Ahmed Cevdet Paşa Tarih-İ Cevdet Cilt1

valiler bunu emsal görerek Bağdaddaki Hükümet merke-

zinden çekinip arka arkaya istiklâle kalkışmışlardır.

Sonra Halife Mu'tasım da muhafız askeri olmak ü-

zere bir takım genç türkleri hizmetine alıp onlarla gittik-

çe kuvvetini artırınca tıpkı eski Roma İmparatorunun as-

kerleri gibi halifeye itaat etmedikleri gibi türlü karışık-

lıklara sebep olmuşlardır.

Böylece halifelerin nüfus ve kuvveti kırılıp Avrupa-

daki feodalite usulüne bazı görüşle benzeyen bir idare şek-

li ve gidişi ile bölge bölge bir takım tavaif-i mülük or-

taya çıkınca halifelerin hükümeti lâfta kaldı.

Şöylece toparlayalım: Milâdın sekizyüzyetmiş ve

hicretin ikiyüzelliyedi senesinde Sarar hanedanı çıkıp aşa-

ğıda adı geçen Tahır hanedanının eline geçen Horasan ve
44

AHMED CEVDET PAŞA

Taberistan vilayetleriyle diğer bir takım eyâletleri zapt-

ederek Nisabur ve Merv şehirlerini payitaht yaparak ge-

niş bir devlet kurunca, Bağdad'm Harzem ve Mavera-

ünnehir yolu kapalı kaldığından bunu peşinden o tarafda

da Saman Hanedanı bağımsız bir devlet kurmuştur.

Yine Halifenin azâdlısı türk asıllı olan Ahmed bin

Tolon dahi bu sırada Mısır ve Suriye valisi olduğu halde

bağımsızlık için ayaklanıp birkaç sene sonra ölünce oğlu

Şam'da bağımsız bir hükümdar olmuştu. İşte bu Safar ve

Tolon hanedanlar çok zaman yerinde kalmayıp âl-i Sa-

man da hâlifelerden ziyade kuvvetlenince Safar haneda-

nının bir çok memleketlerini zaptetmiştir.

Ve üçyüzyirmi hicrî tarihinde âl-i Hamdan Musul'da

bağımsız bir hükümet kurduğu gibi türk asıltı olup Mısır

ile Suriye valisi bulunan Ahşid'de bağımsızlık isteyince

bu iki hanedan arasında birçok muharebeler vukua gel-

miş olduğu halde halife Bağdad'dan seyirci kalır ve ka-

rışamazdı. Yine bu zamana rastlayan Hazer denizi kıyı-

larından âl-i Buveyye çıkarak German, Irak ve Acem gibi

bir çok eyâletleri zaptederek büyük hükümetler kurmuş-

lardır.

Bunun g:bi diğer taraflarda hatta Bağdat havalisin-

de dahi tavaif-j mülûk'e benzer bağımsız emirlikler orta-

ya çıkınca, halîfelerin eli altında yalnız Bağdat şehri ka-

lıp orada da nüfuzları kalmadığından devlet umuru hep

Türk asker ve subaylarının ellerinde kaldı.

Halife Râzî billâh bu halden kurtulmak için Bağdat'a

Emir-üî Ümera adiyle bir memur tayin etmiştiki, baş ko-

mutanlık kendisinde bulunduğu halde mülkî ve malî iş-

lerde onun idaresi altında idi. Ve yine o yüz yılda Endü-

lüsdeki Emevî devletinde de Hacip adiyle böyle bir mut-

lak vekil vardı. Ancak Bağdat'daki Emir-ül Ümera fev-

kalade nüfuzlu olarak ismide hutbelerde halîfenin ismi

ile bir arada okunurdu. Halifede hiçbir otorite kalmayıp

TARlH-1 CEVDET

45

sarayın masraflarına bile Emir-ül ümera bakardı. Velha-

sıl Bağdat'ın asıl hükümdarı Emir-ül ümera idi. Bu

Emir-ül ümeralık mansabı için bazıları arasında ortaya

çıkan mücadeleden Bağdat ahalisinin rahatı kaçarak

âl-i Büveyye'den yardım isteyerek 334 hicrî senesinde

âl-i Büveyye'den Maazzüddevle Bağdat'a gelerek bu man-

sabı zaptetmiştir. Ve âl-i Büveyye'nin Bağdat dışında çok

kuvveti olduğundan yüz sene kadar bu mansab elinde tut-

muş mutlak hükümet onların ellerinde kalmışdır.

