A21 Avezbayev S

Yozgi lagerlarni joylashtirish. Yozgi lagerlar uzoqdagi yaylovlar-
da, mollarni haydash masofalarini qisqartirish uchun quriladi. 
Ular mollarning- dam olish, so ish, q shimcha oziqlantirish va 
boshqa ishlab chiqarish jarayonlarini tkazish joyi vazifalarini ba-
jaradi. Lagerlarda mollarning vazifalari va turlariga bo liq holda 
bostirmalar, uy-joy, mahsulotlarni va ozuqalarni saqlash, mollarni 
sun'iy qochirish va sh. . uchun binolar quriladi. 
440 

---

Mollar uchun yozgi lagerni qurish, agar yaylov fermalardan 
mollarning mazkur turi va guruhlari uchun mumkin b lgan hay-
dash masofasidan uzoq boiganda amalga oshiriladi. Shuni unut-
maslik kerakki, so iladigan sigirlarni lagerda saqlash katta xarajat-
lar bilan bogiiq va hamma vaqtda ham chorvachilik fermalaridagi 
ishlab chiqarishning zamonaviy texnologiyalari talablariga javob 
bermaydi. Uzoq yaylovlarni so ilmaydigan sigirlar, unajinlar va 
katta yoshdagi buzoqlar podalariga ajratish maqsadga muvofiq 
boiadi. 
Yozgi lager uchun baland va quruq joylardagi, sanitariya-
gigiena nuqtayi nazaridan qulay, shamol yaxshi esib turadigan, 
ammo sovuq shamollardan himoyalangan, mollarga biriktirilgan 
yaylovlarning markazida, suv manbalari yoki ular quriladigan 
joylar yonida joylashgan uchastkalar ajratiladi. Relefi b yicha 
ular tekis boiishi kerak. Lagerlarga mollarni issiqdan* va 
shamoldan himoya qilish uchun rmon yoki butazor 
uehastkalari q shilsa yaxshi boiadi. Qur oq choi, yarim 
sahro mintaqalarida ushbu maqsadlarda soyabon shaklida 
daraxtzor, butazorlar loyihalanadi. 
Poda uchastkalari yonma-yon joylashganda mollarning 2—3 
poda guruhlariga bitta lager quriladi, bu qurilish uchun kapital 
xarajatlarni kamaytirish va lager uchun minimal zarur maydonni 
ajratish imkonini beradi. 
Ishlab chiqarish binolari va inshootlarini joylashtirish uchun 
lagerlarga bir bosh sigirga 50—60 m
2
hisobidan yer maydoni 
ajratiladi. 
Q vlarni doimiy yaylovda saqlashda q tonlar bahorgi-kuzgi 
yayloviarda da al ozuqalar tayyorlanadigan joylar yonida, yil 
davomida tlatib saqlashda esa qishki yaylovda yoki q shni mav-
sumiy uchastkalar (bahorgi yoki kuzgi) chegaralarida joylashtiri-
lishi kerak. 
Yozgi lagerlar va q tonlardan tashqari qishloqlardan 
tashqaridagi obyektlar: q ylarning junini qirqish, ch miltirish, 
sunyiy qochirish, q zilarni s yish va boshq. tashkil etilishi 
mumkin. Q ylarning junlarini qirqish va ch miltirish joylari 
qishloqlarga yoki fermalarga yaqin joylarda quriladi. 
Yozgi lagerlar namunaviy loyihalar b yicha joylashtiriladi va 
quriladi. 
Yozgi lagerlarni mavjud elektr uzatish tarmoqlari yonida joy-
lashtirish maqsadga muvofiq boiadi. 
441 

---

Suv manbalarini va su orish joylarini joylashtirish. Moilarning 
normal rivojlanishi va mahsuldorligi oshishi uchun ularni yaxshi 
sifatli suvlar bilan "yetarli darajada ta'minlash katta ahamiyatga 
ega. 
Yaylov suv ta'minotini tashkil etish uchun suv manbalarini, 
su orish joylarini va ulardagi inshootlarni rganish materiallariga 
ega b lish kerak. Bu materiallar manbaning turi va joylashgan 
rnini, uning suv berish qobiliyati (foydali hajmi, sarfi, suv 
berishi), ahvoli va uni yaxshilash b yicha choralar hamda suv-
larning sifati t risidagi ma'lumotlarni z ichiga olishi kerak. 
Olingan maiumotlar mollarni su orish va boshqa zaruratlar 
uchun suvga b lgan talab bilan, ular yaylovlardan uzoqda 
b lsa — mollarni su orish joyigacha haydashning yoi q yiladi-
gan masofasi bilan solishtiriladi. Bunda, suv manbalarining unum-
dorligi vaqt birligidagi minimal suv chiqishi b yicha, suvga 
b lgan talab esa — suv ta'minotining soatlar b yicha notekislik 
koeffitsienti bilan hisoblanadi. 
Suv manbalari y q b lganda, mavjud suv manbalaridagi su-
vlar yetarli b lmaganda yoki ularning sifati yomon b lganda 
yangi suv manbalarini qurish yoki yaylovga suvlarni tashib 
keltirish b yicha tadbirlar (suv tkazuvchi quvurlarni qurish, 
suvlarni katta idishlarda olib kelish va sh. .) belgilanadi. 
Suv' manbalarini joylashtirishda ishlab chiqarish va boshqa 
zaruratlar uchun butun yaylov davrida suv iste'mol qilish me'yor-
lariga mos tarzda bir kecha-kunduz hisobiga zarur suv miqdori 
belgilanadi. Yaylovda saqlanganda mollarning suv iste'mol qilish 
me'yorlari quyidagidek (1 boshga bir kecha-kunduzda): 
Qoramollar: 
— sigirlar — 60—70; 
— 1 yoshdan katta buzoqlar — 35—40; 
— 1 yoshgacha boigan buzoqlar — 15—20; 
— katta buqalar — 50—60. 
Q ylar: 
— kattalari — 5—6; 
— yoshlari — 3-4. 
Otlar: 
— kattalari — 50—60; 
— yoshlari — 30—40. 
Suvlarning zarur miqdori, yozgi lagerlarning joylashishi, har 
xil turdagi mollarni haydash masofalari, inshootlar bahusi 
442 

