Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

 
14.5.2-rasm.
 Korrupsiyaga qarshi kurashish sohasida davlatning 
imkoniyatlarini mustahkamlashga ko„maklashuvchi
mexanizmlar doirasi 
Mazkur dasturning asosiy bandlari quyidagilardan iborat: 
-
samarali normalar va cheklovlarni qabul qilish; 
-
davlat xizmatchilari, shuningdek davlat va xususiy sektor sohasida 
raqobatni kuchaytirish; 
Fikrlar va 
fuqarolar 
bilan davlat 
oʼrtasida 
sheriklik 
munosabatla
ri 

Masalan: 
Maslahat 
kengashlari 
Qoʼshma 
harakatlar 
(qoʼmitalar)
Normalar va cheklovlar 
Masalan: 
Sudlarning mustaqilligi 
Davlat xizmatchilarining faoliyatini 
nazorat qiluvchi organlar 
Shaxsiy xususiyatlar 
asosida yollash va 
koʼtarish 
Detsentra 
lizatsiya 
Raqobat
Masalan: Davlat 
xizmatchilari 
tomonidan tanlov 
asosida xizmatlar 
koʼrsatilishi
Mijozlar 
soʼrovlari 

---

391 
-
davlatni insonlarga yaqinlashtirish: fuqarolar bilan davlatning o‗zaro 
hamkorligini kuchaytirish, fuqarolar fikrlarini hisobga olish; 
-
budjetning o‗sishini ichki barqarorlashtiruvchi vositalarini yaratish, 
masalan, ijro etuvchi, qonun chiqaruvchi va sud hokimiyatlari, qarorlarni kim 
belgilashi, qabul qilish va amalga oshirishi ustidan nazorat qilish. 
Ushbu dastur davlat va davlat institutlari faoliyat ko‗rsatishining asosida 
yotuvchi motivatsiyaning o‗zgarishi bilan bog‗liq. Uning amalga oshirilishi davlat 
amaldorlariga jamoaviy manfaatlar yo‗lida harakat qilish uchun rag‗batlantiruvchi 
omillarni yaratishga ko‗maklashuvchi va bir vaqtning o‗zida majburiy harakatlar 
ehtimolini cheklovchi qoidalar va normalarning joriy etilishini nazarda tutadi. 
Yanada samaraliroq davlatni barpo etishga urinishlar shundan dalolat berib 
turibdiki, hatto sanoati rivojlangan mamlakatlarda ham biroz yaxshilanishlardan 
samara juda yuqori. Jahon tajribasi shuni ko‗rsatmoqdaki, hatto davlat 
samaradorligining past darajada oshirilishi ham vaqt o‗tishi bilan insonlar 
hayotining sifatini sezilarli darajada oshiradi, chunki islohotlar, odatda, o‗zining 
foydali bir vaqtiga Еtadi. Jahon banki tomonidan o‗tkazilgan tadqiqotlar 
natijalariga ko‗ra, shu narsa anilandiki, past salohiyatli davlatga ega bo‗lib, amalga 
oshirilayotgan siyosatning sifati past bo‗lgan mamlakatlarda aholi jon boshiga 
to‗g‗ri keladigan daromad hajmi bir yilda, taxminan, 0,4 foizga o‗sgan, ayni paytda 
kuchli davlatga ega bo‗lib, oqilona siyosat yurituvchi mamlakatlarda esa aholi jon 
boshiga to‗g‗ri keladigan daromad hajmi bir yilda o‗rtacha 3 foizga o‗sgan
1
. 
Korrupsiyaviy jinoyatchilikka qarshi sifatli va samarali kurashish uchun 
davlatning korrupsiyaviy jinoyatchilikni oldini olish borasida tizimlashgan chora-
tadbirlarini ishlab chiqish lozim. Shu bilan birga mazkur chora-tadbirlarda 
korrupsiyaga qarshi fuqarolik jamiyati instiututlari bilan keng hamkorlik qilinishi 
nazarda tutilishi shart bo‗ladi. Davlatning korrupsiyaga qarshi kurash dasturida 
quyidagilar belgilanadi: 
1
Государство в меняющемся мире. Отчет о мировом развитии 1997. – М.: ПРАЙМ-ТАСС, 
1997. – С. 39. 

---

392 
• 
davlat xizmati sifatini ko‗tarish uning ishlash prinsiplarini qayta ko‗rib 
chiqish; 
• 
mansabdorlik maqomini —huquq va majburiyatlarini aniq belgilab qo‗yish; 
• 
tadbirkorlik faoliyati bilan shug‗ullanishi taqiqlangan mansabdor shaxslar 
ro‗yxatini qat‘iy belgilab qo‗yish;
• 
davlat xizmatchilarining mulkiy holatini deklaratsiya qilib borishning 
samarali va qat‘iy mexanizmini o‗rnatish; 
• 
davlat xizmatidan ishdan bo‗shatilgandan so‗ng tadbirkorlik tuzilmalariga 
ishga o‗tishga cheklovlar joriy etish; 
• 
korrupsiyaga qarshi kurashning huquqiy asoslarini mustahkamlash: 
korrupsiyaviy qilmishlar sanalgan jinoyatlarga belgilangan jazolarni qayta 
ko‗rib chiqish, ularga amnistiya qo‗llanilishini istisno etish;
• 
korrupsiyaga qarshi kurash to‗g‗risida, Jinoiy va yashirin pul mablag‗lari 
qonuniylashtirishini odini olish to‗g‗risida qonunlarni qabul qilish zaruriyati; 
• 
huquqni muhofaza qiluvchi idoralarning korrupsiyaga qarshi kurash 
faoliyatini 
takomillashtirish, 
ularning 
funksiyalarini 
bir-birini 
takrorlamasligi nuqtai-nazaridan ko‗rib chiqish. 
Bugungi kunda ijtimoiy ongda mamlakatda korrupsiyaga qarshi jiddiy 
kurash olib bormay turib jamiyat va davlat o‗z oldiga qo‗ygan maqsadlarga, 
islohotlarning muvaffaqiyat bilan yakun topishiga erishish mumkin emasligi 
to‗g‗risida fikr qaror topgan. Darvoqe, davlat va xalq o‗rtasidagi ishonch deb 
atalmish uzvning ham mustahkam bo‗lishi davlat xizmatchilarining o‗zini 
nechog‗lik korrupsiyadan tiyilganligiga bog‗liq. Korrupsiya to‗g‗risida ko‗p va 
muhim bo‗lgan ma‘lumotlarni yozish mumkin. Biroq ularni mazmunan hozirgi 
paytda xorijiy va xalqaro tashkilotlar tomonidan amalga oshirilayotgan 
korrupsiyaga qarshi dasturlar va loyihalarda takrorlanib turadigan ―Korrupsiya 
barq urgan jamiyatda ozodlik uzoq vaqt hukm surishi mumkin emas‖ degan jumla 
bilan ifodalash mumkin.