Dünyanın acaip hallerinden birisi de Abbasî devleti

böyle karışıklık ve ihtilâl içinde iken ilim ve fennin ilerde

bulunmasına, hiç durgunluk gelmeyip âl-i Büveyye'de

maarifin ilerlemesine çok geniş ölçüde çalışmış ve him-

met etmiştir.

Böylece Abbasî halifelerinin bir yere fermanı geç-

mez olup bununla beraber Endülüs Emevî hülefasma bağ-

lı olan yerlerden başka her taraftaki ehl-i islâm gözünde

mülk-ül mülûk sayılırlardı. Fakat Afrikada ortaya çıka-

rak Tunus eyâletinde olan Kirvan ve Medhiye şehirlerin'

idare merkezi yapan Fatımî halifeleri 358 hicrî senesinde

Mısır'ı ve Suriye taraflarını zapt üe bir Şıy'a devleti teş-

kil ettiklerinden Abbasî halifelerinin Ruhanî nüfuzları da

azalmıştır.

Binaenaleyh bu asırda islâm milleti üç halifeliğe ya-

nı Abbasî, Emevî, Fâtimî halifeliklerine ayrılıp ancak si-

yasî olarak başlıca göze gelen dört devlet yani Emevî,

Fâtimi, âl-i Büveyye ve Samanî devletlerine ayrılmış ve

bölünmüşdü. Dördünde de ilim ve Sanayi ön plânda olup

ancak kendi aralarında birleşme olmadığından Akdeniz

cihetinden maade yerlerde ehl-i islâm tarafmdan Avrupa'-

ya taarruz vukua gelmezdi.

Tersine İstanbul Kayseri hicrî 350 senesinden sonra

İslâm memleketleri orada nice kaleleri ve Berrüşşam ci-

hetinde Antakya Şehrini Fırat nehrini aşarak defalarla
46

AHMED CEVDET PAŞA

yapılan taarruzla Eleezire vilâyetini talan edip zabtetmiş

ti. Ve 387 hicrî senesinde Afganistan tarafında meşhur

Mahmud-u Gaznevî bin Sebüktekin ortaya çıkmıştırki

gahname-i Tûsî onun adına nazm olunmuştur.

İşte bu Sebüktekin taraftarları âl-i Büveyye'ye galip

gelerek büyük bir devlet kurmuş olduğu halde çok geç-

meksizin yani hicrî 430 tarihinden sonra Maverâünne-

hir'den gelen Selçuklular onlara galip gelince, büyük bir

devlet kurulmuştur.

İspanya tarafındaki Emevî halîfeleri de ikiyüzelli

sene pek güzel hükümet idaresi kurup hususiyle üçüncü

Abdurrahman ve ikinci Hakem ile Hüssam'in Hacibi olan

Mehmet bin ebû Ömer-ül Mansur'un ümmetleri ile En-

dülüslülerin zenginliği, uygarlığı ve maarifi en yüksek

dereceye ulaşmışken bu Hacibin ölümünden sonra Emevî

devletinin hali fenalaşıyor her yerde parçalanıp ayrılma

ve bozgun çıkaranlar ortaya çıkıp valuer, bağımsız ola-

rak, Avrupa asilzadeleri gibi bağımsız hükümdarlar tü-

reyip, iç kavgalarla uğraşarak bütün İspanya kıt'ası alt

üst olmuş bundan Hıristiyan hükümdarları epeyce mey-

dan almağa başlamışlardı. Dört yüz hicrî senesinden son-

ra Emevî halîfelerinin nesli sönmüş olmakla bazı kimse-

ler halife unvanını almışlar ise de kendi aralarındaki

parçalanma ve bozuşmalardan ötürü dörtyüzelli hicrî se-

nesinden sonra bu unvan dahi bütün bütün terkedilmiş-

tir. Böylece bu ünvan-ı hüâfette Abbasî devletine rakip^

olan yalnız Mısır'daki Fatımiye Devletine kalinistir.

