Ahlâk-i adudiyye 5 Bibliyografya 5

AHMED HASÎB EFENDİ

(ö. 1166/1752-53) Silkü1-leâli Âli Osman adlı manzum Osmanlı tarihi ile tanınan âlim ve müderris.

Mü'minzâde adıyla da tanınan Ahmed Hasîb Efendi Bursa'da doğdu. Medrese tahsilinden sonra 1120'de (1708-1709) zamanın meşhur müderrislerinden Sü­leyman Efendiye muîd oldu. 1129'da (1716-17) Şeyhülislâm Ebü İshak İsma­il Efendi tarafından imtihan edilerek Esediyye Medresesi'nde vazifeye başla­dı daha sonraları çeşitli medreseler­de müderris olarak hizmet etti. Nisan 1735'te Bosna'ya tayin edildi. Tokat. Kayseri ve Manisa'da kadılık yaptı. Manisa'da kadı iken azledildi. İstanbul'a geldikten bir süre sonra vefat etti.

Eserleri,

l) Silkü'l-leâli Âli Osman. “Tevârîh-i Âl-i Osman” türünde man­zum olarak kaleme alınan hacimli bir eserdir; aruzun “Mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün” kalıbıyla yazılmıştır. Yaygın olarak Silkü'l-leâli Âli Osman şeklinde tanınan eserde Fâtih devri şa­irlerinden, tabiplerinden, şeyhlerinden, vüzerâ ve ümerâsından, bazı tarikat eh­linin menâkıbından ve Fâtih devrinde tamir edilen cami, türbe gibi binalar­la bazı yeni yapılardan bahsedilir. Ge­libolulu Âirnin Künhü'I-ahbâr'ı ve Taşköprizâde'nin eş-Şakâ’iku'n-nucmâniyye'si bu eserin kaynaklarındandır. Silkü'l-leâl’ın bilinen üç nüshasından Süleymaniye Kütüphanesi’nde ⁶¹⁴ kayıtlı olanı müellif hattıdır. Diğer iki nüsha ise İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi'ndedir. ⁶¹⁵

2) Ravzatü'l-küberâ. Hadîkatü'l-vüzerâ'ya zeyil olarak kaleme alındığı söy­leniyorsa da eser aslında 1703 Edirne Vak'ası'nı anlatmaktadır. Müellif hat­tı olan nüsha Murat Molla Kütüphanesi'nde ⁶¹⁶, diğer bir nüshası da İs­tanbul Üniversitesi Kütüphanesinde ⁶¹⁷ kayıtlıdır.

3) Mecmûa-i Tevârih. Hekimoğlu Ali Paşanın 15 Safer 1155 ⁶¹⁸ tarihinde tekrar sadâ­rete gelmesi münasebetiyle söylenen kaside, gazel, tebrik gibi şiir ve yazıla­rın onun isteği üzerine bir araya getiril­mesinden oluşmuştur. Bu mecmuada pek çok kişinin yanı sıra Ahmed Hasîb Efendi'nin de tarihleri vardır. Eserin müellif hattı olan tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi'nde ⁶¹⁹ kayıtlıdır. Bursalı Mehmed Tâhir eseri görmediği için onu gazavatnâme sanmış (III, 144), Babinger de eser hak­kındaki bilgileri ondan aynen nakletımiştir (s. 286).

