Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

AJINIYOZ NOMIDAGI NUKUS DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI

SIRTQI TA’LIM BO’LIMI
Tarix ta’lim yo’nalishi
4-bosqich talabasining
“Tarixshunoslig” fanidan
MUSTAQIL ISHI
M AVZU: XX asr oxiri XXI asr boshlarida xorijiy mamlakatlar tarixi tarixshunosligi

Topshirdi: Tursunov Nurali

Qabulladi: G.Po’latova

Nukus – 2022
MAVZU: XX asr oxiri XXI asr boshlarida xorijiy mamlakatlar tarixi tarixshunosligi
REJA:
1. Kirish
1.XX asr oxiri Yevropa davlatlari tarixi
2. Asosiy qisim
1.Faning maqsadi va vazifalari.
2.Yevropa davlatlarini urf-odatlari
3.Yevropa davlatlarini madaniyati
3. Xulosa.
1. Yevropa davlatlarini tarixshinosligi
4. Foydalanilgan adabiyotlar; Nuridinov Z “G’arb mamlakatlarining eng yaqin tarix shinosligi.
1.www.ziyonet.net
2.www.ziyonet.com kutub xona

Evropa davlatlari hududida yashovchi aholining barcha xilma-xilligi bilan aytishimiz mumkinki, ularning barchasi bir xil rivojlanish yo'lidan o'tgan. Davlatlarning aksariyati sobiq Rim imperiyasi hududida gʻarbda german yerlaridan to sharqda Galliya hududlarigacha, shimolda Britaniyadan janubda Shimoliy Afrikagacha boʻlgan keng hududlarni oʻz ichiga olgan. Shuning uchun aytishimiz mumkinki, bu mamlakatlarning barchasi o'zlarining bir-biriga o'xshamasligiga qaramay, yagona madaniy makonda shakllangan.
Evropa xalqlari materikni bosib olgan qabilalarning katta ko'chishi natijasida millat sifatida shakllana boshladi. IV-V asrlar... Keyinchalik, ommaviy migratsiya oqimlari natijasida o'sha davrda asrlar davomida mavjud bo'lgan ijtimoiy tuzilmaning tubdan o'zgarishi sodir bo'ldi. qadimiy tarix, va yangi etnik jamoalar shakllandi. Bundan tashqari, millatlarning shakllanishiga sobiq Rim imperiyasi yerlarida ularning vahshiy davlatlarini barpo etgan harakat ham ta'sir ko'rsatdi. Ularning doirasida Evropa xalqlari hozirgi bosqichda mavjud bo'lgan shaklda shakllandi. Biroq, yakuniy milliylashtirish jarayoni etuk O'rta asrlar davriga to'g'ri keldi. XII-XIII asrlarda materikning ko'pgina mamlakatlarida milliy o'zlikni shakllantirish jarayoni boshlandi. Bu shtatlar aholisining o'zini ma'lum bir milliy hamjamiyat sifatida aniqlay boshlashi va o'rnini egallashi uchun old shartlar shakllangan davr edi. Dastlab, bu til va madaniyatda o'zini namoyon qildi. Yevropa xalqlari u yoki bu etnik guruhga mansubligini belgilovchi milliy adabiy tillarni rivojlantira boshladilar. Masalan, Angliyada bu jarayon juda erta boshlangan: XII asrdayoq mashhur yozuvchi D. Choser o‘zining mashhur “Kenterberi ertaklari”ni yaratib, milliy asarga asos solgan. ingliz tilidan. Davlatlarning shakllanishida oxirgi oʻrta asrlar va ilk yangi davrlar hal qiluvchi rol oʻynadi. Bu monarxiyalarning shakllanishi, asosiy boshqaruv organlarining loyihalashtirilishi, iqtisodiy rivojlanish yo'llarining shakllanishi va eng muhimi, madaniy qiyofaning o'ziga xosligi shakllangan davr edi. Bu holatlar bilan bog'liq holda, Evropa xalqlarining an'analari juda xilma-xil edi. Ular oldingi rivojlanishning butun yo'nalishi bo'yicha aniqlangan. Avvalo, geografik omil ta'sir ko'rsatdi, shuningdek, katlamaning o'ziga xos xususiyatlari milliy davlatlar, bu nihoyat ko'rib chiqilayotgan davrda shakllangan. 