Halbuki Bağdatta pek ziyade nizamsızlık peyda olup

eyâletlerde ihtilâller başladıkdan başka Mısır'da tahta

oturan Fatımî halifesi ile Berrüşsam kumandanları tek

durmadıklarından Abbasî halîfesi Kaim bi Emrullah Sel-

çuk kumandanlarından yardım isteyerek bütün islâm

memleketlerinin otoritesini dörtyüzkırkdokuz senesinde

ona tevcih eylemiş olması ile, Selçuklular da Ceyhun neh^

TARİH-İ CEVDET

47

rinin ötesinde berisinde dolaşan türkleri bir araya top-

layıp arablar ve arablaşmış olanlar ilim ve fen ile meşgul

iken, kendileri de herşeylerini muharebelere harcayarak

günden güne Selçuk devletinin kuvveti artmıştır. Anado-

lu üzerine yürüyerek İstanbul Kayserüiğine galip gelip

hatta Kayser esarete bile düşmüştü. Ve Mekke-i Müker-

reme de Fatimî halîfelerinin namı hutbelerde okunurken,

Abbasî halîfesi ile Selçuk Sultanının isimleri anılmağa.

başlamışdı.

465 Hicrî tarihinde Alp Arslan ölünce yerine tahta.

geçen oğlu Celâlettin Melikşah babasından daha liyakatli

ve her türljü makbul vasıflara sahib olmakla, kendisinin

Nizam-ül Mülk adında çok akıllı ve tedbirli bir veziri

olup ikisi de devleti iyi idareye çalışarak, devletin geniş-

lemesine ihtimam etmeleriyle, Melikşahm ismi Mekke ve

Medine'de ve Kudüs-ü Şerîf, Bağdat, Buhara, Semerkand

ve Kâşgar da her sene hutbelerde okunduğu gibi akra-

basından Süleyman adındaki kumandanın himmetiyle

ANADOLU'yu ta İstanbul boğazına kadar ele geçirmiş-

ti. Payitahtı Isfahan olan bu Devlet, Hindistan ve Se-

merkand'dan İstanbul boğazına kadar uzanarak nam ve

otoritesini her tarafa duyurmuşdu. Bağdat'ta tahta otu-

ran ABBASÎ halifesinin hiçbir otoritesi olmayıp halife-

liği dinsel ve saygıdan öteye geçmeyen ve bir fermanı

geçerli olmayan bir keyfiyet olmakla JVfeJikşah o yüz yı-

lın en büyük hükümdarı idi. Bu suretle İslâm Milletinin

kuvvet ve şevketi tazelenmiş oluyordu.

İslâm Milletlerinin böyle türkler eliyle yeniden oto-

rite ve kuvvetini göstermesi bütün hiristiyan hükümdar-

larına korku verdiği halde Endülüs'deki islâm kuvvetin-

de o zaman yenilik işaretleri görünür olmuşdu. Şöylekî

Afrika'da adı şöhreti anılan Merabitin kabilesi Emiri o-

lan Yusuf adla hükümdar kuvvetlenince, Endülüs tarafına

geçip Hiristiyan krallarına galip gelerek 497 hicrî sene-
48

AHMED CEVDET PAŞA

sinde İspanya tarafındaki islâm memleketlerinin çoğu

eline geçince, ABBASİ halifesine bağlanarak ehl-i islâ-

m'ın bütün bütün bir birlik ve beraberlik haline girmek

üzere bulunması Avrupa krallarına pek dokunduğundan

aşağıda açıklanacağı gibi bu gidişata bazı sebeplerde ek-

lenince Avrupa'da umumî bir heyecan açığa çıktı ve Ehl-i

Salip kuruluşları islâm beldelerine hücum etmeğe başla-

dılar. O sırada yani 485 Hicrî senesinde Allahin hikmeti

ile Melikşah ölünce, yerine geçenler bu büyük toplumun

idaresini koparmağa güçleri yetmediğinden Selçuklular

.arasında ortaya çıkan ayrıcalık ve çekişmeden ötürü bir

kaç devlete parçalanarak onların yüzünden tazelenmiş

olan islâm kuvvetleri yine parçalanıp dağılmış ve bu kar-

gaşalıkda Mısır'daki Fatımî halîfesi de Kudüs'ü zaptedi-

vermiştir.

İşte bu sırada Ehl-i Salip aşağıda genişçe açıklana-

cağı gibi, Avrupa'dan Anadolu'ya geçerek nice islâm

memleketlerini dağıtıp büyük zararlar vermiş ve Kudüs-ü

Şerifi ele geçirmişlerdir.