4) Dergehnâme. Ahmed Hasîb Efendi'ye izafe edilen ve İstan­bul'da mevcut doksan yedi tekkeden bahseden mesnevi tarzındaki bu eser 129 beyittir. Kaynaklar her ne kadar bu eseri Ahmed Hasîb Efendi'nin yazdığını belirtiyorlarsa da manzumede şair ken­di adından Hasîb olarak değil Hâsib olarak bahsetmektedir; bu da manzumenin Hâsib adlı bir başka kişi tarafın­dan yazıldığını gösterir. Osmanlı Müellifleri, aynı yıl ölen Ahmed Hâsib ad­lı başka birinden daha bahseder ki bu manzumenin yazarı olması çok muhte­meldir II, 1401, Eserin yazılışından bir asır sonra Kethüdâzâde Arif Efendi'nin (ö. 1848) menâkıbını toplayan Muzıka-i Hümâyun hocalarından Emin Efendi, yeni kurulan on tekkenin adlarını da Dergehnâme'ye ekleyerek menâkıb-nâmenin sonuna koymuştur. Kethüdâ­zâde Arif Efendi'nin menâkıbı Kethü­dâzâde Efendi'nin Terceme-i Hâline Zeyl-i Âcizânemdir adıyla basılmıştır ⁶²⁰ Dergehnâme bu eserin 319-329. sayfalan arasındadır. Dergehridme'nin Esad Efendi nüshasının ⁶²¹ başındaki bir nottan Ahmed Hâsib Efendi'nin bu eser karşılığında Bosna mevleviyetini elde ettiği, ayrıca hediye olarak bir at ile bir de Kur'ân-ı Kerîm aldığı anlaşılmaktadır. Babinger bu eserden bahsederse de ne baskısını ne de yazmasını görmüştür. Günay Kut, manzumenin ikisi Atatürk Kütüphane­si'nde ⁶²², biri de Süleymaniye Kütüphanesi’nde ⁶²³ olmak üzere üç yazma nüshasını tesbit etmiştir. ⁶²⁴

Bibliyografya

1) Salim, Tezkire, İstanbul 1315, s. 222;

2) Fatih. Tezkire, s. 60, 61;

3) Osmanlı Müellifleri, II, 140; III, 144;

4) Babinger, GOW, s. 285-286;

5) TCYK, 1, 152; Vlll, 659;

6) Levend. Türk Edebiyatı Tarihi, 1, 368, 398;

7) Günay Kut-Turgut Kut. “İstanbul Tekkelerine Ait Bir Kaynak: Dergehnâme”, Türkische Miszellen: Roberî Anhegger Arma­ğanı, İstanbul 1987, s. 215, 216. ⁶²⁵

1 bk. GAL, İt, 270; Elr., I. 722.

2 Kayseri 1334. Hüsamettin Erdem, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/14.

3 Ahlâk-ı Alâî, s. 10.

4 nr. 820/966.

5 bk. İA, VI, 710.

6 Bulak 1248.

7 birinci kitap 236, ikinci kitap 127, üçüncü kitap 52 sayfa.

8 bk. İÜ Ktp. TY, nr. 1697; İÜ Ktp., Müze Kısmı, nr. 60; Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 647.

9 Hanya 1291.

10 İstanbul 1315, 1318.

11 bk. İA, VI, 710)

12 İs­tanbul 1974.

13 İstanbul, ts.

14 Ahmet Kahraman, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1986: 2/15-16.

15 bk. Nefîsî, I, 267.

16 Pratical Philosophy of the Muhammadan People, London 1839; Lahor 1895. M. Nazif Şahinoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1986: 2/16.

17 bk. Cemaleddin Aksarayi.

18 Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3521/9, vr. 216-255. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1986: 2/16.

19 Orhan Bilgin, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1986: 2/16.

20 Lala İsmail, nr. 2371.

21 Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr 1601; Hamidiye, nr. 629; Lala İsmail, nr. 243; Şehid Ali Paşa, nr. 1533; İÜ Ktp., TY, nr 283, 2745, 2757; Nuruosmaniye Ktp , nr. 2246, 2280, 2281, 2302, 2303; Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fak, Ktp., Muzaffer Ozak kitapları, liste I, nr. 2461.

22 Süleymani­ye Ktp., Fâtih, nr. 3467; Ayasofya, nr 2829; Nafiz Paşa, nr. 848; Esad Efendi, nr. 1806; Topkapı Sarayı Müzesi Ktp , Revan, nr 2006/1; Râşid Efendi Ktp., nr, 1077; Nu­ruosmaniye Ktp , nr. 2244, 2245.

23 1328 hş. 1949. M. Nazif Şahinoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1986: 2/17.

24 bk. Sarton. II/2, s. 1012.

25 Tahran 1356 hş.

26 Tahran 1320 hş.

27 The Nasirean Ethics, London 1964.

28 Baku 1980. M. Nazif Şahinoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/17-18.

29 M. Nazif Şahinoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/18.

30 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/18.

