A21 Avezbayev S

VII bob. 
AHOLI YASHASH JOYLARINING CHEGARALARINI 
BELGILASH VA ZGARTIRISH, YERLARNI TASHKIL 
ETISH VA ULARDAN FOYDALANISH 
1. Umumiy qoidalar 
Shaharlar, posyolkalar va qishloqlar chegaralarini belgilash va 
zgartirish yer tuzish ishlari qatoriga kiradi va zining xususiyat-
lariga ega. 
Shaharlar, posyolkalar va qishloqlar chegaralari ichidagi bar-
cha yerlar mahalliy boshqaruv organlari tasarrufida b ladi. Oldin 
qishloqlar yerlari qishloq x jalik korxonalari yerlari tarkibiga 
kirar, tomorqa yerlari asosiy yerdan foydalanuvchilar tomonidan 
ikkilamchi foydalanish uchun berilar edi. Aksincha, shahar va 
posyolkalar yerlari hamma vaqtda ham mos boshqaruv organlari 
tasarrufida edi. Respublikamizda 2001-yilning 1-yanvari holatiga 
yerlarning bu toifasiga 232,7 ming ga yerlar kiritilgan. 
Shaharlar, posyolkalar va qishloqlar yerlari tarkibiga qurilishlar 
tagidagi; umumiy foydalanishdagi; qishloq x jaligi foydala-
nishidagi; tabiatni muhofaza qilish, so lomlashtirish, rekreatsiya 
va tarixiy-madaniy maqsadlarga m ljallangan; rmonlar bilan 
band; sanoat, transport, aloqa va boshqa maqsadlarga m ljallan-
gan yerlar kiradi. 
148 

---

---

---

---

---

---

---

yuritish, mulkchiiik, egalik, tbydalanish (ijara) huquqiarini r y-
hatga oiishni tiTminlash. yer egalariga (yerdan foydalanuvchilarga) 
belgilangan shakldagi hujjatlarni berish, ma'lumotlar bankini 
yaratish, yerlardan toydalanish ustidan doimiy nazoratni tashkil 
etishdir. 
Oishloqlar yerlarini inventarizatsiyalashning asosiy vazifalari: 
— barcha yerdan foydaianuvchilarni (yer egalarini) ular egal-
lab turgan uchastkalarning mavjud chegaralarini belgilash bilan 
aniqlash; 
— foydalanilayotgan yerlarni aniqlash va ular b yicha qarorlar 
qabul qilish; 
— yerdan foydakmishlur (yer egaliklari) chegaralarini, qishloq 
chegara chizi ini belgilash, ularni joylarda mustahkamlash. 
Qishloqlar yerlarini inventarizatsiyalash b yicha ishlar ikki 
bosqichga ajratiladi — tayyorgarlik va ishlab chiqarish bosqichlari. 
Boshlan ich materiailar sifatida yer uchastkasining chizma, yoz-
ma va huquqiy hujjatlari, oldin tkazilgan inventarizatsiya mate-
riallari, topografik xaritalar va rejalar (1:500—1:2000 masshtab-
dagi), shahar (posyolka) geodeziya tarmo i nuqtalarining koordi-
natalari katalogi xizmai qiladi. 
Qishloqlar yerlarini inventarizatsiyalashda tayyorgarlik ishlari 
o'z ichiga quyidagiiarni oladi: 
— mavjud materiallarni yi ish, rganish va tahlil qilish; 
— yerlarni inventarizatsiyalash b yicha ishlarning texnik, us-
lubiy va texnologik ta'minotini tahli! qilish; 
— kvartallar (mavzelar) va massivlarni boiish, topografik 
ta'minotning xarita-chizmalarini tuzish; 
— ishchi intventarizatsiya rejasini (chizmasini) yaratish; 
— kvartalning (massivning) yer tuzish hujjatlari t plamini 
tuzish; 
— geodeziya larmo ini rganish; 
— qishloqning chegara chizi ini belgilash. 
Qishloqning lchamiga bogiiq holda, uning hududini boiish-
ning umumiy tuzulishi tanlanadi. u mavjud ma'muriy-hududiy 
b linishni va hududning xususiyatlarini hisobga olishi kerak. 
Kichik qishloqlar. ularning maydoni va tuzulishiga bogiiq holda 
kvanallarga b tinmasligi mumkin. Hisoblangan kadastr birligi 
sifatida aniq yer egaligi yoki yerdan foydalanish (tomorqa 
uchastkasi, bo -sabzavotchilik uchastkasi va boshq.), ishchi 
kadastr birligi sifatida esa kvarta! yoki boshqa har qanday, tabiiy 
155 