17-18-asrlar ijtimoiy-siyosiy, ijtimoiy-madaniy muhitning oʻzgarishi tufayli oʻz tarixida ancha ogʻir davrni boshdan kechirgan Gʻarbiy Yevropa mamlakatlari uchun shiddatli qoʻzgʻalishlar davri boʻldi. Aytishimiz mumkinki, bu asrlarda Evropa xalqlarining an'analari nafaqat vaqt, balki inqiloblar bilan ham kuch sinovidan o'tdi. Bu asrlarda davlatlar turli darajadagi muvaffaqiyatlar bilan materikda gegemonlik uchun kurashdilar. 16-asr avstriyalik va ispan gabsburglari hukmronligi belgisi ostida, keyingi asr esa Frantsiyaning aniq rahbarligi ostida o'tdi, bu erda absolyutizmning o'rnatilishi fakti yordam berdi. 18-asr asosan inqilob, urushlar, shuningdek, ichki siyosiy inqiroz tufayli o'z mavqeini silkitdi Keyingi ikki asr G'arbiy Evropadagi geosiyosiy vaziyatda katta o'zgarishlar bilan ajralib turdi. Bunga ayrim yetakchi davlatlarning mustamlakachilik yo‘liga o‘tganligi sabab bo‘ldi. Evropada yashovchi xalqlar yangi hududiy makonlarni, birinchi navbatda, Shimoliy, Janubiy Amerika va Sharqiy yerlarni o'zlashtirdilar. Bu Evropa davlatlarining madaniy ko'rinishiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi. Avvalo, bu dunyoning deyarli yarmini qamrab olgan butun bir mustamlaka imperiyasini yaratgan Buyuk Britaniyaga tegishli. Bu esa aynan ingliz tili va ingliz diplomatiyasi Yevropa taraqqiyotiga ta'sir qila boshlaganiga olib keldi.
Bugungi kunda Evropa xalqlarining madaniyati ko'p jihatdan milliy chegaralarni yo'q qilish jarayoni bilan belgilanadi. Jamiyatning kompyuterlashuvi, Internetning jadal rivojlanishi, shuningdek, keng ko'lamli migratsiya oqimlari milliy o'ziga xos xususiyatlarni yo'q qilish muammosini qo'ydi. Shunday ekan, asrimizning birinchi o‘n yilligi etnik guruhlar va millatlarning an’anaviy madaniy qiyofasini saqlab qolish masalasi hal etilishi belgisi ostida o‘tdi. Keyingi paytlarda globallashuv jarayonining kengayishi bilan mamlakatlarning milliy o‘ziga xosligini saqlab qolish tendentsiyasi kuzatilmoqda. Yevropa xalqlarining hayoti ularning tarixi, mentaliteti va dini bilan belgilanadi. Mamlakatlarning madaniy qiyofasining barcha xilma-xilligi bilan ushbu davlatlar rivojlanishining bitta umumiy xususiyatini ajratib ko'rsatish mumkin: bu fan, san'at, siyosat, iqtisodiyotda turli davrlarda sodir bo'lgan jarayonlarning dinamikligi, amaliyligi, maqsadga muvofiqligi. va umuman jamiyatda. Bu tomonidan ta'kidlangan oxirgi xususiyat edi mashhur faylasuf O. Spengler. Evropa xalqlari tarixi dunyoviy elementlarning madaniyatga erta kirib borishi bilan tavsiflanadi. Bu rasm, haykaltaroshlik, arxitektura va adabiyotning tez rivojlanishini belgilab berdi. Ratsionalizmga intilish Yevropaning yetakchi mutafakkirlari va olimlariga xos edi, bu esa texnika yutuqlarining tez o‘sishiga olib keldi. Umuman olganda, materikda