Böyle olunca ehl-i islâm korkuya kapılmıştı. Fakat

Elcezire de Atabeyler devleti ortaya çıkıp Gülistan Sahi-

bi Şeyh Sadi'nin öğdüğü Atabey îmadettin Zengi Ehl-i

Salip ile büyük muharebeler ederek galip gelip zafere

ulaşınca, Haleb'i zaptederek sel gibi akıp gelen Ehl-i Sa-

lib'e sağlam bir duvar gibi engel ölçmüştür. Ondan sonra

oğlu Nurettin, Dımışkı (Şam)ı zaptederek Atabey devle-

ti bir üst derece daha kuvvet bulmuştur.

Fatimî Devleti ahvâli karışık iken Ehl-i Salip Mısır'a

da hücum edince Fatimî halifesi Adit Nurettin'denjfeıdad,

istedi. O da baş kumandanı olan Şirguh Esedettın'i mü-

kemmel bir ordu ile Mısır'a gönderdi. Esedettin Ekrad

taifesinden olup yeğeni Yusuf Selâhattin bin Eyüp de

onun emri altındaki kumandanlardan biri idi.

Bu ordu sayesinde Mısır Fransızlar elinden kurtul-

*

TARİH-İ CEVDET

49

du. Ve Esedettin Mısır'da tam bağımsızlıkla baş kuman-

dan oldu. Sonra ölünce yerine Selâhattin geçip devlet ida-

resini tam olarak eline aldı ve kendisi Sümri mezhebin-

den olmakla ehl-i sünnet kanunlarını yaymağa başladı.

İlk önce Şi'î mezhebinden olan kadılara işten el çektirip

yerine Şafiî kadılar koydu.

Ve 567 hicrî senesinde Nurettin tarafından çıkarılan

kesin bir emirle hutbelerden halife Adit'in adını kaldırıp

yerine Bağdat'da hilâfete getirilmesi uygun görülen Ab-

basî halîfesi Mustadî-i bi Emrullah'm adını okutturdu.

Adit ise o zaman ağır hasta olup adının hutbelerden kal-

dırıldığını duymadan ölünce Mısır Saltanatı Selâhaddinin

eline geçti. Mısırda hutbelerin Abbasî halifesi adına okun-

duğu Bağdat'a gelince, olağanüstü bir sevinç duyuldu ve

günlerce şenlik yapıldı. Hâlife Mustadî tarafından Nuret-

tin'e ve Selâhaddin'e ve hatiblere hil'atler ve Abbasî ha-

lifelerinin belgesi olan siyah sancaklar gönderildi. Bu su-

retle Mısır'daki Şi'î hükümet dağılarak ehl-i sünnet mez-

hebi geçerli oldu ve Selâhaddin Mısır Sultanı oldu.

Lâkin Nurettin onun bağımsızlığını tanımayıp kendi

baş kumandanları sırasında tutardı. Ve kendisi gidip o-

nun elinden Mısır'ı almak isterdi. Halbuki arası çok geç-

nıeyip ölünce memleketleri Selâhaddinin eline geçti ve

Atabeyler devletinin sönüp batması ile Selâhaddin, Ey-

yübiye Devteti adiyle büyük bir devlet kurdu.

Bu suretle islâmm kuvveti artmış ve ilerleyerek

Ehl-i Salib'den Berrişşam tarafına yayılan Fransızların

gücü zayıfladı ve galibiyeti sona erdi. Yine 648 senesinde

Eyyûbiye Devleti batıp dağılınca ve Mısır saltanatı onla-

rın kölelerinden olan Türkmenlere, sonra Çerkezlere in-

tikâl etmişse de bunların kullandıkları Memlûkler yani

Kölemenler o zamana göre epeyce işe yarar asker oldu-

ğundan Frenkleri, Berrüşşam'dan sürüp çıkarmışlardır.

F. 4
50

AHMED CEVDET PAŞA

Fakat o yüz yılda îslâm memleketleri daha büyük

bir kötülüğe duçar olmuşdu. Şöyle ki o zamanlar Moğol

ve Tatarların coşup taşarak göç ettikleri zamandı ve

Cengiz ortaya çıkarak Turan ve İran'ı yakıp yıkmıştı.

