A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Rusya merkezinde idare boîsevıkîerm eline geç-

(Vluhtartyet İlanı ve - r.. ,tt

_v ■ „ * , . mıye başlayınca, her milletin kendi ısını kendisi

tVıılh Hükümetlerin -7: r^-1- —:—-— 1

^ ^ görmesi zamanının da geidıgı anlaşıldı. İnkılap ha-

’ reketleri, parîemantarizmi geriye bıraktı. Rusya

J§ ^ a «r ct İ s -icı yi Mc-

merkezlerinde idare bolşeviklere geçtiği zaman, Ukrayna kendi istiklâ- îini ilân etmiş bulunuyordu. Orenburgda ise, 26 ilkteşrinden 18 sonkâ- ntına kadar Rus Kozakları hâkim vaziyetteydi. Orenîburg, Ural ve Don Kozakları; Tiirkistanı, Kazak v_(; Başkurtîarı antîbolşevik bloka cel'betmeğe çalışıyorlardı. Rusların hiçbir tarafta ciddî kuvveti yoktu. Bu va- ziyetten bilistifade, I 7 sonteşrinde Başkurdüstan Merkez Şûrajı, Baş- kurdüstar.m muhtariyetİi bir ülke olduğunu ilân edip, millî hükümeti kurdu; ve ordu teşkiline başladı, Hükümet merkezi Orenburgda eski başkurt millî imareti olan «Kervansaray»da idi; Ordu teşkilât merkezi de Baymak kâsabasındaydı. tlkkânunun 1-6 sında Orenburgda Üçüncü Başkurt Kurultayı, yine ilkkânunun 5-13 ünde ve yine Orenburgda Üçüncü Kazak Umumî Kurultayı toplandılar. Her iki kongre de, pek kalabalık ve canlı idi. Alikhan rus kadet fırkasıyla olan alâkasını kestiğini, milletin huzurunda, açıkça ilân etti. Kazakistanın muhtariyetinin ilânına ve Semi Palat şehrinde hükümet teşkiline karar verildi ve evvelce millî fırkaya olduğu gibi hükümete de, «Alaş Orda», diye ad kondu. Bu ad abında Aîikhan 111 önderliğiyle kazak millî fırkası, hakikî siyasî fırka sıfatıyla teşekkül etti. Ozbekistanda da, o güne kadar karışık kalan münevverlerin fikri ka-t’iyet kazandı. Khokandda toplanan Üçüncü Türkis-

^lr,;) ;Y asa Geze ta, 20.6.1817 ~ G. Safarov, Koioniyalnaya Revolutsia, s. 57.

H


— 365 —
Lan Kongresi, 28 sonteşrinde (yani Başkurdüstandan 1 1 gün şonra ve Kazakistandan 15 gün evvel) Türkistanın muhtariyetini ilân etti. Hükümet âzaları şunlardı: Hükümet reisi ve dahiliye nazırı Kazaklardan Tınışbayoğlu Muhammetcan ^1,İS), dahiliye muavini Kazaklardan Ura» zayoğlu Abdürrahman, harbiye ve milisler nazırı Taşkentli avukat U- beydullah Khoca, hariciye nazırı Kazaklardan Çokayoğlu Mustafa, maliye nazırı Başkurtlardan İslâm Şahiahmedoğlu, iaşe nazırı Khokandlî Mahmutoğlu Abidcan, nafia nazırı Taşkentli Mir Âdil, ziraat nazırı A.zerbaycanlı ziraat mühendisi Yorgiliağaoğlu Hidayet Beğ, millî azlıklar nazırı Türkistan Yahudilerinin mümessili olmak üzere Avusturyalı^ıcn) Salamon Hersfeld, maarif nazırı Nemengânlı Nâsır Han. 1918 yılının sonkânununun ikisinde Mehmetcan Tınışbay, hükümet reisliğinden istifa etliğinden, yerine Çokayoğlu Mustafa riyaset etmiştir. 27-29 ilkteş- rınde toplanan ve Türkistanlı müslüman sosyalistleri tarafından idare olunan «Ülke müslüman asker, amele ve çiftçiler şurası» da (reisleri, her ikisi de Kazaklardan olmak üzere, İsfendiyaroğlu Sançar ve Kho- canoğlu Sultambek) millî hükümete iltihak etti. Hükümet merkezi, muvakkaten Kıhokand oldu. Taşkentte bolşevikler hâkimdi. Diğer mınta- kalarda da millî hükümetin hükmü tanılmak üzere idi.