madaniyatning rivojlanishi dunyoviy bilimlar va ratsionalizmning erta kirib borishi bilan belgilandi. Yevropa xalqlarining dinlarini ikkiga bo‘lish mumkin katta guruhlar: Katoliklik, protestantlik va pravoslavlik. Birinchisi nafaqat materikda, balki butun dunyoda eng keng tarqalganlardan biridir. Dastlab u Gʻarbiy Yevropa mamlakatlarida hukmronlik qilgan, keyin esa 16-asrdagi reformatsiyadan soʻng protestantizm paydo boʻlgan. Ikkinchisining bir qancha tarmoqlari bor: kalvinizm, lyuteranizm, puritanizm, Angliya cherkovi va boshqalar. Keyinchalik, uning asosida yopiq turdagi alohida jamoalar paydo bo'ldi. Sharqiy Yevropa mamlakatlarida pravoslavlik keng tarqalgan. U qo'shni Vizantiyadan qarzga olingan, u erdan Rossiyaga kirgan. Evropa xalqlarining tillarini shartli ravishda uchta katta guruhga bo'lish mumkin: romantik, german va slavyan. Birinchisiga: Fransiya, Ispaniya, Italiya va boshqalar kiradi. Ularning o'ziga xosligi shundaki, ular ta'sir ostida shakllangan sharq xalqlari... O'rta asrlarda bu hududlar arablar va turklarning bosqiniga duchor bo'lgan, bu esa, shubhasiz, ularning buklanishiga ta'sir qilgan. nutq xususiyatlari... Bu tillar moslashuvchan, jarangdor va ohangdor. Ko'pgina operalar italyan tilida yozilganligi bejiz emas va umuman olganda, u dunyodagi eng musiqiy operalardan biri hisoblanadi. Ushbu tillarni tushunish va o'rganish juda oson; ammo frantsuz tilining grammatikasi va talaffuzi qiyin bo'lishi mumkin German guruhiga Skandinaviya, Skandinaviya mamlakatlari tillari kiradi. Bu nutq talaffuzning mustahkamligi va ifodali tovushi bilan ajralib turadi. Ularni tushunish va o'rganish qiyinroq. Masalan, nemis tili Yevropadagi eng qiyin tillardan biri hisoblanadi. Skandinaviya nutqi ham murakkab jumlalar va juda qiyin grammatika bilan ajralib turadi.
Slavyan guruhini o'zlashtirish ham juda qiyin. Rus tili ham o'rganish eng qiyin tillardan biri hisoblanadi. Shu bilan birga, u o‘zining lug‘aviy tarkibi va semantik ifodalariga juda boy ekanligi umumiy qabul qilingan. U barcha kerakli nutq vositalariga va kerakli fikrlarni etkazish uchun til burilishlariga ega ekanligiga ishoniladi. Aynan shu narsa shundan dalolat beradiki, aynan Yevropa tillari turli davr va asrlarda jahon tillari hisoblangan. Misol uchun, dastlab lotin va yunon tillari bo'lgan, bu G'arbiy Evropa davlatlari, yuqorida aytib o'tilganidek, sobiq Rim imperiyasi hududida shakllanganligi bilan bog'liq edi, bu erda ikkalasi ham ishlatilgan. Keyinchalik 16-asrda Ispaniya yetakchi mustamlakachi davlatga aylangani va uning tili boshqa qit'alarga, birinchi navbatda, Janubiy Amerikaga tarqalganligi sababli ispan tili keng tarqaldi. Bundan tashqari, bu avstro-ispan gabsburglarining materikda etakchi bo'lganligi bilan bog'liq edi. Tarixshunoslik - tarix fanining tarixini o’rganuvchi fan. Tarixshunoslik tarixiy bilimlar taraqqiyotini, muayyan tarixiy bosqichda yaratilgan ilmiy mahsulotlarni yoki ma`lum bir muammoga bag’ishlangan tarixiy tadqiqotlarni o’rganadi va tahlil qiladi.