---

t risidagi ma'lumotlarga asosan loyihalanayotgan suv manbala-
rining soni va turlari belgilanadi. 
Yaylov suv ta'minoti manbalarini (daryolar, daryochalar, 
quduqlar, k llar, zax qochirish va su orish kanallari, quvur 
tkazgichlar va sh. .) joylashtirish, mollarni su orish joylariga 
haydashning yoi quyiladigan masofasini hisobga olib tkaziladi. 
Ular: sigirlar uchun 1,0—1,5 km, yosh buzoqlar uchun 0,5—1,0 
km, yosh qoramollar uchun 2,0—2,5 km, q ylar uchun 2,5—3,0 
km, otlar uchun 4,0—5,0 km teng. 
Suv ta'minoti manbalari xizmat k rsatiladigan poda 
uchastkalarining markazlarida, mollarni lagerlarda saqlashda esa 
yozgi lagerlarda joylashtiriladi. 
Su orish joyiga kelish uchun qulay sharoit yaratish va sani-
tariya-profilaktika qoidalariga rioya qilish kerak. Suv manbalarini 
botqoqlashgan, suv bosadigan va ifloslangan uchastkalarda joy-
lashtirishga hamda bir su orish joyida su oriladigan mollar 
sonining 250 bosh qoramoldan yoki 2000 bosh q ydan oshishiga 
yoi q ymaslik kerak. 
Agar mollar xohlagan paytlarida suvga kelishi va uni ichishi 
mumkin boisa, bu eng yaxshi sharoit hisoblanadi. Tur un 
su orish joylarini tashkil etishda qattiq qoplamali, avtosuv-
ichgichlar va beton novalar, ariqchalar bilan jihozlangan su orish 
maydonchalari quriladi. Ular relef b yicha suv manbalaridan 
pastda, undan 20—30 m masofada joylashtiriladi. 
Su oriladigan madaniy yaylovlarda su orish uchun 
quvurlardagi va kanallardagi suvlardan foydalaniladi, ularning 
sifati yomon boiganda esa suv quvurlarini qurish yoki suvni avto-
suv ichgichlar bilan jihozlangan sisternalarda olib kelish nazarda 
tutiladi. 
Mollar haydaladigan yo 'llarni joylashtirish. Poda uchastkalari 
va qamab boqiladigan maydonlar fermalar, majmualar, yozgi 
lagerlar va suv manbalari, mollar haydaladigan y Uar bilan 
bogianadi. Mollar haydaladigan yoilar poda uchastkalarini va 
mollar qamab boqiladigan maydonlami loyihalash bilan bir vaqtda 
loyihalanadi. Ularning joylashishi yaylov massivining va poda 
uchastkasining hududiy joylashishi, ularning maydoni va fermalar-
dan uzoqligi, hududning mavjud tashkil etilishi va uning muhan-
disiik jihozlanishi bilan aniqlanadi. 
Mollar haydaladigan yoilar tekis, quruq joylardan, relefning 
baland elementlaridan va suvni yengil tkazadigan tuproqlardan, 
443 

---

---

y llar bilan ham birlashtirish mumkin emas. Ularni mollar 
qabristoni va izolyatorlar yonida joylashtirish mumkin emas. 
Ularni t ri chiziqli, keskin burilishlarsiz joylashtirish. kerak. 
Mollar haydaladigan y llar asosiy — mollarni fermalardan 
majmualardan yoki yozgi lagerlardan yaylovlarga haydash uchun 
yaylov ichidagi — mollar qamab boqiladigan maydonlarni zaro 
bo Iovchi y llarga b linadi. 
Asosiy mollar haydaladigan y ilarning taxminiy kengligi qo-
ramollar uchun 15—20 m, q ylar uchun — 25—35 m, yaylov 
ichidagi mollar haydaladigan y llar kengligi esa 8—10 m teng 
b ladi. 
Pastqam va zax joylardan tkazilgan asosiy hamda yaylov 
ichidagi mollar y llarini k tarish va sha al-qum materiallari bi-
lan 25—30 sm qalinlikda qoplash kerak. Mollar haydaladigan 
y llarning qolgan qismi toptalishga chidamli tlar aralashmasi 
bilan uru sepishning oshirilgan me'yorida tloqlashtiriladi. 
Mollar haydaladigan y llar, odatda, raladi (26-rasm).