31 M. Nazif Şahinoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/18-19.

32 Feyzullah Efendi, nr. 1308/2. vr. 3668. A. Osman Koçkuzu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/19.

33 A. Osman Koçkuzu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/19.

34 İbnü'l-Ezrak, 172; Turan, s. 90.

35 Turan, s. 123.

36 Sümer, Karakoyunlular, s I I 2.

37 BA, TD, nr. 297, s. 24-27.

38 Van Vilâyeti Sal­namesi, s. 98.

39 Faruk Sümer, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/19-22.

40 Ara Altun, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/22-23.

41 Câlînûs, m.s. I. Asır.

42 İhvân-ı Safa, Resâ'il, l, 299.

43 Ayşegül Demirhan Erdemir, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/24.

44 nşr Muhammed Selîm Salim.

45 nşr İbnu'l-Hatîb.

46 Ayşegül Demirhan Erdemir, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/24.

47 Ağustos 1162.

48 Temmuz 1163.

49 Rebîülâhir 581/10 Temmuz 1185.

50 10 Ekim 1191.

51 18 Mayıs 1193.

52 bk. ahlat.

53 Faruk Sümer, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/24-28.

54 nşr. İ Afşar.

55 trc. H. D Andreasyan.

56 nşr H F. Amedroz.

57 nşr. Bedevî Abdüllatîf Avad.

58 nşr. Phi­lip K Hitti.

59 nşr. C. De. Landberg.

60 nşr, Ramazan Şeşen.

61 nşr. M. Th. Houtsrna.

62 Zübdetü'n-Nuşra ve nuhbetü'i-ösra, trc Kıvameddin Bursları.

63 nşr. Ramazan Şeşen.

64 nşr Muhammed İkbâl.

65 nşr Sâmî ed-Dehhân.

66 nşr. Cemâleddin eş-Şeyyâl.

67 nşr Ahmed Ateş.

68 trc. M. Brosset.

69 trc. M. Bros­set.

70 trc. H D. Andreasyan.

71 2 Kasım 1909.

72 Greifswald 1863-1868.

73 Leiden 1858.

74 Göttingen 1861.

75 Greifswald 1861.

76 London 1870; Paris 1902.

77 Greifswaid 1872.

78 Leipzig 1883.

79 Berlin 1887-1899.

80 Greifswald 1895.

81 Berlin 1903.

82 Berlin 1902.

83 Leipzig 1903.

84 Berlin 1904. Hidayet Yavuz Nuhoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/28-29.

85 Hidayet Yavuz Nuhoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/29.

86 es-Saf 61/61.

87 Buharı "Menâkıb", 17, "Tef­sir", 61 , Müslim, "Fezâ^il", 124. 125, 126.

88 İbn Sa'd, i, 98-99, 104.

89 Yuhanna. XIV/16: XVI/13-14.

90 Watt, XLIlI/I, s. 110; El (Fr.), I, 275.

91 Yuhanna. XIV/15-16. 23-27; XV/26: XVl/7-13

92 Mustafa Fayda, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/29-30.

93 nşr Mubıdfa Abdülvâhid.

94 doçentlik tezi. 1979.

95 Mustafa Fayda, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/30.

96 Millet Ktp, Ali Kmîrî. Manzum, nr. 53.

97 Mücteba İlgürel, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/30-33.

98 nşr. O. Saik Gokyay.

99 Mir'ât-ı Mekke.

100 doktora tezi, 1980.

101 Mücteba İlgürel, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/33.

102 25 Şubat 1643.

103 12 Eylül 1693.

104 21 Eylül 1695.

105 Özcan, s. 687-688; Râşid, il. 288.

106 Mücteba İlgürel, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/33-34.

107 doktora tezi. 1979.

108 Mücteba İlgürel, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/34.

109 24 Haziran 1713.

110 8 Aralık 1714.

111 24 Haziran 1736.

112 Muhammed: 47/ 19.

113 Münir Aktepe, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/34-38.

114 Münir Aktepe, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/38.

115 Nisan 1729.

116 Semavi Eyice, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/38-39.

117 Semavi Eyice, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/39.

118 Semavi Eyice, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/39-40.

119 Semavi Eyice, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/40.

120 23 Kasım 1719.