XX asr Yevropada tarixning prinsiplari yangilanganligini anglatadi, buning natijasida tarixda insoniyatning yangi qiyofasi shakllana boshlandi. Mashhur tarixchi M.Barg buni tarixshunoslik inqilobida uzoq davom etadigan jarayon deb atadi. Tarixni yozishdagi ilk o`zgarishlar XX asrning dastlabki o`n yilligida boshlangan bo`lsa 1960-70 yillarga kelib o`z cho`qqisiga ko`tarildi va “yangi ilmiy tarixshunoslik” fani rivojlanib bordi.
XX asrning oxirgi choragiga kelib tarixda gumanizm jarayonlari keng ko`lamda namoyon bo`la bordi va XXI asr boshlariga kelib tarixiy prinsiplar va tarixchilar o`zgarib bordi. XX asr oxiri va XXI asr boshlarida antropologik burilish yuz berdi. Tarixni yoritishda turli mamlakatlar o`z milliy maktablariga asos soldi va bu maktaablarda birinchi o`rinda intizomga rioyaa qilinib oldingilarini o`zgartirib bordi. Fransiyad “an`analar tarixi”va “yilnomalar tarixi”, Germaniya Federativ Respublikasida “kundaliklar tarixi” va “antropologik tarix” , Buyuk Britaniyada antropologik sotsial tarix, Italiyada mikrotarix kabi maktablar vujudga keldi. Tarixshunoslarning doimiy izlanishlari va ular uchun zarur bo`lgan fikriy teranlik zamonaviy tarixshunoslikda muhim o`rin tutadi. L.Ranke tadqiqotchilarni tarixni anglashga, unga “obyektiv” yondashishga, o`zini unutishga undadi. Lekin hozirda aksincha tarixchidan ko`nikmalari jarayonida o`z-o`zini anglashi, o`zi tarixiy jaraayonga baho berib borilmoqda. Tarixchi va manba o`rtasida aloqa to`g`risida M.Baxtinning g`oyalari ham tadqiqotchilar o`ta muhim sanaladi. Tarixni hikoya qilish orqali u ko`z oldimizda gavdalanadi va nafaqat miyaga balki o`quvchining hissiyotlariga ta`sir ko`rsatadi.
XX asrda amerikalik tadqiqotchi olima N.Z.Devisning qalamiga mansub “Martin Gerning qaytishi”(1983) kitobi haqiqiy bestseller bo`ldi. Asar XVI asr o`rtlarida yuz bergan voqeani sud-arxiv hujjatlarnii qayta tiklash natijasida yaratilgan. Tarixshunoslikda arxiv hujjatlari juda muhim manbaa bo`lib, ushbu hujjatlarsiz tarixiy haqiqatlarni batafsil bayon etib bo`lmaydi. XX asrning so`nggida amerikalik tarixchi, Priston universiteti professori Robert Darnton o`zining bergan “Mushuklar qirg`ini yoki fransuz madaniy tarixidagi boshqa hodisalar” kitobi orqali tarixga nazar soldi. Ushbu kitobdagi voqealar XVIII asrning 30-yillarida yuz tarixiy jarayonlarni ochib bergan. XX asr tarixshunosligida italyan olimlarining izlanishlari ham beqiyos sanaladi.Ulardan eng mashhuri Karlo Ginzburg bo`lib u Bolonya va Los anjelos universitetlari professori hisoblanadi.. Uning “XVI asrda yashagan tegirmonchi sur`ati” asari (1976) katta shuhrat qozondi. Ushbu asar ham sud hujjatlarining tadqiq etilishi natijasida vujudga kelgan( asar muallifi arxiv hujjatlarga tayanib hech qanday o`zgartirishlar kiritmagan holda yoritib bergan).
