Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

KЕYSLAR 
Keys 1. Bozor iqtisodiyotida davlatning maqsadi 
Bozor iqtisodiyotida davlatning oliy maqsadlari bo‗lib iqtisodiy rivojlanish 
va jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni ta‘minlash uchun qulay shart-sharoitlarni 
yaratish hisoblanadi. 
Boshqa maqsadlar aynan ushbu ikki masaddan kelib chiqadi. 
Davlat iqtisodiyotni tartibga solar ekan birinchidan: 

YaIMni o‗stirish; 

ishsizlikni minimallashtirish; 

barqaror baholar darajasini ta‘minlash; 

tashqi iqtisodiy muvozanatni, ya‘ni to‗lov balansining ijobiy (musbat) 
qoldig‗ini ta‘minlash maqsadlarini ko‗zda tutadi. 
Ikkinchi tartibdagi maqsadlarga foydani ko‗paytirish uchun qulay 
qonunchilik bazasini yaratish va raqobatni keng yoydirish, ishlab chiqarishga 
innovatsiyalarni joriy qilish, iqtisodiyotning davriy tebranishlari darajasini 
kamaytirish, atrof muhitning qoniqarli holatini ta‘minlab turish, aholini ijtimoiy 
himoya qilish kabilar kiradi.
Savollar: 
 
Quyidagi savollarga javob bergan holda, xozirgi zamon iqtisodiyotida 
davlatning asosiy funksiyasi bo‗lib ijtimoiy-iqtisodiy faoliyatning huquqiy 

---

399 
bazasini yaratish borasidagi xatti-harakatiga misol keltiring. 
•
global muammolarni hal etishdagi chora-tadbirlar borasidagi xatti-
harakatiga; 
•
xalqaro miqyosdagi chora-tadbirlar borasidagi xatti-harakatiga; 
•
yangi institutlar faoliyatini shakllantirish borasidagi xatti-harakatiga; 
•
inson kapitalini shakllantirish chora-tadbirlar borasidagi xatti-harakatiga. 
QUYIDA KЕLTIRILGAN FIKRLAR 
TO„G„RIMI YOKI NOTO„G„RIMI?
1.
Davlatni fuqarolar bilan davlat apparati o‗rtasidagi ijtimoiy shartnoma 
orqali ta‘riflash ―prinsipal-agent‖ muammosini oldingi o‗ringa suradi. 
2.
Fuqaro davlatga ayrim funksiyalarning bajarilishini yuklagan holda uning 
tarkibini belgilaydi, ya‘ni u ―prinsipal‖, davlat esa ―agent‖ hisoblanadi. 
3.
Fuqaro ―agent‖ rolida ishtirok etib, shartnomalar bajarilishining kafili 
sifatida davlatning qarorlariga bo‗ysunadi.
4.
Nazariy jihatdan yakka hisob-kitoblardan hosil bo‗lgan davlat shartnoma 
vositasi sifatida, murakkab almashuvga ko‗maklashish va uni amalga oshirish 
vositasi sifatida paydo bo‗ladigan davlatdan mutlaq farq qiladi. 
5.
Shartnomaviy davlat bu – faqat unga fuqarolar tomonidan topshirilgan 
huquqlar doirasida va ularning manfaatlari yo‗lida kuch ishlatish monopoliyasidan 
foydalanuvchi davlat, fuqarolar esa soliqlarni to‗lashga majburiyat deb emas, balki 
o‗z zimmasiga ixtiyoriy ravishda olingan majburiyat sifatida qaraydi. 
6.
―Ekspluatatorlik‖ davlat bu - unda davlatning ham, fuqaroning ham 
opportunistik xatti-harakatiga to‗siq mavjud bo‗lmagan davlat faoliyatini yoritadi. 
7.
Korrupsiya – bu faqat rivojlangan mamlakatlarning muammosi. 
8.
Budjet taqchilligini qoplashning asosiy usullaridan biri bu soliqqa tortish 
stavkalarini pasaytirish va majburiy yig‗imlarni joriy etish. 
9.
Davlat mulkini o‗sishi natijasida davlat boshqaruvi pasayib boradi.

---

400 
10.
Qonunning to‗g‗ridan-to‗g‗ri buzilishi va mulkchilikning qonuniy 
huquqlariga tajovuz qilish bilan bog‗liq iqtisodiy faoliyat