldi. Kavalalı Mehmet Ali Paşa, münaqişəni həll etmək üçün Misir qoşunlarını Akkaya göndərdi və Misir Ordusu 3 noyabr 1831-ci ildə bu qalayı mühasirəyə aldı.1831-ci ildə Kavalalı Mehmet Paşa oğlu Kavalalı İbrahim Paşanın komandanlığı altında Misir Ordusunu Suriyaya hücum etmək üçün göndərdi. "İbrahim Yakan Paşa" nın komandanlığı altında Misir donanması Caffaya endi və Qüdsə yürüdü və bu şəhəri işğal etdi. Misir Ordusu, Acre xaricində Fələstin və Livanın Aralıq dənizi sahillərini fəth etdi. Yalnız Akka, Osmanlı valisi Abdullah Paşanın komandanlığı ilə Misir qüvvələrinin mühasirəsinə müqavimət göstərməyə başladı. 1832-ci ilin aprelində İstanbulda çox nüfuzlu olan Serasker Koca Hüsrev Mehmet Paşa, Ağa Hüseyin Paşanı Anadolu Serdar-i Ekremlik'e təyin etdi və 45.000 nəfərlik bir ordu ona verildi. Bundan sonra Misir ordusuna qarşı ümumi mübarizə xəttləri İstanbulda Serasker olan Koca Hüsrev Mehmet Paşa tərəfindən planlanmağa və həyata keçirilməyə başladı.Altı aylıq mühasirədən sonra 27 May 1832-ci ildə Akka qalası Misir qüvvələrinin əlinə keçdi. Kavalalı İbrahim Paşanın ordusu daha sonra Şamı aldı. 8 iyunda Homsda bir Osmanlı Ordusu ilə döyüşdə qalib gəldi və bu şəhəri ələ keçirdi. 17 iyulda Hələb Misir Ordusunun əlinə keçdi. 29 İyul 1832-ci il tarixində İstanbuldan Serdar-ı Ekrem Ağa Hüseyin Paşanın rəhbərliyi ilə göndərilən Osmanlı Ordusu ilə Kavalalı İbrahim Paşanın rəhbərliyi altında Misir Ordusu arasındakı Belen keçidində böyük Belen Döyüşü baş verdi. Bu döyüşdə Misir ordusu qalib gəldi. 30 İyulda Belen keçidi Misir Ordusu tərəfindən tutuldu və Misir qüvvələri Çukurova girdi. 31 iyulda Tarsus və Adana Misir Ordusunun əlinə keçdi. Burada Misir Ordusu Suriyanı tamamilə ələ keçirdiyi üçün hədəfinə çatmışdı.Kavalalı İbrahim Paşa, Qahirədə olan atası Kavalalı Mehmet Ali Paşanın əmrlərini gözləmək üçün bir müddət ordusunun əməliyyatını dayandırdı.Ancaq İstanbulda Serasker Koca Hüsrev Mehmet Paşa, Böyük Vəzir Reşid Mehmet Paşanın komandanlığı altında Serdar-ı Ekrem olaraq Anadoluya yeni bir Osmanlı Ordusunu göndərdi. Bu xəbər Çukurovada İbrahim Paşanın komandanlığı ilə Misir Ordusuna çatdıqda, Misir Ordusu Toros Dağlarını keçərək Anadoluya getdi. İki ordu 21 dekabr 1832-ci il tarixində Konya düzündə Konya Döyüşündə iştirak etdi. Bu döyüşün ortalarında Osmanlı Serdar-i Ekremi Böyük Vəzir Reşid Mehmet Paşa yaralandı. Bu zədə səbəbiylə Misir qüvvələri tərəfindən tutuldu və komandirliyindəki Osmanlı Ordusu məğlub oldu. Osmanlı Ordusunun qalıqları Kütahyaya çəkildi.Kavalalı Mehmet Ali Paşa, "Konqres Sistemi" prinsiplərini tətbiq edərək, Avropalı "Böyük Güclərin" vəziyyətə müdaxilə etməsinin qarşısını almağa böyük əhəmiyyət verdi. Buna görə çox yavaş və diqqətlə hərəkət edirdi. Məsələn, Misir orduları tərəfindən tutulan Fələstin, Suriya və Anadoludakı cümə xütbələrində Osmanlı Sultanı II. Mahmudun adı çəkildi. Bu bölgələrdə, Osmanlı sikkələri hələ də dövriyyədə idi, öz adı və öz adı olan sikkə zərb etmirdi. Ayrıca, Kavalalı Mehmet Ali Paşa, orduları Anadoluda irəliləyərkən İstanbula girsə, yalnız II Sultan. Xüsusən müttəfiqi Fransaya Mahmudun əvəz ediləcəyini və yerinə uşaq olan oğlu Abdülmecidin taxta oturacağını elan etdi.

