A. A. Yusupxodjayev, M. S. Saidova

Nazorat savollari:
1. Namunadagi kоmpоnеntlarning sifat va miqdоriy tarkibi nima orqali aniqlanadi?
2. Spеktrni qo‘zg‘atish manbalari nimalar kiradi?
3. Emissiоn optik tahlil qaysi turlarga bo‘linadi?
4. Yorug‘likni qabul qiluvchi mоslamalarga nimalar kiradi?
2.5. ATOM –ABSORBSION SPEKTROSKOPIYA
Atom-absorbsiya usuli 1905-yili Avstraliyalik olim A.Uolsi tomonidan kashf etilib ,undan dunyoning barcha analitik laboratoriyalarida foydalanib kelinmoqda. Bu usul yordamida kimyoviy taxlil ishlarini olib borish uchun o’rganiladigan moddaning bir qismi atomli bug’ xolatiga o’tkaziladi va hosil bo’lgan yutilish maksimumi shu element uchungina tegishli hisoblanadi.
Atom-absorbsion spektral tahlil muayyan to’lqin uzunligidagi yorug’lik tarkibida aniqlanuvchi element bor alangadan o’tganida yutilishini o’lchashga asoslangan. Nur yutish alangadagi element atomlari elektronlarining yuqoriroq energetik pog’onalarga o’tishi va bunda ma’lum energiyali yorug’lik kvantlarini -h(h-plank doimiysi,-nur chastotasi) yutishi natijasida sodir bo’ladi.
Induktiv plazma bilan bog'langan atom emissiya spektroskopiyasi (ISP). Plazma (X) atomlari bo'lgan gazdir, Kuchli yuqori chastotali maydonda plazma ion holatiga aylanadi:
X = ∑X ⁿ⁺ ∙ ∑nē.
Indüksiyon isitish natijasida bir atromli inert gaz– argon (Ar) hosil bo'ladi. Plazma harorati 6000 dan 10000 K gacha bo'lgan qiymatlarga etadi. Namunaning energiyasi, bu atomizatsiyaga va uning qo'zg'alishiga olib keladi. Bunday yuqori haroratlarda elementlarning aksariyati ionlar Rasmida mavjud. Spektrda ion va atom liniyalari, ion chiziqlari bilan, odatda, ta'minlaydi. yaxshi sezuvchanlik.
SP bilan spektroskopiyaning asosiy afzalliklari:
- bir vaqtning o'zida deyarli barcha elementlarni aniqlash qobiliyati davriy tizimi (~ 70-80 elementlar) va 20 – 40 elementlarni aniqlash mumkin;
-6 ta tartibli komponentlar sifatida aniqlash imkonini beruvchi konsentrasiyadagi natijani ya’ni chiziqli grafikalarini bitta jadvalga raqamlar orqali ko’rsatiladi;
- avtomatlashtirish, kompyuterni boshqarish imkoniyati;
-kam aniqlash chegaralari orqali;
- natijalarning yaxshi takrorlanishi (nisbiy xatolik 0, 1 – 1%).
Natijalarning to'g'riligi past darajada ta'minlanadi. Kamchiliklar ba'zi spektral aralashuvlar bilan bog'liq, bitta zaryadli va ikkita zaryadli ionlar, ko'p sonli chiziqlar (ayniqsa spektrlarda Fe, Co, U) atomlarga tegishlidir.