Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

 
 

---

393 
Xulosa 
Quyida keltirilgan ma‘lumotlar davlatning ikkita benuqson xilini taqqoslash 
imkonini beradi: 
Shartnomaviy davlat 
Ekspluatatorlik davlati 
Maqsadi 
Jamiyat a‘zolarining umumiy 
daromadi 
(YaIM)ni 
ko‗paytirish, 
transaksiya 
xarajatlarini pasaytirish 
Davlat 
apparatini 
nazorat 
qiluvchi guruhning rentasini 
(soliq 
tushumlarini) 
ko‗paytirish 
Vazifalari 
(funksiyalari) 
Shaxslar o‗rtasidagi 
qator 
bitimlarda kafillik, mulkchilik 
huquqlarini 
tafsirlash 
va 
himoya qilish 
Kafil 
roli 
bilan 
chegaralanmagan 
holda 
iqtisodiy va ijtimoiy o‗zaro 
hamkorlikka faol aralashish 
Vositalar (majbur 
qilish 
monopoliyasidan 
foydalanish) 
Ijtimoiy 
shartnoma 
va 
konstitutsiyaviy doiralar bilan 
chegaralangan 
Davlatni 
nazorat 
qiluvchi 
guruhning siyosiy irodasiga 
bog‗liq 
«Prinsipal-agent» 
muammosini hal 
etish 
mexanizmlari 
Prinsipal 
– 
fuqaro: 
demokratik 
nazorat 
mexanizmlari, 
konstitutsiyaviy doiralarning 
mavjudligi, 
muqobil 
variantlarning mavjudligi. 
Prinsipal – davlat: qonunga 
ixtiyoriy 
bo‗ysunish 
me‘yorlarini yoyish 
Prinsipal – fuqaro: mavjud 
emas. 
Prinsipal – davlat: majbur 
qilish va kuch ishlatishdan 
foydalanish, har tomonlama 
nazoratni amalga oshirishga 
urinish 
Budjet 
cheklovlari 
Qat‘iy, 
budjetni 
tasdiqlashning 
demokratik 
tartiboti bilan cheklangan 
Yumshoq 

---

394 
Daromadlarning 
asosiy moddalari 
Birinchi navbatda «bozor» 
soliqlaridan tushumlar 
Musodara soliqlari va soliqdan 
tashqari tushumlar 
Xarajatlarning 
asosiy bandlari 
Adliya, huquqni muhofaza 
qilish faoliyati 
Mudofaa, davlat boshqaruvi, 
huquqni 
muhofaza 
qilish 
faoliyati 
Budjet 
taqchilligini 
qoplashning 
asosiy usullari 
Tashqi bozordagi qarzlar 
MBning hukumatga qarzlari, 
ichki 
bozordagi 
qarzlar, 
musodara 
solig‗ining 
turi 
sifatida 
majburiyatlarni 
bajarishdan bosh tortish ham 
mumkin 
 
 
MAVZUGA DOIR TAYANCH IBORALAR 
 
 “Prinsipal-agent” muammosi
– ―agent‖ning «prinsipal» topshirig‗i va 
ko‗rsatmasini bajarishdagi hiylasi (nayrangi). Hiyla ishlatish (nayrang) axborot 
asimmetriyasi va ―agent‖ faoliyati ustidan nazorat qilishning yuqori darajasi tufayli 
mumkin bo‗ladi. 
Kriminal iqtisodiyot
– qonunning (birinchi navbatda – Jinoiy va Fuqarolik 
kodekslarining) to‗g‗ridan-to‗g‗ri buzilishi va mulkchilikning qonuniy huquqlariga 
tajovuz qilish bilan bog‗liq iqtisodiy faoliyat.
Shartnomaviy davlat
– bu faqat unga fuqarolar tomonidan topshirilgan 
huquqlar doirasida va ularning manfaatlari yo‗lida kuch ishlatish monopoliyasidan 
foydalanuvchi davlat, fuqarolar esa soliqlarni to‗lashga majburiyat deb emas, balki 
o‗z zimmasiga ixtiyoriy ravishda olingan burch sifatida qaraydi. 
Ekspluatatorlik davlati
o‗z daromadini (soliq tushumlarini), aniqrog‗i, - 
davlat apparatini nazorat qiluvchi guruhning daromadini oshirish uchun majbur 
qilish monopoliyasidan foydalanadi. 

---

395