Misir ordusu üçün sanki İstanbula yol açıq idi, ancaq ordunun tədarük yolları uzanırdı və sərt qış şərtləri Misir ordusunu dayandırmağa məcbur edirdi. Konyada, Osmanlı İmperiyası Misir ordusunu təmin etdikdən sonra İstanbula irəliləməsindən qorxurdu. Buna qarşı bir tədbir olaraq Böyük Britaniya və Fransadan kömək istənildi. Ancaq Fransa Mehmet Ali Paşaya dəstək verirdi və hətta Kavalalı İbrahim Paşanın baş hərbi zabiti bir Fransız zabiti idi. Böyük Britaniya, Kavalalı Mehmet Əlinin xanədanı dəyişdirməmək üçün verdiyi vədləri və tutumunu qəbul edərək gözlənilən köməyi göstərmədi, Osmanlı imperiyasının daxili işlərinə qarışmaq istəmədiyini bildirdi. 1833-cü ilin martında ruslardan kömək istənildi. 8 iyul 1833-cü ildə ruslarla qarşılıqlı yardım və təcavüzkarlıq müqaviləsi olan Hünkar İskelesi müqaviləsi imzalandı.Rus donanması İstanbula gəldi və Büyükdere'de lövbər saldı.Rusiyanın bu müqavilə ilə qazandığı hüquqlar və bu müqavilənin gizli maddələri Böyük Britaniya və Fransa hökumətlərini çox şübhə altına aldı. İngiltərə və Fransa başda olmaqla "Böyük Güclər" dövlətləri birbaşa Osmanlı İmperiyası ilə hələ də qanuni olaraq ona tabe olan Misir valisi arasında "dürüst vasitəçilər" rolunu oynamağa başladı. Kütahyadakı danışıqlardan sonra 14 May 1833-cü ildə Kütahya Razılaşması imzalandı.Müharibədən sonra:1833-cü il Kütahya müqaviləsinə görə, Osmanlı Dövləti Kavalalı Mehmet Ali Paşaya Şam (Suriya) və Misir və Heraklion (Girit) valilikləri veriləcəkdi. Oğlu Kavalalı İbrahim Paşaya Ciddə (Hicaz) və Adana muhassil valiliyi veriləcəkdi (vergi yığmaq hüququ). Misir qüvvələri Anadoludan geri çəkiləcək, ancaq Kavala xalqının qubernator olduğu bölgələrdə saxlanıla bilərdi.Bu razılaşma heç bir tərəfi razı salmadı. Osmanlı dövləti bu valilikləri yenidən ələ keçirtmək istədi. Misir mənşəli Suriya və Fələstindəki rəhbərlik, xalqlarından tələb etdikləri yüksək vergilər, məcburi hərbi xidmət və məcburi dövlət işləri səbəbi ilə bu bölgələrin əhalisi arasında böyük bir narazılıq yaratmışdı. Bunlar iğtişaşlara çevrildi və Kavala xalqının, xüsusən Suriyada vəziyyəti pisləşdi. Osmanlı İmperiyası və II. Mahmut 1839-cu ildə Suriyaya yeni bir ordu göndərdi. Bu, ikinci dəfə 1839-1841-ci illərdə Osmanlı-Misir müharibəsinə səbəb oldu.