---

chegaralar yoki qizi! chiziqlar bilan chegaraiangan ixcham massiv 
xizmat qiiadi. 
Texnik topshiriqda ishiab chiqarish bosqichining bayonnomasi 
beriladi. U qishloq hududining yoki uning ayrim qismining (kvar-
tallar, massivlar) topografik ta'minoti mavjudligi biian aniqianatii. 
Bu boiimni ishlashda quyidagi tamoyillarga rioya qilinadi: 
— ishchi inventarizatsiya rejasini yaratish uciiuii asos sifatida 
topografik rejalar zarur b ladi; 
— boshian ich topografiya materialiniug masshtabi 1:2000 dan 
mayda b lmasligi kerak; 
— boshlan ich material yer osfi inshootlarining va relefning 
tasviriga ega boimasligi mumkin; 
— topografik rejalar boimaganda 1:2000 masshtabgacha katta-
lashtirilgan aerofotorasmlardan asos sifatida foydalanishga ruxsat 
etiladi. 
Ishlab chiqarish bosqichida har bir kvartal (rnassiv) b yicha 
yer tuzish hujjatlari jildi shakllantiriladi, uiar ishlann b;\jansh 
jarayonida zarur hujjatlar bilan t o i aziiadi. 
Kvartal (massiv) ichida inventarizatsiya barcha yerdan iby-
dalanuvchilar r yxatini tuzishdan boshlanadi; ularga chaqiruv 
qo ozlari j natiiadi va ularning har bitidan yer uchastkasidan 
foydalanish va yerga b lgan huquqlarini tasdiqSovchi barcha huj-
jatlarning mavjudligi t nsidagi deklaratsiya (ariza) olinadi. 
Dala izlanishlari yerdan foydalanishlarning (yer egalikiarining) 
burilish nuqtalarini va chegara chiziqlarini izlash. topisfi yok: bi-
lishdan iborat boiadi. Bunda k z bilan koTish va asbobiar yor-
damida rganish hamda yerdan foydalanuvchilardan (yer egalari-
dan) s rash usuliarida/! foydaianisli rnumkin 
Dala izlanishlari natijalari b yicha barcha yerdan
f
oydatanuv-
chilarning belgilangan chegarafardagi taxminiy maydonlari 
hisoblanadi. Yer tuzish hujjatiari jiidiga kvartaliar (massivlar) 
b yicha quyidagilar kiritiladi: 
~ barcha yerdan foydalanuvchilarning (yer egalari) hujjatlari 
va izlanishlar natijalari b yicha uchastkalarining maydonlari 
k rsatilgan r yxati; 
—• oldindan barcha yerdan foydalanishlar (yer egaliklari) 
chegaralari tushirilgan ishchi inventarizatsiya rejat (11-rasrn); 
— belgilangan tartibda rasmiylashtiriimagan yoki muddati 
tgan huquqlar bilan ( zboshimchalik bilan qurilish yoki 
uchastkani egallab olishni ham q shib) yerdan foydalanayotganlar 
r yxati; 
156 