İşte bu kargaşalık arasında yani 621 Hicrî senesin-

de, Türkistan diyarından Osmanlıların ceddi alası olan

Süleyman Şah da kendisine bağlı olan Elli bin hanelik

Türkmen aşiretleri ile Diyar-ı Rûm'a göç etmişti.

Cengiz'in oğullarından Hulâgu 656 senesinde Irak'ı

ele geçirip, halife Mutasamı aşarak Abbasî halifeliğini

ortadan kaldırdıktan sonra Haleb ve Hama taraflarını da

yağma ettirmişdir. Mısır kölemenleri yukarıda anlatıldı-

ğı gibi ehl-i Salibe nasıl galip geldilerse Cengizlilere kar-

şı da kuvvetle karşı koymuşlardır.

Velhasıl Şark ve Garpta Arab devletleri batıp söne-

rek her tarafta tavaif-i mülûk ortaya çıkarak islâm mem-

leketleri karışdı ve Şark tarafı tamamen Tatarların eline

geçti, Garp tarafında da küçük küçük hükümetler bir ta-

raftan ortaya çıkıp bir taraftan batmakda idi. En son o-

larak Endülüs kıt'ası bütün bütün ehl-i islâm elinden

çıkmıştır. Cengiz müslüman olmadığından şarkda bulunan

islâmlar uzun zaman esaret zilleti altında kalmışlar, son-

raları Cengiz sultanlarından bazıları islâm ile müşerref

oldularsa da bir müddet sonra onlarda batınca, şark ta-

rafları Timur hanın ortaya çıkmasına kadar mülûk-u ta-

vaif elinde kalmıştır. Bu arada Abbasî halifeleri soyun-

dan olup da Hülâgû elinden kaçan ve Mısır'a gelen Mus-

tansır'a 659 senesinde bi'at olunmuşdu. Ondan sonra da

arkasından gelen Abbasî halifelerinden birine bi'at olun-

muşdur. Lâkin Saltanat nüfuz ve otoritesi Mısır sultan-

larının ellerinde olup, halîfenin elinde hükümet ve mem-

leket yoktu. Hilâfet lâfda kalıp, geçersiz olup ancak bü-

yük tarikat şeyhleri gibi kendileri ile görüşülürdü. İsim-

leri Mısır sultanının adiyle beraber okunurdu. Velhasıl

TARİH-İ CEVDET

51

İslâmiyetin kuvveti yok denecek kadar azalmış, beraber-

liği yok olmuş ve ehl-i İslâmm birleşme ve dayanak nok-

tası büsbütün görülmez olduğundan İslâm memleketleri

baştan başa kargaşalık ve ihtilâlde ve ehl-i İslâm üzün-

tü duyulacak halde idi.

O yüz yıllarda islâm hükümetlerinin en kuvvetlisi

Konya'da hüküm süren Selçuk sultanları oldukları hal-

de, onlar bile bir taraftan işi gücü Mısır'la uğraşmak ve

bir taraftan aralıklı olarak şark dolaylarından hücum

eden Tatarların ellerinden bezmişlerdi. Bir aralık Tatar-

la, Saliyane vererek bir zaman daha böyle güçsüzlük ve

kuşku içinde yaşadılarsa da en nihayet devlet düzenleri

bozulunca 699 Hicrî senesinde işte bu Selçuk Saltanatı

da sönüp bitmiştir.

İşte o zaman Allaha hamd ve minnetler olsun bu ka-

ranlık başlangıcın hayırlı sonucu ve bunca korkulu düş-

lerin gönül alıcı yorumu olan Osmanlı Devletinin yıldızı

sarkdaki şan ve şevket'den ortaya çıkarak bütün islâm

dünyasını ve dolaylarını aydınlattı.

İşbu Devlet-i âliyye gerçekde başlangıçta küçük bir

hükümet şeklinde idi. Fakat türklüğe mahsus olan değiş-

mez övünülecek karakteri ile kahramanlığı ve arab dîni-

ne bağlılığı üzerinde toplamış öğünülecek bir topluluk

olduğundan, kendisinde İslâm Milletine birlik ve beraber-

likde dayanak olacak istidat ve kabiliyeti vardı. Diğer

devletler gibi gelişmiş ileri bir toplulukdan ortaya çık-

mayıp hazır mülk ve uygarlık buknuş bir devlette değil-

di. Belki yeniden beldeler ve memleketler ele gjpçirerek

hayat sahasını genişleterek, kendi yüksek yerini bulmuş

bir saltanat-ı seniyyedir.

