Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

Savollar: 
Qadriyatlar 
korporativ 
tizimining 
belgilanishi 
va 
joriy 
etilishi 
muvofiqlashtirish va motivatsiya xarajatlarining miqdoriga qanaqa ta‘sir 
ko‗rsatadi? 
Bir-biri bilan o‗zaro hamkorlik qilishni rejalashtirayotgan kompaniyalarda 
umumiy qadriyatlarning mavjudligi muzokaralar olib borish, shartnomani tuzish, 
monitoring va shartnomalarni ijro etishga majburlash xarajatlarining miqdoriga 
qanday ta‘sir ko‗rsatadi? 
Qadriyatlar korporativ tizimining mavjudligini Nort tomonidan ajratilgan 
omillarning transaksiya xarajatlarining darajasi va tarkibini belgilab beruvchi qaysi 
turiga kiritish mumkin? 
Muzokaralar olib borish xarajatlarining uchta toifasini ajrating. Qadriyatlar 
korporativ tizimining joriy etilishi ushbu toifalardan qaysilariga ta‘sir 
ko‗rsatmaydi?
 
QUYIDA KЕLTIRILGAN FIKRLAR 
TO„G„RIMI YOKI NOTO„G„RIMI? 
1. Tashkilot tarkibiga kiruvchi ―agentlar‖ sonining o‗sishi, agentlar harakati 
ustidan nazorat qilish uchun talab etiladigan ―prinsipal‖ xarajatlarining oshishini 
belgilab beradi. 
2. Prinsipal-agent muammosi – ―agent‖ning ―prinsipal‖ topshirig‗i va 
ko‗rsatmasini bajarishda uning nayrang qilish xavfi hisoblanadi. 
3. Nazorat xarajatlarining ortishi ―agentlar‖ sonining o‗sishiga to‗g‗ri 
proporsional emas.

---

305 
4. ―Prinsipal-agent‖ muammosini hal etishning birinchi varianti agentlar 
o‗rtasidagi raqobatni kuchaytirishni talab qiladi.
5. Muammoni hal etishning ikkinchi varianti ―agent‖ tomonidan qat‘iy 
belgilanmagan, balki firma faoliyatining natijalariga bog‗liq bo‗lgan mukofotni 
to‗lashni nazarda tutuvchi yollash haqidagi shartnomaning tuzilishidan iborat. 
6. Unitar tuzilma - hukmronlik munosabatlarining eng yuqori darajada 
markazlashuvini nazarda tutadi. Barcha asosiy qarorlar «agentlar» tomonidan 
qabul qilinadi, uning o‗zi nazoratni ham amalga oshiradi.
7. Xolding tuzilmasi- qarorlar qabul qilish va ―Prinsipal‖ harakatlari ustidan 
nazorat qilish jarayonini imkon qadar markazlashgan tizimdan chiqarishni o‗zida 
namoyon etadi.
8. Agar ―agentlar‖ faoliyatini nazorat qilish huquqi boshqalarga o‗tkazilsa, u 
holda funksional belgi bo‗yicha – funksional bo‗linmalar boshliqlariga: sotish 
bo‗limi boshlig‗i, bosh muhandis, bosh buxgalter va h.k.ga beriladi.
9. Tashkilot a‘zolari o‗rtasidagi o‗zaro munosabatlarni tartibga soluvchi va 
ularning jamoaviy bilimlari va tajribasining ifodasi hisoblangan me‘yorlar, 
qoidalar va an‘analar yig‗indisiga
 
tashkiliy madaniyat deyiladi.
10. Menejerlar bilan xodimlarning o‗zaro munosabatlarida ―prinsipal-agent‖ 
muammosining hal etilishi fordizm – Buyuk qatag‗onlik davrida Genri Ford 
tomonidan ishlab chiqilgan mehnatni tashkil qilish tizimi tamoyillariga asoslanadi.