---

---

(massiv) ichida izlanishlar materiallari va yi ilgan hujjatlar asosi-
da, dala izlanishlarida yechilmagan masalalarni va nizoli masala-
larni y qotish b yicha tavsiyalami sanab tib, bu chegaralarning 
loyihasi tuziladi. 
Yer tuzish huyatlarida yerdan foydalanuvchilarga (yer egaiari-
ga) mashinada va piyoda tishni, yer osti va yer usti muhandislik 
komunikatsiyalarigj borish va ularni saqlashni, k kalamlashtirish-
ni, qurilish tartibiarini va shaharsozlik me'yorlarini hisobga olib, 
panjaralar va devorlar rashni ta'minlashga taalluqli yer 
uchastkalaridan foydalanish b yicha (servitutlar) cheklashlar bel-
gilanadi. 
Ularga yerdan foydalanuvchilar va yer turlari b yicha yerlar-
ning tarkibi (eksplikatsiyasi) q shiladi. 
Qishloqlarda, ovullarda, xutorlarda aholining asosiy qismi ular 
hududida joylashgan qishloq x jalik korxonalari ishlab chiqarish-
larida band b ladi. Bu qishloqlar yerlari tarkibiga shaxsiy yor-
damchi x jaliklarini, shaxsiy va jamoa qurilishlarini joylashtirish, 
pichan rish va mollarni boqish uchun q shimcha uchastkalar 
ham kiritiladi. 
Qishloqlarning chegara chiziqlari ichiga yer tuzish vaqtida 
mavjud va zaxiradagi hududlar (kelajakdagi rivojlanishi uchun 
zarur) kiradi: 
— qishloq (yashash) mintaqasi — tomorqa uchastkalari bilan 
mavjud uy-joy binolari, jamoa binolari, umumiy foydalanishdagi 
inshootlar, suv havzalari, maydonlar, k chalar va boshq.; 
— ishlab chiqarish mintaqasi — ishlab chiqarish markazlari, 
ustaxonalar, omborxonalar, mashina-traktor hovlilari, qishloq 
x jalik mahsulotlarini qayta ishlash b yicha korxonalar, trans-
port inshootlari va sh. .; 
— qishloqning ichida va tashqarisida joylashgan va mollarni 
boqish, pichan rish va qurilish uchun m ljallangan qishloq 
x jaligi va boshqa yer turlari; 
— sanitariya-himoya mintaqasi — yashash va ishlab chiqarish 
mintaqalari orasidagi himoya oraliqlari; 
— yaqin 5 yil ichida qishloqning kengayishi uchun zarur zaxi-
ra hududlar. 
Qishloqning chegara chizi ini belgilash x jalikda ichki yer 
tuzish loyihalari, arxitektura-shahar qurilishi hujjatlari, qishloq 
yerlarini inventarizatsiyalash materiallaridan foydalanib, mahalliy 
hokimiyat tomonidan belgilangan tomorqa uchastkalarining me'-
158 

---

yoriy lchamlarini va me'yor1arni hisobga olib tkazilgan zaxira 
va q shimcha maydonlarni asoslash b yicha hisob-kitoblar 
asosida tkaziladi. 
Qishloqlar chegara chizi i ichiga, odatda, hududida qishloqlar 
joylashgan x jaliklar yerlari kiritiladi, bu ulaming foydalanish yoki 
egalik qilish huquqlarining tugashiga olib keladi. Bunday qishloq 
x jalik yerlari yerdan foydalanuvchilar tomonidan foydalanilishi va 
zarurat tu ilganda ulardan olinishi mumkin. Begona yerdan foy-
dalanuvchilarning foydalanilmayotgan yoki ajratilganidan boshqa 
maqsadlarda foydalanilayotgan yerlari ham olinishi kerak. 
Yer tuzish ishlari quyidagi ketma-ketlik tartibida tkaziladi: 
tayyorgarlik ishlari; loyihani tuzish; loyihani kelishish va tas-
diqlash.