Ammo keyinchalik yetakchi o'rinlarni Frantsiya egalladi, u ham mustamlakachilik yo'liga o'tdi. Shunung uchun fransuz tili boshqa qit'alarga, birinchi navbatda Shimoliy Amerika va Shimoliy Afrikaga tarqalgan. Ammo 19-asrda u hukmron mustamlakachi davlatga aylandi, bu butun dunyoda ingliz tilining asosiy rolini belgilab berdi, bu bizda qolmoqda. Bundan tashqari, bu til juda qulay va muloqot qilish uchun qulay, uning grammatik tuzilishi, masalan, frantsuz tili kabi murakkab emas va so'nggi yillarda Internetning jadal rivojlanishi tufayli ingliz tili ancha sodda va deyarli so'zlasha boshladi. Masalan, bizning mamlakatimizda rus tilidagi ko'plab inglizcha so'zlar qo'llanila boshlandi. Evropa xalqlarining urf-odatlari ularning mentaliteti va ongini tushunish uchun juda dalolat beradi. Ular o'zlarining va ustuvorliklarini aks ettiradi. Afsuski, ko'pincha ommaviy ongda ma'lum bir millatning qiyofasi sof tashqi atributlarga ko'ra shakllanadi. Shunday qilib, yorliqlar ma'lum bir mamlakatga o'rnatiladi. Misol uchun, Angliya ko'pincha qattiqlik, amaliylik va ajoyib samaradorlik bilan bog'liq. Frantsuzlar ko'pincha quvnoq, dunyoviy va ochiq odamlar, muloqotda bo'shashgan odamlar sifatida qabul qilinadi. Italiyaliklar yoki, masalan, ispanlar zo'ravon temperamentga ega bo'lgan juda hissiy xalq kabi ko'rinadi. Biroq Yevropada yashovchi xalqlar juda boy va murakkab tarixga ega bo‘lib, ularning turmush an’analari va turmush tarzida chuqur iz qoldirgan. Masalan, inglizlarning divan kartoshkasi hisoblanishi (shuning uchun "mening uyim mening qal'am" degan maqol) shubhasiz chuqurdir. tarixiy ildizlar... Mamlakatda shiddatli o'zaro urushlar ketayotganda, aftidan, qaysidir feodalning qal'asi yoki qal'asi ishonchli mudofaa degan g'oya shakllangan edi. Masalan, inglizlarning yana bir qiziq odati bor, u ham o‘rta asrlar davriga borib taqaladi: parlament saylovlari jarayonida g‘alaba qozongan nomzod tom ma’noda o‘z o‘rindig‘i uchun kurash olib boradi, bu o‘ziga xos davrga ishoradir. shiddatli parlament kurashi bo'lganida. Shuningdek, jun qopga o'tirish odati bugungi kungacha saqlanib qolgan, chunki XVI asrda kapitalizmning jadal rivojlanishiga to'qimachilik sanoati turtki bergan. Evropa mamlakatlariga ta'tilga chiqqan ko'plab mahalliy sayohatchilar va sayyohlar evropaliklarning urf -odatlari va urf -odatlari Rossiyada qabul qilinganlardan qanchalik farq qilishini hatto sezmaydilar. Uzoq vaqt davomida har bir mamlakat o'z xulq -atvor qoidalarini, odob -axloq me'yorlarini, his -tuyg'ularini, his -tuyg'ularini yoki his -tuyg'ularini ifoda etish usullarini shakllantirgan. Xuddi shu ishora yoki ifoda turli mamlakatlar aksincha talqin qilinishi mumkin, bu ba'zida sayyohni ham, sayohatchisi kelgan mamlakatning ham aholisini qizarib yuboradi. Bunga yo'l qo'ymaslik uchun chet elga safar qilayotgan har bir kishi, albatta, u yoki bu mamlakatda qabul qilingan asosiy urf -odatlar bilan tanishishi kerak. Ushbu maqola Qadimgi dunyo mamlakatlarida uchrashi mumkin bo'lgan inson faoliyatining turli sohalarida o'zini tutish qoidalari va normalariga bag'ishlangan.