Birleştirip teşkilâtını kurduğu Osmanlı topluluğun

da bir çok lisanları konuşan, davranış, görüş ve düşün-

celeri muhtelif milletlerin en güzelini, söz ve davranışda

en iyisini seçen, yüksek bir toplulukdur. İşte bu Devlet-i
52

AHMED CEVDET PAŞA

âliyye'nin ortaya çıkması ile İslâm Milletinin gücü taze-

lenerek, bir zamandan beri ehl-i İslâm'a gelen düşkünlük

ve kuşku, yerini canlılık ve huzur almıştır. Ortaya çıkı-

şına gelince yukarıda açıklandığı üzere Cengiz karışık-

lığında, Türkistan'dan Diyar-ı Rûm'a göç eden Süleyman

Şah Azerbaycan ve Elbistan yolu ile Haleb'e geldikden

sonra dönüş üe Fırat nehrini geçerken boğulup ölünce

Ca'ber kalesi civarında defnolunmuştur. Halâ oraya

"Türk Mezarı,, deniliyor. Bunun üzerine iki oğlu ile bir-

likte aşiretin bütünü eski vatanlarına dönmüş ise de, di-

ğer oğlu Ertuğrul ve onun küçüğü Dündar, kendisine

bağlı aşiret halki ile Anadolu tarafına yürüyüp gelirken

Konyada tahtında oturan Sultan Selçuklu Alâeddin, as-

keriyle Tatarların muharebelerine tesadüf edince, Alâed-

din askerine yardım ile Tatarların yenilmesine sebep ol-

duklarından Alâeddin ona hürmet ve ikramda bulunup

yerleşmek üzere Söğüt nahiyesini ayırıp vermiştir. Bu-

rası ise o zaman Rûm serhaddi olduğundan Tuğrul bey

Serhad beylerinden sayılıp daima Cihâd ve Gaza ile meş-

gulken 680 senesinde öldüğü zaman Osmancık diye ün

salan oğlu Osman bey onun yerine geçti. Osman bey Rum-

lar ile yaptığı muharebelerde muzaffer olup bir çok yer-

leri alarak Konya'da oturan Selçuk Padişah'ı tarafından

kendisine vilâyet ve geçim yeri işareti olmak üzere ken-

disine ak sancak (Tuğ) ve tablhane (Davul) ile bir kıt'a

menşur gönderilmiş ve bu menşur da Osman Gazi haz-

retleri (Merzeban-ı alişah Osman Şah) diye adlandırılı-

yordu.

ÎSTÎDEAD

(Tuğ ve sancakların şeref ve itibarının dair vasıf

tarihinde bir istidrad makale yazılı olduğundan bağlantı

kurup kısaca onu söyleyelim.)

Tuğ, sancak ve liva'nm ortaya çıkarılıp konulmasın-

da gizli sebep şudur; bir işe yönelmiş birçok insan bir

TARÎH-Î CEVDET

53

bayrağın altında toplanınca aralarında birleşme meyda-

na gelir. Yani o bayrak onların kalb ve sözlerinde birleş-

miş olmalarına işaret ve araç olarak onun altında topla-

nıp bir vücut gibi tasavvur ederler ve akraba ve yakın-

larından çok birbirlerine alışık olurlar. Muharebe sıra-

sında mademki bir birliğin bayrağı dikilmiştir taarruz ve

savunmayı sona erdirecek değerlerde demek olarak zafer-

den kuşkulanmazlar ve bayrağı alınıp yok edilen birlik

korku ve çekinme içinde kalarak bozulup sarsılır. Bay-

rakların boyu işleme ve süsü bile orada olanı, geçmişi

hatırlatıp düşmana korku ve kuşku verir.

Zira muzika sesi kulakdan ruha şevk ve kahraman-

lık duyurduğu gibi bayrağın açılması ve gösterilmesi de

arkasından gelene gayret ve düşman tarafmada korku

ve dehşet verir. Geçmişteki milletler ve ardı kesilmiş dev-

letler türlü türlü değişik muzika araçları kullandıkları

gibi bayrakların da türlü çeşidini yapmış ve kullanmış-

lardır. Peygamberimizin «aleyhissalâtü vesselam» zama-

nında çalgı yoktu fakat bayrak vardı.

