2015-nisan-bh-424-doc

PARA

“Paralardaki sıfırlar Türkiye’nin enflasyon tarihinin bir izdüşümü”

Türkiye Cumhuriyeti kağıt paralarının tarih içindeki gelişimi. Başlangıçta, 1, 5, 20, 50 diye gidiyorlar; zamanla sıfırlar artmaya başlıyor, 500’lük 1000’lik ve hatta 6 sıfırlı banknotlar ortaya çıkıyor. Sonra, tekrar başa dönüyoruz, bol sıfırlı paralar kayboluyor, yerlerini eskisi gibi, en büyüğü 100 TL olan banknotlara bırakıyorlar. Paralardaki sıfırların, zaman içerisindeki bu değişimi, Türkiye’nin enflasyon tarihinin bir izdüşümü aslında. Türkiye, 30 yıldan uzun bir süre boyunca, bazen yüzde 100’e yaklaşan, bazen de geçen, çift haneli bir enflasyon düzeyinde yaşadı. Ancak bunu bir hiper enflasyona dönüştürmemeyi de becerebildi. Hatta belki de bunu yapabilen dünyadaki tek ülke. Türkiye çift haneli enflasyon rakamları ile 70’lerde tanıştı, 70’li yılların enflasyon ortalaması 25’lere yaklaşıyor, 80’li yıllarınki ise 50’yi aşıyor, 90’lı yıllar ise en kötüsü, ortalama neredeyse 80. Türkiye’de tüm zamanların enflasyon şampiyonu ise yüzde 141 ile 1980’in Mayıs ayı.

Türkiye, 35 yıllık yüksek enflasyon macerasına, 2004 yılında tekrar tek haneli enflasyon rakamlarına dönerek son verdi. Ocak 2005’te paradan 6 sıfırı atarak, yüksek sıfırlı banknotlarını da tedavülden kaldırdı. Türkiye parasından sıfırlar atan ilk ülke değil, tarihte birçok örnekleri görüldü. İnsanın aklına, doğal olarak gelişmekte olan ekonomiler geliyor. 1960’tan bu yana 70 kezden fazla, gelişmekte olan ülkelerin hükümetleri paralarından sıfırları atmak zorunda kaldılar. Öyle ki, Brezilya bunu 6 kez yapmak zorunda kaldı. Eski Yugoslavya 5; Arjantin 4; Ukrayna, Rusya, Polonya 3; Bolivya 2; biz, Gana, İzlanda, Kore ise bir 1 kez yaptı. İran ve Irak da yeni örnekler, başka unuttuklarımız da olabilir. Gelişmiş dünyadan da örnekler bulmak mümkün, örneğin Belçika 3 kez!

Türkiye’nin hikayesinde paralara sıfırlar enflasyon ile birlikte giriyor, enflasyonun çıkışı ile çıkıyor. Paralara sıfırlar eklenmesinin nedeni illa uzun süren yüksek enflasyon olmayabilir tabi. Örneğin ABD’de hiç kimsenin görmediği, 100.000 Dolarlık banknotlar basılabiliyor. Bunların görevi bazı uluslararası işlemlerde kullanılmak.

2004’ten bu yana bizim enflasyonumuz tek haneli rakamlara düştü, ama son yıllarda bozulma var, bazen hafifçe de olsa çift haneye geçme eğilimi gösteriyor. Acaba tekrar paralara sıfırlar gelebilir mi? Şimdilik uzak olasılık. Bu günlerde derdimiz enflasyondan çok, düşük büyüme sanki.