Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

6.2. Xufyona iqtisodiyot turlarining tasnifi va uni
baholashga nisbatan yondashuvlar 

---

141 
Turli qonunchilik me‘yorlariga amal qilinmaslik holatlarining tez-tez uchrab 
turishi xufyona iqtisodiyot o‗lchamining indikatori bo‗lib xizmat qiladi. Biroq, 
uning miqdoriy o‗lchovi vazifasini hal etishga kirishishdan oldin xufyona 
iqtisodiyotning turli unsurlarini ta‘riflash lozim. Umuman olganda xufyona 
iqtisodiyot – unda iqtisodiy faoliyat qonun doirasidan tashqarida amalga 
oshiriladigan, ya‘ni bitimlar qonundan, xo‗jalik turmushining huquqiy me‘yorlari 
va rasmiy qoidalaridan foydalanilmagan holda amalga oshiriladigan soha. Xufyona 
iqtisodiyot bir nechta unsurdan tarkib topadi. 
Xufyona iqtisodiyotning mashhur iqtisodchi E.Fayg
1
tomonidan taklif 
etilgan tasnifi diqqatga sazavordir. 
Faygning fikriga ko‗ra, har bir alohida xufyona iqtisodiyot turining tafsifi 
uning vakillari buzadigan institutsional qoidalar to‗plami bilan belgilanadi, ya‘ni 
ularning faoliyati qoidalar va normalarning o‗rnatilgan tizimi doirasidan tashqariga 
chiqadi yoki uni chetlab o‗tadi va, o‗z navbatida, o‗lchanmaydi va ijtimoiy jihatdan 
hisobga olinmaydi. 
U yoki bu holatda qanaqa qoidalarning buzilishi xufyona iqtisodiyot turlarini 
farqlash mezoni hisoblanadi. Ushbu mezondan tasniflash tizimi uchun asos sifatida 
foydalangan holda, E.Fayg xufyona iqtisodiy harakatlarning to‗rtta xilini ajratadi: 
nolegal (maxfiy, yashirincha), hisobga olinmagan, ro‗yxatga olinmagan va 
norasmiy iqtisodiy faoliyat. 
1.
Nolegal iqtisodiyot
.
Nolegal iqtisodiyot tijoratning qonuniy shakllari 
sohasini belgilab beruvchi, yuridik normativlarni buzuvchi iqtisodiy faoliyat 
tomonidan ishlab topilgan daromadning sinonimi sifatida ishtirok etadi. Nolegal 
tadbirkorlar taqiqlangan tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarishda va ularni 
taqsimlashda ishtirok etadi (giyohvondlik moddalarini noqonuniy ishlab chiqarish, 
chayqovchilar tomonidan valyuta ayirboshlanishi va h.k.). Bunday taqiqlangan 
iqtisodiy harakatlar, qonunni chetlab o‗tgan holda, foydali daromad manbai 
1
Файг Э. Определение и оценка подпольной и неформальной экономики: нео-
институциональный подход. –М.: РТТУ, 2000. -147 с. 

---

142 
hisoblanadi. Shuningdek, siyosiy, iqtisodiy va yuridik muassasalar barqarorligiga 
putur Еtkazishga xizmat qiladi.