Hicretin birinci senesi Şamdan gelen ve başlarında

Ebu Cehil olan Kureyş kafilesi üçyüz kişi idi. Bunların

niyetine otuz nefer muhacirin tayin buyrularak Resûl-Ü

Ekrem «Sallallahü aleyhi ve Sellem» hazretleri mübarek

elleriyle bir mızrağa beyaz bezden bir liva bağlayıp Ebu

Mürsed eline vermiş ve Hamza bin Abdulmuttalip hazret-

lerini bu süvari birliğinin başına kumandan tayin ede-

rek göndermişdi.

İslâm da ilk açılan liva bu beyaz livadır. Ve ilkin

ganimet düşüncesi ile gönderilen süvari birliği budur.

Binaenaleyh Mürsed, bayrakdarlarm piridir derler. Hay-

ber gazasına gelinceye kadar talana ve gazaya bu müba-

rek liva gönderilmiştir. Dörtyüz nefere kadar süvari yo-

luğu denilir. Ve Nebilerin sultanı ve sonsuz faziletli Haz-

ret-i Muhammed'in «Sallallahü aleyhi ve sellem» birlikde
54

AHMED CEVDET PAŞA

bulundukları sefer'e (Gazve) ve bulunmadıkları sefere-

de (Seriye) denilir. Ve liva öyle bir alemdirki asker ba-

şında olanın yerini göstersin diye götürülür.

Hayber gazasında büyük bir siyah liva da bağlanıp

(Râyet) diye adlandırıldı. Lügat âlimleri arasında Liva

ve Râyet bir mânâyadır. Fakat bugün söylendiğine göre

Liva bayrak ve Râyet sancak diye tercüme olunur.

Sonra Halîfelerin zamanında bayrak ve sancakların

nevileri çoğaldı. Abbasî halîfeleri Kerbelâ şehîdleri için

hüzün ve matem alâmeti olmak üzere siyah bayrak çek-

diler ve siyah elbise giydiler.

Böyle müsevvede denildiler. Sonra Alevîler Abbasi-

ler üzerine taarruz ettikleri zaman onlara ters olsun diye

beyaz bayrak taşıdılar ve [Mübeyyeze] diye meşhur ol-

dular. Sonra Halife Me'mun siyahı kaldırıp yeşil bayrak

ve yeşil kıyafet kullanmağı âdet etti.

Bayrak ve Sancakların sayısı bazı devletlerde çok ba-

zı devletlerde azdır. Endülüs de Benî Ahmer devleti alay-

larında yüzden fazla renkli altın işlemeli ve garip şekiller,

nakışlı sancaklar bulunurdu. Şark memleketlerinde Dest

ve Türkistan'daki eski Türk devletlerinde, Çin ve Hind

devletlerinde bir büyük sancak üzerine boyalı ve örülmüş

at kuyruğu kıllarından dağınık uzun saça benzer bir alâ-

met koyulup askerin önünce götürülür ve [Halış] denilir-

di. Cengiz ve Hûlagû ordularında da bu [Halış] kullanı-

lırdı. Eyyübî Devleti ve Selçuk Kumandanları da bunu

kullandılar. Fakat tepesine Felek'e oturtup kılların etra-

fına kadın saçı gibi deste deste büküp ziynetlediler. İşte

Devlet-i Âliyye de tuğ dedikleri budur ve aşağıda adı ge-

çen Şark devletleri Padişahlarının baş üzerinde götürülen

büyük bir Âyet kullanılırdı ki, adına [Isabe], [Şatfa] ve

TSancak] denirdi. Bunu Padişahdan başkası kullanamaz-

dı. Halîfelerin devletlerinde Liva ve sancakların basma ay

şeklinde cilâlı bakırdan âlem, yahut parlak, şekilde her

TARÎH-İ CEVDET

55

iki ortadan ayrı yuvarlak sivri demir konulurdu. Sonra-

ları bazı kumandanlar ve Sultanlar Halifelere hükmedip

sözlerini dinlettikleri zaman Halîfe Livalarını kullanmayı

istemiyerek kendi Liva ve Sancaklarına, Cilâlı toplardan

toparlak ve uzun dört kenarlı Feleke'ler koydular ve bü-

yük sancaklarına altından yahud cilâlı sahifelerden mev-

zun kitabeler yaptırıp, siyah ve Mine işi nakış ile süsledi-