121 Aralık 1719.

122 TSMA, nr. D 2363/ 10, vr. 2b.

123 bk. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi. Semavi Eyice, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/40-41.

124 Semavi Eyice, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/41.

125 Zeki Sönmez, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/41.

126 doktora tezi, 1981.

127 Zeki Sönmez, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/41.

128 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/41.

129 Zeki Sönmez, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/41.

130 Nuri Özcan, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/41-42.

131 London 1961.

132 Un Saint musulman vingtieme siecle, Le Cheikh Ahmad al-Atavî, Paris 1967.

133 eş-Şeyh Ahmed el-Alevi, trc. Muhammed İsmail el-Mevâfî, Beyrut 1973.

134 Yirminci Yüzyılda Bir Veli, trc. U. Uyan-B. Şahin, İstanbul 1982.

135 Mustafa Kara, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/42-43.

136 diğer eserleri için bk. Yir­minci Yüzyılda Bir Veli, s. 287 vd. Mustafa Kara, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/43.

137 trc. Kasım Turhan.

138 Mustafa Kara, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/43.

139 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/43.

140 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/43.

141 Nihat Azamat, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/43-44.

142 Nihat Azamat, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/44.

143 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/44.

144 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/44.

145 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/44.

146 Mustafa Bilgin, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/44.

147 trc. Süleyman Ulu­dağ.

148 Mustafa Bilgin, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/44.

149 İzmirli İsmail Hakkı, nr 1493.

150 Nihat Engin. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/44-45.

151 nşr. İsmet Sungurbey.

152 Nihat Engin. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/45.

153 bk. J O. Hunwickr s. 569.

154 22 Nisan 1627.

155 Fas 1317; Ka­hire 1329, 1351.

156 Fas 1307.

157 Fas 1307.

158 Fas 1307.

159 bk. Ferrâc Ata Salim, IV, 652-664. Sa'd Gurâb, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/45-46.

160 Riyazi Beide-i Edime, 1, 1, 607.

161 nr 2315/1-3.

162 nr. 10391-10293.

163 Erkut Güngör, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/46-47.

164 Erkut Güngör, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/47.

165 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/47.

166 2. bs., Tanta 1369.

167 Kahire 1367/ 1948.

168 Hasan Hüsnü Paşa, nr 587.

169 Şehid Ali Paşa, nr. 1397.

170 Tahir Ağa, nr. 421.

171 ayrıca bk. BEDEVİYYE. Mustafa Kara, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/47-48.

172 2 bs. Ankara 1966.

173 Mustafa Kara, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/48.

174 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/48.

175 Mehmet Maksudoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/48-49.

176 nşr Ahmed Abdesselem

177 Mehmet Maksudoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/49.

178 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/49.

179 Semavi Eyice, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/49.

180 Semavi Eyice, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/49.

181 Çelebioğlu, s. 173 vd.

182 İstanbul 1305, s. 403.

183 Süleymaniye Ktp, Hasib Efendi, nr. 211, vr. 285a.

184 bk. Muhammediyye, haz. Âmil Çelebioğlu, IV, 820.

185 Seyahatname, V, 232.

186 Envârü'l-âşıkin, Süleymaniye Ktp, Hasib Efendi, nr. 211, vr. 284b vd.

187 TM. II. 271.

188 Os­manlı Tarihi, II, 598.

189 Adıvar, s. 14.

190 TA, I, 251; Gövsa, s. 19.

191 Müntehâ, “Sebeb-i Te'lif.

192 Amil Çelebioğlu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/49-51.

193 haz. Mehmet Figanı.

194 haz. Ahmet Kahraman.

195 trc. Hâki Efendi.

196 Amil Çelebioğlu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/51.

197 Osman Müellifleri, 17, dipnot 1.

198 Semavi Eyice, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/52.

199 Semavi Eyice, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/52.

200 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/52.

201 Zeki Sönmez, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/52.

202 doktora tezi. 1981.

203 Zeki Sönmez, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/52.

204 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/52.

205 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/52.

206 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/52.

207 TY. nr. 6037.

208 TY, nr. 92 ve 93.

209 Abdülkadib Özcan, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/52-53.

210 Abdülkadir Özcan, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/53.